ÇANKIRI

ÇANKIRI; Orta Anadolu’nun kuzeyinde Kızılırmak
ve Batı Karadeniz havzaları içinde yer alan
bir ilimiz. Çankırı toprakları 40°30′ ve 41° kuzey
enlemleri ile 32°30′ ve 34° doğu boylamları arasında
kalır. Çorum, Ankara, Bolu, Kırıkkale, Zonguldak
ve Kastamonu illeri arasında kalır. Trafik
kod numarası 18’dir.İsminin Menşei
Çankırı’nın târihi Hititlere dayanır. Şehri “Çangra”
isimli bir Hitit beyi kurduğu için bu isimle
anılmıştır. Bölgeye gölen Oğuz Türkleri bu ismi
kendi dil ve lehçelerine uydurarak “Kengiri” dediler.
Cumhûriyetin ilânından sonra ilin ismi Çankırı
olarak değiştirilmiştir.
Târihi
Çankırı’nın bilinen târihi Hititlere dayanır ve bir
Hitit beyi tarafından kurulmuştur. Hitit İmparatorluğunun
merkezi olan Hattuşaş’a yakın oluşu sebebiyle
önemli bir şehirdi. M.Ö. 1200 senelerinde iç
savaşlar sebebiyle Hitit İmparatorluğu parçalanıp zayıflayınca,
Çankırı, Frikyahların eline geçti. Daha
sonra şehri Lidyalılar ele geçirdiler. M.Ö. 6. asırda
Pdrsler bu bölgeyi Lidyalılar’dan aldılar. İki asır
sonra Makedonya Kralı İskender, Persleri yenerek
bu bölgeyi de eline geçirdi. İskender’in ölümü üzerine
Çankırı Galatların eline geçti ve “Gangaris” (keçisi
bol ülke) ismi ile başkent oldu. Roma İmparatorluğu
Anadolu’nun bir kısmı ile berâber Çankırı’ya
hâkim oldu. Roma’nın ikiye bölünmesi üzerine bu
kısım Doğu Roma (Bizans) elinde kaldı.
1071 Malazgirt Savaşından sonra Çankırı
Türkler tarafından fethedildi. Selçukluların önemli
beyliklerinden olan Danişmendoğulları bölgeye
hâkim oldular. Danişmend Devletinin kurucusu
olan Melik Ahmed Danişmend Gâzi, Alparslan’ın
komutanıydı. Çankırı’nın fethini Emir Karatekin’e
vermişti. Bu komutan 1082’de Çankırı’yı fethetti ve
1106 senesine kadar Çankırı vâliliğini yaptı.
1134’te BizanslIlar bir ara Çankırı’yı işgâl ettilerse
de, kısa bir müddet sonra Selçuklu Sultanı Birinci Mes’ûd, Çankırı’yı 1137’de yeniden fethetti.
Selçuklu devletinde mühim bir şehir olan Çankırı,
Moğol ve İlhanlIların istilâsına uğradı. Daha
sonra Candaroğulları bölgeye hâkim oldular.
Birinci Murad, Çankırı’yı Osmanlı Devletinin
topraklarına katmıştır. 1402 Ankara Savaşında
Candaroğulları şehri tekrar ele geçirdiyse de,
1439’da Çelebi Sultan Mehmed, Çankırı’yı yeniden
Osmanlı Devletine kattı. Merkezi Kütahya olan
Anadolu beylerbeyliğinin 14 sancağından biri de
Çankırı idi. Tanzimattan sonra Kastamonu, vilâyetinin
4 sancağından biri olmuştur. İstiklâl Harbinde
İnebolu-Kastamonu yolu ile gelen cephâneyi
Ankara’ya ulaştırmada Çankırı erkek ve kadınlarının,
cephânenin İlgaz Dağını aşmada Kale ve
Kıyısın köylerinin hizmetleri çok büyük olmuştur.
Çankırı, Cumhuriyet devrinde il olmuş ve 1925’te
Kengiri (Kangri) ismi “Çankırı” olarak değiştirilmiştir.
1050 ve 1944’te büyük deprem geçirmiştir.Fizikî Yapı
Çankırı arâzisi dağlık bir arâzidir. Ovaları arazinin
ancak % 8’ini teşkil eder. % 64’ü dağlar ve
yaylalardan ibârettir. Geri kalan % 28’i platolardır.
Bu arâzinin % 2 gibi çok az kısmı ekime müsâit değildir.
Arâzinin beşte biri ormanlıktır. Çankırı,
dağların ve bozkırların kapladığı şirin bir ildir.
