PETRO-I (Deli)

PETRO-I (Deli); Rus çarlarından. OsmanlIların
Deli, Rusların da Büyük Petro lakâbı verdikleri
Rus çarıdır. Rusların Romanov hânedan âilesindendir.
1672 yılında Moskova’da doğdu. Babası Çar
Aleksi, annesi Nataliya Narıyşkına’dır. Asıl adı
Pyotr Velikiy Alekseyeviç’tir. 1676 yılında Çar Aleksi
ölünce, Çariçe Mariya’nın oğulları tarafından
Kremlin’den uzaklaştırıldı. Petro’nun gençliği Moskova
dışında, Preobrajenkoye ve Senyonovskoye’de
geçti. Çar III. Feodor 1682’de ölünce, Rus çan oldu.
Çariçe ve Strelestler’in darbesiyle tahttan indirilerek,
V. İvan çar oldu. Petro Moskova’dan tekrar uzaklaştırıldı.
Moskova dışında sefil bir hayat sürüp;
eğitim, öğretim ve terbiyeden mahrum bir şekilde yetişti.
Beşinci İvan’ın 1689’da ferâgati, annesinin de
1694 yılında ölmesiyle, Rusya’nın tek hâkimi oldu.Birinci Petro, Rusya’da iktidara bütünüyle hâkim
olunca; kuzeyde Baltık Denizine çıkma, güneyde
Karadeniz’e inme siyâsetini tâkip etti. Çar
Petro’nun “Sıcak denizlere açılma” siyâseti, Rus
yayılmasının temeli olup, bütün Rus, hükümet ve
devlet adamları bunu benimseyerek, bu istikâmette
faaliyette bulundular. Osmanlı Devleti ve
Türkiye aleyhinde, Hıristiyanlık ve Şiîlik âleminin,
kutsal ittifakına girdi. Rus ordusunu ve donanmasını
kuvvetlendirdi.
1699’da, Amiral François Lefort kumandasında
kuvvetli bir orduyu Azak Kalesi üzerine
gönderdi. Rus ordusu, Azak Kalesini üç aydan
fazla kuşattı. Osmanlı müdafaasını aşamayan Rus
ordusu, kuşatmanın 95. günü 50.000 asker, 200 top
kayıp vererek, 13 Ekim 1695’te geri çekildi.
1696’da Azak Kalesini tekrar kuşattırdı. Osmanlı
Devletinin Avrupa cephesinde meşgûl olması ve
Azak Kalesinde fazla kuvvet bırakmamasından
istifâde ederek, kuşatmayı şiddetlendirdi. Çar Petro,
yüz binlik ordusu ve Don Nehrini tâkip ederek
gelen donanmasıyla; beş yüz kişilik müdâfilerden,
altmış dört günlük kuşatmadan sonra, Azak
Kalesini vire ile teslim aldı. 1697-1698 yıllarında
Avrupa’yı dolaştı. Avusturya, Lehistan, Venedik
devletleriyle imzâlanan 26 Ocak 1699 Karlofça
Antlaşmasından sonra, 14 Temmuz 1700 İstanbul
Antlaşmasıyla, Osmanlı Devletinden Azak Kalesini
aldı.
Baltık Denizine çıkmak için, İsveç’e karşı,
Lehistan, Danimarka ve Lehistan krallarıyla anlaşıp,
İsveç’e saldırdı. 1700 yılında Narva’da İsveç
Kralı Demirbaş Şarl’a yenildi.
İsveç Yenilgisi üzerine Rusya’da hızlı bir yenileştirme
faaliyetine girdi. 2 0 0 . 0 0 0 kişilik bir ordu
meydana getirdi. Onega ve Ladoga gölleri çevresindeki
mâdenleri işleterek, top ve gemi sanâyiini
geliştirdi. Avrupa’dan teknik eleman, uzman getirtti.
İsveç’le mücâdeleye devam ederek, Estonya,
İngriya, Karolya, Litvanya bölgelerinin bir kısmını
zaptetti. Baltık Denizine çıkmak için 1793’te
Petersburg (Leningrad) şehrinin kurulmasını,
1706’da Ladoga Gölünü Moskova’ya bağlayacak su
yolunun açılmasını başlattı. Rusya’yı kalkındırma
faaliyeti yıllarında; 1705 Astragan, 1707 Donetz,
1708 Don Kazakları isyanlarını da bastırdı.
İsveçle mücâdelede, XII. Şarl’ın 20.000 mevcutlu
kuvvetlerini, 45.000’lik ordusu ve yetmiş
topla; 8 Temmuz 1709 târihinde Poltava Muhârebesinde
yenerek, üstünlük sağladı. İsveç Kralı
Şarl’ın ricat yolunu keserek, ülkesine dönmesini engelledi.
