BOSTANCI OCAĞI;
bostancibasi
Osmanlı sarayları ile saray çevresinin ve iskelelerin âsâyişinden sorumlu hizmetlilerin bağlı bulunduğu ocak. Bostancılar ocağına, devşirme sûrötiyle toplanan acemi oğlanları arasından kâbiliyetli olanları seçilirdi. Bu ocağa seçilenlerin eğitimleri İstanbul ve Edirne’deki saray bahçelerinde yapılırdı. Saraylarda câmilerin inşâatına gereken malzemenin temini ve nakliyâtı bu ocağa âitti.Topkapı Sarayının odununun İzmit’ten getirilmesinde kullanılan gemilerde bostancılar kürekçilik yaparlardı. Bostancılar zamanla askerî bir sınıf hâline gelmişlerdir. Topkapı Sarayında vazîfe yapan 300- 400 bostancı olduğu hâlde, şehir içinde âsâyişle görevli bir o kadar daha bostancı vardı. Şehir içindeki bostancılar Üsküdâr, Eiyüp, Kâğıthâne, Boğaziçi, Adalar, Yeşilköy, Kadıköy, Bostancı semtlerinde bulunurlardı. Bostancıların sayısı zaman içinde değişmiştir. On altıncı asır başında 3396 iken, aynı asrın sonunda 1998, on sekizinci asırda ise 2400 kişi olmuştur.
Bostancı ocağının en büyük âmiri Bostancıbaşı idi. İstanbul etrâfmdaki Marmara, Karadeniz ve Haliç sahillerinin muhâfazası ve inzibâtı buna âit- ti. Sâhillerde bostancı ağasının müsâdesi olmadan yalı yapılmazdı. Bostancıbaşı, sâhillerdeki bina ve yalıların mevkileriyle, kimlerin olduğuna dâir mükemmel bir defter tutardı. Sâhilde yaptırılan binâlardan vergi alırdı. Bostancıbaşılar, Yalı Köşkünde otururlar, resmî günlerde pâdişâhın atının üzengisini tutarlardı. Sarayın muhâfazasından mesul oldukları için, görevleri çok mühimdi. Bostancıbaşılar, başlarına kırmızı renkte berata, kırmızı kaftan, mâvi şalvar, kuşaklarına mücevherli kama takarlar ve ayaklarına yemeni giyerlerdi. Bostancıbaşılar saray dışına tâyin edildiklerinde kapıcıbaşı veya sancakbeyi olurlardı. Vezirliğe kadar yükselenler de vardır. Bostancıbaşıdan sonra bostancılar kethüdâsı, haseki ağa, hamlacıbaşı, odabaşı, bostancı karakulağı, vezir karakulağı ile dört baltacı bu ocağın zâbitlerindendi. Bostancılar maaşlarını yeniçeriler gibi üç ayda bir kere alırlardı. Edirne bostancıları Edirne bostancıbaşının emri altındaydı. Gelibolu bostancılarının âmiri daha küçük rütbeliydi. Yeniçeri ocağının lağviyle, Bostancı ocağı da kaldırılmıştır. Ocağın lağvı esnâsmda ihtiyârları emekliye ayrılmış, gençlerinden ise sarayın mu- hâfazasında vazifelendirilmek üzere “Nizâmiye Taburu” teşkil edilmiştir.