Dağları: İlgaz Dağları Çankırı’nın kuzeyini
kaplar. En yüksek tepesi 2560 metredir. İlgaz Dağları
üzerinde bulunan diğer yüksek tepeler, Çatalılgaz
Tepesi (2546 m), Küçük Hacet (2311 m),
Kulpi (1980 m), Altun^vrisi (1934 m), Kocadağ
(1763 m) ve Bulancak (1935 m)tır.
Batısında Köroğlu ve Işık Dağları uzanır. Işık
Dağının en yüksek tepesi (2015 m)dir. Ayrıca Aydos,
Eldivan ve Erikli tepeleri vardır. Yaylaları
azdır. Başlıcaları Karapınar, Mülayim, Dede, Sanı,
Eldivan ve Aydos’tur.
Ovaları: Akarsuların etrâfında bulunur. Kızılırmak
havzasındaki ova, alüvyonlu topraklarla
örtülü olduğu için çok verimlidir. Her türlü ürün
yetişmeye müsâittir. Devrez, Tatlıçay ve Melan
çayları etrâfındaki ovalarla, Orta, Eskipazar ve
Çerkeş ovaları vardır.
Akarsuları: Kızılırmak’ın en büyük kollarından
olan Devrez Çayı ilin en büyük akarsuyudur. 186 kilometrelik
bu çay İlgaz ve Işık dağlarından çıkan iki
kolun birleşmesiyle meydana gelir. Kızılırmak güneyden
geçer ve Çankırı ilindeki uzunluğu 30 kilometredir.
Diğer akarsuları, Soğanlı Çay (Melan
Çayı), Çerkeş Çayı, Acı Çay ve Tatlı Çaydır.
Gölleri: Önemli bir göl yoktur. Yazın sularının
çoğu kuruyan ve hayvan ve tarla sulamak için
kullanılan küçük gölcükler vardır. Bunların önemli
olanları Kamış, Kayı, Bulancak, Çardak, Osman,
Çivi ve Sülük gölleridir.
İklim ve Bitki Örtüsü
Orta Anadolu (kara) ikliminin husûsiyetleri
tamâmen görülür. Kışları sert (soğuk), yazlar sıcak
ve kurak geçer. Yağışlar kışın kar şeklinde olur, senelik
yağış miktarı 397-410 milimetredir. Sıcaklık
ise +41,8°C ile -25°C arasında seyreder.
İlin düz olan güney kısmı tamâmen çıplaktır.
Kuzeyindeki dağlar kısmen ormanlıktır. Vâdiler
kavak ve söğüt ağaçları ile örtülüdür. Akarsu civârları
meyve ağaçları ve bağlarla örtülüdür. Arâzinin
% 18’i ormanlık, % 35’i çayır ve mer’a, % 35’i
ekili arâzidir. Ormanlarda; çam, köknar, meşe ve
ardıç ağaçları vardır. Kurt, tilki, tavşan ve sincap
gibi yabânî av hayvanları bulunur.
Ekonomi
Çankırı ilinin ekonomisi tarıma dayanır. Sanayi
yeni gelişmektedir. Gelirinin % 50’ye yakını
tarım sektöründen temin edilir. Çalışan nüfusun %
70?i tarım* hayvancılık ve ormancılıkla uğraşır.
Leblebisi, el dokuma bez ve peştemalıyla, balımeşhurdur. Buğday, çeltik ve tuz ekonominin temelidir.
Tarım: Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa,
mısır, fasulye, mercimek, burçak, fiğ, patates ve şekerpancarıdır.
“Fiğ” ekiminde Çankırı önde gelir.
Akarsu kenarlarında bol miktarda sebze, meyve yetişir
ve bağcılık önde gelir. Kavun ve karpuz da çok
yetişir. Sulanan arâzi azdır. Devres vâdisinde inci
tânesi gibi pirinç yetişir.
Hayvancılık: Çankırı ilinin % 35’i çayır ve
mer’a ile kaplıdır. Koyun üretimi her sene artarken,
tiftik keçi sayısı azalmaktadır. Arıcılık da gelişmekte
olup, kovan sayısı 40.000’e yakındır.
Ormancılık: Yüzölçümünün % 18’i ormanlarla
kaplıdır. Erozyonu önlemek için ağaçlandırmaya
önem verilmektedir. 80 hektarlık fidanlık
kurulmuştur. Her sene 80.000 metreküp sanâyi
odunu ve 90.000 ster yakacak odunu elde edilmektedir.
Mâdenleri: Çankırı mâden bakımından zengin
ise de çıkarılan mâdenler en çok alçıtaşı, tekel
tarafından çıkarılan kayatuzu, betonit ve linyittir.
