EBÛ İSHAK-ZÂDE (ŞERÎF-ZÂDE) ES-SEYYİD MEHMED ATÂULLAH EFENDİ: Osmanlı âlimlerinden. Dok- sanaltıncı Osmanlı şeyhülislâmıdır, îsmi Mehmed Atâullah olup, seksenü- çüncü şeyhülislâm Es’ad Efendi-zâde Mehmed Şerif Efendi’nin oğludur. Ebû îshak-zâde veyâ Şerif-zâde diye şöhret bulmuştur. 1173 (m. 1759) senesinde İstanbul’da doğdu. 1226 (m. 1811) sene sinde Güzelhisâr’da vefât etti. Güzelhisâr’da Câmi-i Atik civânnda defn edildi. Küçük yaşından i’tibâren ilim tahsiline yönelip, babasından, Tokatb Mustafa Efendi’den ve zamânının diğer âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsîl etti. Genç yaşında müderris olup, ilim öğretmeye başladı. Birçok medreselerde müderrislik yaptıktan sonra kadılık mesleğini tercih etti. 24 yaşındayken, 1197 (m. 1783) senesinde Galata kadılığına getirildi. Daha sonra Edime mevleviyyetine nakledildi. 1206 (m. 1791) senesinde Mekke-i mükerreme kadılığına ta’yin edildi. 1208 (m. 1793) senesinde İstanbul kadılığına getirildi. Buna ilâve olarak Nakîb-ül-eşrâflık vazifesi de verildi. 1213 (m. 1798) senesinde Anadolu, 1215 (m. 1800) senesinde Rumeli pâye- siyle taltif edildi. 1219 (m. 1804) senesinde fiilen Rumeli kadıaskeri oldu. 1221 (m. 1806) senesinde Şeyhülislâm Sâlih-zâde Es’ad Efendi’nin vazifeden alınmasıyla boşalan şeyhülislâmlık makâmına getirildi. 1222 (m. 1807) senesinde meydana gelen Kabakçı Mustafa ayaklanmasından sonra vazifeden ayrıldı. Ancak ertesi gün, tekrar aynı vazifeyi kabûl etti. Bu vazifeyi bir seneden fazla yürüttükten sonra 1223 (m. 1808) senesinde vazifeden tekrar aynldı. İki şeyhülislâmlık müddeti toplamı 1 yıl 8 ay 7 gündür. Bebek’de bulunan evinde ikâmet etmeye başladı. Daha sonra Akçakızanlık kasabasına ve bir müddet sonra da Güzelhisâr kasabasına gitti. Orada ikâmet edip, ibâdet etmekle meşgûl iken vefât etti.
Şerîf-zâde Atâullah Efendi, ilmiyle âmil, âlim, fazilet ve güzel ahlâk sâhibi bir zât idi. Ba’zı eserlere hâşiyeleri vardır. Edîb ve şâir olan Atâullah Efendi’ nin şiirlerinin toplandığı küçük bir dîvânı vardır.
Şu beyt onun şiirlerindendir:
Tecâhül kıl bu eyyâm hüner-i düşmânda âkil isen,
Sakın izhâr-ı ilm etme, atâ gâyet cehâlettir.
Açıklaması: Âkil isen düşmamn hünerini göstermeye kalktığı zaman câhil görün. İlmini açığa vurma ki, bu hâl câhilliktir.
1) Devhat-ül-meşûyıh sh. 120
2) İlmiye sâlnâmesi sh. 571
3) Kâmûs-ül-a’lâm cild-4, sh. 3159