AYVANSARÂYİ HÜSEYİN EFENDİ

AYVANSARÂYt HÜSEYİN EFENDİ; on
sekizinci asır Osmanlı târih ve biyografi âlimi. İsmi,
Hüseyin olup, babası Hacı İsmâil Ağadır. İstanbul, Fâtih’te
Ayvansaray civânndaki Toklu Dede Mahallesinde
doğdu. Bu sebeple Âyvansarâyî diye meşhûr oldu.
Doğum târihi bilinmemektedir. 1786 (H.1200) senesinde
İstanbul’da vefât etti. Eyyûb’de bulunan
Zal Mahmûd Paşa Câmii avlusuna defnedildi.
Küçük yaştan îtibâren ilim öğrenmeye başlayan
Hüseyin Efendi, Toklu Dede Câmii imâmı
Şeyhü’l-kurra Halil Efendiden Kur’ân-ı kerîm kıraatini
öğrendi. Kur’ân-ı kerîmi ezberlediği için
küçük yaştan îtibâren Hâfız lakabı verildi. Ahmed
Karamânî ve Mehmed Emin Tokâdî gibi büyük
zâtları görmekle şereflendi. Yeniçeri Ocağına
girip, Baltacılar Kethüdâlığı vazifesinde bulundu.
Mehmed Emin Tokâdî hazretlerinin talebelerinden
Müstakîmzâde Süleymân Sa’deddîn Efendinin
sohbetlerinde bulunup ilim ve feyzinden istifâde
etti. Hocası Müstekîmzâde’nin tavsiyesi ile
Hadîkatü’l- Cevâmı adlı eserini yazdı.
Eserleri:
1. Hadîkatü’l-Cevâmî: İstanbul’da bulunan
câmi, mescit ve minberleri yaptıranlar, yapanlar, câmilerin
bahçesinde medfûn olanlar hakkında bilgilerin
verildiği bu eser, 1779 senesinde tamamlandı.
Esere daha sonra Seyyid Ali Efendi tarafından bir
zeyl (ilâve) yapıldı. Yapılan bu zeyl ile 1837 senesine kadar İstanbul’da inşâ edilen camiler, mescitler,
dergâhlar ve bunların bânîleri (yapanları) hakkında
bilgi verildi. Eser 1865 senesinde zeyli ile birlikte
iki cilt hâlinde İstanbul’da basıldı.
2. Mecmuâ-i Tevârih: Bu eserde câmi ve tekkelerden
başka, çeşmelerin yapılışları ile bâzı
meşhurların vefât târihlerini veren târih manzûmeleri
bulunmaktadır.
3. Vefeyât-ı Selâtîn ve Meşâhir-i Ricâl: Bu
eserde, pâdişâhlar ve özellikle İstanbul’da yatan
tanınmış kişilerin hâl tercümeleri anlatılmıştır. Dört
bölüm hâlinde tertib edilen eserin birinci bölümünde,
yirmi yedi Osmanlı sultanı; ikinci bölümünde
İstanbul ve çevresinde medfun bulunan devlet
adamları; üçüncü bölümde, hayrâtı İstanbul’da,
mezarı başka yerlerde bulunan zâtlar; dördüncü kısımda
ise hayrâtı ve mezarı İstanbul dışında bulunan
zâtların hal tercümeleri yer almıştır. Verdiği
bilgiler kadar, İstanbul’daki yer isimleri konusunda
da değerli bir kaynak olan bu eser 1978 senesinde
gönümüz Türkçesi ile bastırılmıştır.
4. Vefeyât: Bu eser, şâir pâdişahlarm vefâtlanm;
bâzı âlimlerin, şâirlerin, bâzı evliyânın kısa biyografilerini
ve haklarında söylenen beyitleri ihtivâ
etmektedir.