Kayatuzu bir mağara içinden çıkarılır. Bu mağaraya
ise 160 metrelik bir tünelle girilir.
Sanâyi: Çankırı’da sanâyi gelişme hâlindedir.
Henüz fabrika sayısı azdır. Çankırı Süt Fabrikası,
Çankırı Yem Fabrikası, Eskipazar Kereste
Fabrikası, Kaya Tuzları, Bayramlar Alçı Fabrikası,
Çivi Tel Fabrikası, Un ve Tuğla fabrikaları ve
DDY Yeni Makas Fabrikası önemli olanlardır.
Ulaşım: Ankara-Zonguldak demiryolu Çankırı,
Eskipazar, Çerkeş ve Kurşunlu’dan geçer. Ankara-
İnebolu karayolu Çankırı’dan geçer. Birkaç
köy dışında bütün köylerin yolları mevcuttur.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Nüfûsu: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
279.129 olup, 113.855’i ilçe merkezlerinde, 165.274’ü
köylerde yaşamaktadır. Yüzölçümü 8.351 km2 olup,
nüfus yoğunluğu 33’tür. Çalışma sebebiyle erkeklerin
başka yerlere gidişi yüzünden “kadınların erkeklerden
fazla olduğu il” olarak isim yapmıştır.Örf ve âdetleri: Çankırı’da asırlar boyunca
Hititler, Frigya, Lidya, Galatlar, İskender (MakedonyalIlar),
Persler, Roma ve BizanslIlar, Türkler
(Selçuk ve Osmanlılar) hâkim olmuşlardır. Türklerin
dışındaki milletler, târihî eserlerin dışında
kaybolup gitmişlerdir. Türklerin bölgeye yerleşmesiyle
Hıristiyan azınlık zamanla bu bölgeden
göç etmişlerdir. Bölge 11. asır başından bu yana
Türk İslâm kültürü ile yoğrulmuştur. Mahallî kıyâfetler
ancak düğün ve millî oyunlarda giyilir.
Mahallî meşhûr yemekleri tarhana, erişte, bulgur,
gözleme, cızlama ve tatar böreği, Çankırı kadayıfı,
hindi dolması, çekme helvası, şabanözü bazlaması
ve çöreği, ovacık kavurması, sütlü kurabiye,
peynir helvası ve kabak tatlısıdır. El dokuma çok
gelişmiştir. Tiftik yününden güzel motifli renkli
çoraplar örülür. Dokumalar kök boyalar ile boyandığından
güzeldir. Keçe ve kilim dokunur. Şalvar,
yağlık ve bohça işlemeleri yapılır. Halk edebiyâtı
zengindir. Yûnus Emre ve Hacı Bektaş-ı
Velî’nin tesiri büyüktür. Âşık Ali, Çevriye Bânu,
Bezlî ve Efkârî başlıca halk şâirleridir. Uzun hava
ve türküleri meşhurdur. Türkülerinde sohbet ve
oyun işlenir. Çankırı zeybeği, halay, kaşık oyunu,
sepetçioğlu zeybeği ve şakırdım başlıca oyunlarıdır.
Eğitim: Son senelerde eğitim faaliyeti çok
hızlanmış ve okur-yazar nisbeti % 87’ye yükselmiştir.
İlde 28 anaokulu, 504 ilkokul, 37 ortaokul,
6 meslekî ve teknik ortaokul, 11 lise, 7 meslekî ve
teknik lise vardır.
İlçeleri
Çankırı, biri merkez olmak üzere 14 ilçeden
meydana gelmiştir.
Merkez: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
67.620 olup, 45.496’sı ilçe merkezinde, 22.124’ü
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 49
köyü vardır. İlçe toprakları orta yükseklikteki engebeli
düzlüklerden meydana gelir. Kuzey ve batısında
Köroğlu Dağları yer alır. Dağların bir kısmı
çam ormanları ile kaplıdır. İlçe topraklarını
Tatlıçay sular.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri buğday, arpa olup, ayrıca az miktarda fasulye,
nohut, baklagiller ve soğan yetiştirilir. Yem
fabrikası, süt fabrikası ve un fabrikası başlıca sanâyi
kuruluşlarıdır.
İlçe merkezi, eğimli bir alanda, dar bir vâdide
yer alır. Şehri Tatlıçay ikiye böler. Ankara’yı Batı
Karadeniz’e bağlayan kara ve demiryolu ilçeden
geçer. Bir kale şehri olarak kurulan ilçe, kalenin
bulunduğu tepenin eteklerinde güneye doğru genişlemiştir.
