BARZÂNÎ

BARZÂNÎ; Irak Kürt milliyetçi hareketinin önderlerinden.
İsmi Mustafa olup “Molla” diye de bilinir.
1904’te Irak’ın Barzan bölgesinde doğdu.
Zamanının usûlüne göre tahsil yaptı.
1931’de büyük kardeşi Şeyh Ahmed’in Irak
idâresine karşı başlattığı ayaklanmaya katıldı. Ertesi*
sene Barzan Aşiretinin reisi oldu. İkinci Dünya
Savaşı sırasındaki karışıklıklardan istifâde ederek
1943’te idareye başkaldırdı. Ağustos 1945’te
geniş çaplı bir ayaklanmaya dönüşen bu hareketin
bastırılması üzerine aşiretiyle birlikte İran’a geçti.
13 Ocak 1946’da SSCB’nin desteğiyle Mehâbâd’da
ilan edilen Kürt Cumhuriyetinin kuruluşunda
önemli rol oynadı. Tümgeneral rütbesiyle
Başkomutanlığa getirildi. SSCB’nin İran’dan çekilmesiyle
Kürt Cumhuriyetine son verilince 500
silahlı adamıyla birlikte Türkiye-İran sınırı üzerinden
SSCB’ye kaçtı. Burada kaldığı yıllarda
Moskova Dil Enstitüsünde öğrenim gördü.
1958 senesinde Abdülkerim Kâsım tarafından
Irak’ta krallık idâresine bir darbeyle son verilince,
Barzânî de Irak’a döndü. Kanûnî bir hüviyet kazanan
Kürdistan Demokrat Partisinin liderliğini yürüttü. İlk
zamanlar yeni idâreyi destekledi. Fakat kendisine söz
verilen bâzı hususların yerine getirilmemesi üzerine
Eylül 1961’de İdâreye karşı ayaklandı. Peşmerge
(Ölüm Öncüsü) adı verilen gerilla kuvvetiyle
Kuzey Irak’m büyük bir kısmına hâkim oldu. Irak
idâresindeki çeşitli değişiklikler doğrultusunda zaman
zaman ateşkes anlaşmaları yapmakla birlikte,
Kuzey Irak’ta özerk bir idâre kurmaya yönelik silahlı
mücâdeleyi başanyla sürdürdü. Mart 1970’te Kültlerin
isteklerini kabûl eden bir antlaşmanın imzalanması
üzerine silahlı mücâdeleye son verdi.imzalanan antlaşmanın uygulanması için öngörülen
dört yıllık müddetin bitimine doğru Irak İdâresinin
1957 nüfus sayımını temel alan sınırlı bir
kültürel özerklik planı sunması aradaki münâsebetleri
gerginleştirdi. Bu sırada Irak’la anlaşmazlık
içinde olan İran’dan destek alan Barzânî tekrar silahlı
mücâdeleye başladı. 1975’te Irak’la anlaşan
İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevî, Barzânî’ye yardımı
kesti. Bunun üzerine silahlı mücâdeleyi bırakarak
İran’a geçen Barzanî 1976’da ABD’ye gitti.
1 Mart 1979 târihinde Washington’da öldü.
Oğulları Mesut ve İdris Körfez Savaşının sonrasında
Irak’taki Kürt hareketini yeniden toparlamaya
ve federe devlet kurmaya giriştiler.