İsveç Kralı Osmanlı ülkesine sığınınca,
Rus ordusu, Osmanlı hudûdunu ihlâl etti. Osmanlı
Sultanı Üçüncü Ahmed Han, Çar Petro’nun Karadeniz’e
inip, Boğazlara hâkim olma idealini ve
hudut tecâvüzünü harp sebebi saydı.Prut’ta 21 Temmuz 1711’de Baltacı Mehmed
Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusuna yenilince
kaçmak isteyen Deli Petro’nun ricat yolu kesildiğinden
kaçamadı. Hayâtından ümidini kesip,
sinir krizleri geçirdi. Asabileşerek, delirme alâmetleri
gösterdi. Mareşal Baron Şafirov vasıtasıyla
OsmanlIlarla antlaşma yapılınca, Prut bataklığında
boğulmaktan kurtuldu. 22 Temmuz
1711 târihli Prut Antlaşmasıyla, 1696’da aldığı
Azak’ı OsmanlIlara iâde etti. Osmanlı Devletine tâbi
Kırım Hanlığına vergi vermeyi kabul ederek, ülkesine
döndü. (Bkz. Prut Harbi)
1717’de Avrupa seyâhatine çıkarak, Boğazları
ele geçirip, Ayasofya Câmiini kiliseye çevirtmek
şartıyla, Fransa ve İngiltere’den Osmanlı Devleti
aleyhine yardım istediyse de, alamadı.
1721 Niştat Antlaşmasıyla, Estonya, İngriya,
Karolye, Litvanya ve kısmen Finlandiya’yı elde etti.
Baltık Denizi sâhiline sâhip olunca, devlet merkezini
Moskova’dan yeni kurulan Petersburg’a taşıdı.
Çar Petro, Rusya’nın hudûdunu doğuda da
genişletti. İran Safevî Hânedanmm iç karışıklığından
faydalanarak, 1722’de Derbend’i, 1723’te
Bakü’yü işgâl etti. İran’la yapılan 1723 Petersburg
Antlaşmasıyla Rusya’nın hudûdunu Hazar Denizine
kadar genişletti.
Çar Petro, Rusya’yı batıda ve doğuda genişleterek,
Avrupa’nın en güçlü devleti olma yolunda
faaliyette bulundu. Askerî, idâri, dînî, mâlî, sosyal,
ıslahat ve tedbirler aldı. Rus ordu ve donanmasını
modernleştirerek, kuvvetlendirdi. Devamlı ordu
sistemini kurup, sayısını arttırdı. Topçuluk ve
ateşli silâhlara ağırlık verdi. Yeni tersâneler kurarak,
donanmadaki gemi sayısını arttırdı. Rusya’yı
her biri kırk üç vilâyetten meydana gelen
sekiz bölgeye ayırdı. Devlet merkezinde dokuz
kişilik bir senato meydana getirdi. Kiliseyi Moskova
Patrikliği kontrolünden alıp, kendine bağladı.
Vergileri arttırdı. Köylüyü topraktan koparacak
ağır vergiler koydu. Köylü sefil duruma düştü.
Verâset kânununu değiştirdi. Tek mîras usûlüyle
azilzâdelerin arazilerini böldürmedi. Eğitime önem
verip; devlet memuru yetiştiren ilk, orta, yüksek ve
ihtisas okulları açtırdı. Rus halkını Fransız ve Macar
kıyâfetleri giymeye zorladı. Ağır vergiler, hürriyet
kısıtlamaları ve halkı Batı usûlünde kıyâfet
giymeye zorlaması tepkilere sebep oldu. Çar Petro,
orduyu kuvvetlendirip, sayısını arttırdığından,
Rus halkının reformlara tepkisini önledi. Rus halkına
çok zulüm yaptı. Veliaht olan oğlu Aleksi’yi
bile kırbaçlatarak öldürttü. Çar Petro tahta vâris bırakmadan
1725 yılında Petersburg’ta ölünce, Rusya’da
büyük entrikalar döndü. Petro’nun eski metresi
Kraliçe Katerina, bol para dağıtarak ordunun
desteğiyle I. Katerina ünvânıyla Çariçe îlân edildi.