İlçe merkezi 1941-1942 senesinde Piyâde
Okulunun Çankırı’ya gelişiyle gelişmiştir.
Atkaraçalar: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
11.235 olup, 6263’ü ilçe merkezinde, 4972’si
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 13
köyü vardır. Kurşunlu ilçesine bağlı bucak iken 19
Haziran 1987’de 3392 sayılı kânunla ilçe oldu.
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Tarıma
elverişli arâzisi azdır. Çankırı-Zonguldak demiryolu
ilçe yakınından geçer.
Bayramören: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
7310 olup, 2042’si ilçe merkezinde, 5268’i
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 26
köyü vardır. Kurşunlu bucağına bağlı bir bucak
iken, 9 Mayıs 1990’da 3644 sayılı kânunla ilçe
oldu. Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
İlçe gelişmemiş küçük bir yerleşim merkezidir.
Gürgenli Dağı eteklerinde kurulmuştur.
Çerkeş: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
22.145 olup, 8579’u ilçe merkezinde 13.566’sı
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 51
köyü vardır. Yüzölçümü 990 km2 olup, nüfus yoğunluğu
22’dir. İlçe toprakları İç Anadolu platosunun
kuzey kesiminde yer alır. Batı ve güneyini
Çit, Karataş, Işık, Aydos, Eldivan, Bozkır Dağları,
kuzeyini ise İlgaz Dağları engebelendirir. İlçe
topraklarını Melan Çayı sular. Melan Çayının kolu
olan Çerkeş Suyu vâdisinde Çerkeş Ovası yer
alır. Dağlar zengin ormanlarla kaplıdır.Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, şekerpancarı
olup, ayrıca az miktarda sebze ve meyve yetiştirilir.
Tiftik keçisi ve koyun en çok beslenen hayvanlardır.
Arıcılık ve tavukçuluk yaygındır. Tuğla ve
kereste imalathâneleri küçük sanâyi kuruluşlarıdır.
İlçe topraklarında traverten kökenli mermer yatakları
vardır.
İlçe merkezi Çerkeş Suyu kıyısında yer alır.
Belediyesi 1878’de kurulmuştur. Târihi Bağdat
yolu üzerinde bulunan eski bir yerleşim merkezidir.
Dörtyol kavşağı “ciharköşe” veya “çeriçeken”
(asker toplayan) kelimelerinden dolayı Çerkeş denildiği
söylenir.
Eldivan: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
9707 olup, 4403’ü ilçe merkezinde. 5304’ü köylerde
yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 15 köyü
vardır. Yüzölçümü 346 km2 olup, nüfus yoğunluğu
28’dir. İlçe toprakları dağlık ve engebeli olup,
Kızılırmak havzası içinde yer alır. Güney ve güneybatısında
Eldivan Dağı olup, doğu kesimi düzdür.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri buğday, arpa, mercimek, şekerpancarı,
elma, erik, kiraz ve üzüm olup, ayrıca az miktarda
nohut, sarımsak, soğan ve fasulye yetiştirilir. Verim
düşüktür. Hayvancılık ikinci derecede gelir
kaynağıdır. Koyun ve Ankara keçisi beslenir. İlçe
topraklarında çıkarılan bentonit ihraç edilir.
İlçe merkezi Eldivan Dağı eteklerinde Dümeli
Ovasında yer alır. Gelişmemiş küçük bir yerleşim
merkezidir. İl merkezine 20 km mesâfededir.
1959’da ilçe olan Eldivan’ın belediyesi 1930’da
kurulmuştur.
Eskipazar: 1990 sayımına göre toplam nü- *
fusu 22.686 olup, 8272’si ilçe merkezinde 14.414’ü
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 50
köyü vardır. Yüzöçümü 690 km2 olup, nüfus yoğunluğu
33’tür. İlçe toprakları derin vâdilerle bölünmüş
dağlardan meydana gelir. Dağlar zengin bir
orman örtüsü ile kaplıdır. Eskipazar Çayı kıyısı boyunca
uzanan taşkınları ile meydana gelen Eskipazar
Ovası küçüktür.
Ekonomisi tarıma ve ormancılığa dayalıdır.
Eskipazar kıyısında sebze ve meyve yetiştirilir.
Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, patates, soğan,
sarımsak, elma, armut ve cevizdir. Verim genelde
düşüktür. Kereste Fabrikası ilçenin en büyük sanâyi
kuruluşudur. İlçe topraklarında çıkarılan balas taşı,
işlenmek üzere Karabük Demirçelik Fabrikasına
gönderilir.
İlçe merkezi Eskipazar Çayı kıyısında kurulmuştur.
