AMFETAMİN

A M F E T A M İN ; Alm. Amphetamin, Fr.
Ampheetamine, tng. Amphetamine. Uyarıcı etki yaparak
beynin etkinliğini artırdığından insan ve
hayvanlarda çoğu zaman doping maksadıyla kullanılan
ilaçların ilk örneği. İlk defa 1927’de sentez
edildi ve soğuk algınlığı için, bronşları genişletici
etkisi sebebiyle, ilaç olarak kabul edildi. Bu
etkilerinden başka, kalp atışının hızlanması, idrar
torbasındaki iç büzgen kasların kasılması, gözbebeği
büyümesi, sempatik sinir sistemini desteklemesi
gibi etkileri vardır. Merkezi sinir sistemi seviyesinde
amfetaminin temel fonksiyonu uyanıklık
sağlayan (noo-analeptik) maddelerinkiyle aynıdır.
Uyku ihtiyacını azaltırken paradoksal uyku
yüzdesini düşürür. Yorgunluğu gidererek vücutaktifliğini artırır. Ayrıca açlık hissini körelttiğinden
iştah kesici bir madde olarak da düşünülmüştür.
Kalbe zarar vermeleri ve bilhassa alışkanlık
meydana getirebilmeleri sebebiyle, iştah azaltıcı
olarak kullanılmaları pek tavsiye edilmez.
Amfetamin, belirli sinirsel çöküntülerin ve
bir ölçüde bazı zihin bozukluklarına eşlik eden
daha ciddi çöküntülerin belirtiye yönelik tedavisinde
fayda sağlar. Kronik alkolizmde, hastanın alkolden
kaçınmasını sağlamak üzere psikolojik telkine
yardımcı olan ilaçlardan biridir.
İstenmeyen yan etkilerinden bazıları aşırı uyarılmadır.
Buna ilâveten uykusuzluk, sinirlilik, kusma
ve ishal gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Hatta
yüksek dozlar şuur kaybı veya ölüme de götürebilir.
Tıbbî kullanım maksadından saptırılarak kimi
spor karşılaşmalarından ve zihinsel çalışmalar sırasında
doping etkisi sağlamak maksadıyla alınan
amfetaminler, günümüzdeki uyuşturucu maddeler
arasında önemli bir yer tutar. Bu durumda diğer
uyuşturucularla, özellikle barbitüriklerle beraber
kullanılır. Ya damardan şırınga ile enjekte
edilir veya ağız yoluyla damla şeklinde alınır.
Amfetamin, kimyasal olarak rasemik fenil
izopropil amin olarak bilinir ve C^H^N formülüne
sahiptir. Saf haldeyken renksiz, uçucu bir sıvıdır.
Ağır bir kokusu ve yakıcı bir tadı vardır. Tıpta
umumiyetle sülfat veya fosfat bileşiği halinde
kullanılır. Sülfat bileşiği benzedrine adıyla piyasaya
sürülmüştür. Dexedrine adıyla piyasaya çıkarılmış
olan dekstroamfetamin ise, amfetaminin
iki gotik izomeri içinde en etkili olanıdır. Amfetamin
grubundan öbür ilaçlar arasında, metafetamin
ve benzfetamin de sayılabilir.