MAYOZ BÖLÜNME

MAYOZ BÖLÜNME; Aim. Reduktionsteilung
(f), Fr. Meiose (f), İng. Meiosis. Eşeyli üreyen
türlerde görülen bir indirgenme bölünmesi. Diploid
(2 n) hücrelerden, haploid (n) hücrelerin meydana
gelmesi olayıdır. Redüksiyon veya meios bölünme
de denir. Türlerde kromozom sayısını sâbit tutmak
için, eşey hücrelerinde kromozom sayısını
yarıya indirgeyen bir bölünme şeklidir. Sonucunda
haploid kromozom ihtivâ eden gamet hücreleri
meydana gelir.
Erkeği ve dişisi olan canlılarda diploid hücreli
yavruların meydana gelebilmesi için mayoz bölünme
şarttır. Yalnız eşey hücrelerinde görülür.
Bir hücrede mayoz bölünme bir defâ olabilir. Mayoz
sâyesinde türlerde kromozom sayısı nesiller
boyunca sâbit tutulur. İnsanın vücut hücrelerinde
diploid sayıda 2n= 46 kromozom vardır. Fakat
üreme hücrelerinde (gametlerde) meios sonucu
bu sayı yarıya indirgendiğinden haploid (monoploid)
sayıda n= 23 kromozom bulunur. Sperm ve
yumurta hücreleri birleşerek zigotu (döllenmiş
yumurta) oluşturunca tekrar 2n= 46 kromozom
sayısı ortaya çıkar. Eğer üreme hücrelerinde meios
bölünme olmasaydı türlerin her dölünde kromozom
sayısı artardı.Mayoz, Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere birbirini
tâkip eden iki bölünme safhasıyla gerçekleşir.
Birincisinde kromozomlar yarıya indirgenerek n
kromozom sayılı iki hücre oluşur. İkincisinde kromozom
sayıları değişmez, normal bir mitoz olarak
cereyan eder. Sonuçta bu iki hücreden kendileri gibi
n kromozomlu dört hücre meydana gelir.I,. Anafaz I, Telofaz I; İkinci bölünmenin safhaları:
Profaz II, Metafaz II, Anafaz II, Telofaz II
olarak incelenir.
Profaz-I: Mitozun profazındaki bütün olaylar
görülür ve ondan daha uzun sürelidir. Ayrıca bu
safhada:
1. Homolog kromozomlar yanyana gelerek
çiftler oluştururlar.
2. Kromozom çiftlerinin kromatitleri “tetrat”
denen dörderli gruplar oluştururlar.
3. Homolog kromozom çiftleri birbirine sarılır.
Buna “sinapsis” denir.
4. Sinapsis sırasında homolog kromozomlar
birbirlerine değdikleri kısımlarda parça değiş tokuşu
yaparlar. Buna “crossing-over” adı verilir.
Crossing-over kardeş olmayan kromatitler arasında
gerçekleşir. Bu olay kromozomlarda gen
değişimine sebep olduğundan canlılar arasında
kalıtsal çeşitliliğe sebep olur.
Crossing-overde çift veya daha fazla bağlantı
köprüleri oluşabilir. Birbirine yakın genlerin
ayrılma ihtimâli azdır. Uzak olan genlerin ise ayrılma
ihtimâli fazladır. Crossing-over ihtimâli gen
yakınlığı ile ters orantılıdır.
Metafaz I: Homolog kromozomlar ekvator düzleminde
karşılıklı sıralanır. Çift kromatitli bu kromozomlar
sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur.Anafaz I: Homolog kromozomlar kromatitleriyle
berâber iğ iplikleriyle zıt kutuplara çekilirler.
Telofaz I: Kutuplara çekilen kromozomların
etrâfında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma boğumlanarak
ikiye ayrılır. Kromozom sayısı yarıya
indirgenmiş haploid (n kromozomlu) iki hücre
meydana gelir. Bu hücrelerin kromozomları çift
kromatitlidir.
Kısa bir dinlenmeden (interfaz) sonra mayozun
ikinci bölünmesi başlar. Bu mitoz şeklinde cereyan
eder. Ancak profaz II de kromozomların kendilerini
eşlemesine lüzum yoktur. Çünkü bu olay mayoz
l’de gerçekleştirilmiştir. Telofaz H’nin sonunda
n kromozom sayılı dört eşey hücresi meydana gelir.
Mayoz sonucu yumurta ana hücresinden oluşan
4 hücreden küçük olan 3 tânesi (kutup hücreleri) eriyerek
kaybolur. Kalan dördüncü büyük hücre gelişerek
yumurtayı meydana getirir. Erkekte ise sperma
ana hücresinden mayoz sonucu döllenme olayına
hazır 4 aktif sperma oluşur. Testislerde mayozla
gametlerin (eşey hücreleri) oluşumuna “spermatogenez”,
ovaryumlarda ise “oogenez” denir.
Mitozla Mayoz Arasındaki Mukâyese
Mitoz:
1. Tüm hücrelerde görülür.
2. Mitozda bir bölünme olur.
3. Ana hücre kadar kromozom sayısına sâhip
(2 n- diploid) iki oğul hücre meydana gelir.
4. Mitozda, sinapsis, tetrat ve crossing-over
yoktur.
5. Metafazda eş kromozomlar (kromatitler)
ekvator düzleminde karşılıklı dizilir ve iğ ipliklerine
tutunur.
6. Anafazda eş kromozomlar kutuplara çekilir.
7. Mitozda oluşan oğul hücrelerin kalıtımı aynıdır.
8. Hücre, ömründe birkaç defa mitoza uğrayabilir.
Mayoz:
1. Yalnız eşey hücrelerinde görülür.
2. Mayozda iki bölünme birbirini tâkip eder.
3. Ana hücrenin yarı kromozom sayısına sâhip
(n- haploid) dört oğul hücre oluşur.
4. Profaz I de sinapsis, tetrat ve crossing-over
görülür.
5. Metafaz I de homolog kromozomlar karşılıklı
dizilir ve iğ ipliklerine tutunur.
6. Anafaz I de homolog kromozomlar kutuplara
çekilir.
7. Mayozda crossing-over sâyesinde farklı kalıtıma
sâhip oğul hücreler oluşur.
8. Eşey ana hücresi bir defâ mayoza uğrar.