Ankara-Zonguldak demiryolu ile Bolu-
Karabük karayolu ilçenin kıyısından geçer. İl merkezine
161 km mesafededir. Çerkeş’e bağlı bucak
iken, 1949’da ilçe oldu ve aynı sene belediyesikuruldu. Eskiden kasabada pazar kurulduğu için
ismi buradan kaynaklanmaktadır.
İlgaz: 1990: sayımına göre toplam nüfûsu
23.281 olup, 8136’sı ilçe merkezinde 15.145’i köylerde
yaşamaktadır, fylerkez bucağa bağlı 55, Belören
bucağına bağlı 18 köyü vardır. İlçe toprakları
dağlıktır. Dağlar ormanlarla kaplıdır. İlçe topraklarının
tamamını İlgaz Dağları engebelendirir.
Dağlardan kaynaklanan suları Devrez Çayı toplar.
Bu çayın vâdisinde 40 kilometrekarelik alanı kaplayan
bir ova vardır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Devrez Çayı kıyısında
tarım yapılır. Başlıca tarım ürünleri şekerpancarı,
buğday, patates, arpa, elma ve eriktir.
Hayvancılık ekonomide önemli yer tutar. En çok
Tiftik keçisi beslenir. Ayrıca sığır ve koyun da
beslenir ve arıcılık yapılır. Ormanlardan elde edilen
kereste küçük atölyelerde işlenir. İlçe topraklarında
bentonit ve magnezit yatakları vardır.
İlçe merkezi, İlgaz Dağı eteklerinde Devrez
Çayı kıyısında kurulmuştur. Kastamonu-Çankırı-
Ankara karayolu ilçenin doğu kıyısından geçer. İl
merkezine 49 km mesâfededir. Denizden yüksekliği
798 metredir. İlçe belediyesi 1888’de kurulmuştur.
Kızılırmak: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
14.878 olup, 2492’si ilçe merkezinde,
12.386’sı köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa
bağlı 24 köyü vardır. Merkez ilçeye bağlı bucakken
9 Mayıs 1990’da 3644 sayılı kânunla ilçe oldu.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. İlçe merkezi Kızılırmak
Nehri kıyısında kurulmuştur.
Korgun: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
7233 olup, 3558’i ilçe merkezinde, 3675’i köylerde
yaşamaktadır. Merkez bucağa*bağlı 12 köyü
vardır. Merkez ilçeye bağlı bucakken, 9 Mayıs
1990’da 3644 sayılı kânunla ilçe oldu. Ekonomisi
tarıma dayalıdır. Çankırı-Zonguldak demiryolu
ilçe sınırları içinden geçer.
Kurşunlu: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
25.145 olup, 10.605’i ilçe merkezinde 14.540’ı
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 28
köyü vardır. İlçe toprakları fazla yüksek olmayan
dağlık bir alanda yer alır. Kuzeyinde İlgaz Dağlarının
batı uzantıları vardır. Dağlardan kaynaklanan
suları Devrez Çayı toplar.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Tarıma elverişli
alanlar azdır. Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa
ve patates olup, ayrıca az miktarda elma, erik, ceviz,
soğan ve sarımsak yetiştirilir. Hayvancılık
ekonomik açıdan önemli gelir kaynaklarındandır.
Koyun ve Ankara keçisi en çok beslenen hayvanlardır.
İlçe merkezi, Kurşunlu Çayının geçtiği geniş
bir vâdide yer alır. Çankırı-Karabük demiryolu ilçeden
geçer. İl merkezine 83 km mesâfededir. Eski ismi Karacaviran’dır. ilçe belediyesi 1944’te
kurulmuştur.
Orta: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
26.457 olup, 5887’si ilçe merkezinde, 20.570’i
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 28
köyü vardır. Yüzölçümü 513 km2 olup, nüfus yoğunluğu
52’dir. İlçe toprakları orta yükseklikte
dalgalı düzlüklerden meydana gelir. Dağlardan
kaynaklanan suları Devrez Çayı toplar.
Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
Başlıca tarım ürünleri buğday ve arpa olup, ayrıca
az miktarda patates, soğan, elma, erik yetiştirilir.
Akkaraman koyunu ve Ankara keçisi en çok beslenen
hayvanlardır. İlçe topraklarında diyatomit ve
linyit yatakları vardır.
İlçe merkezi, Devrez Çayının suladığı bir ovada
kurulmuştur. Gelişmemiş küçük bir yerleşim
merkezidir. İl merkezine 65 km mesâfededir. Şabanözü
ilçesine bağlı bir bucakken 1959’da ilçe oldu
ve aynı sene belediyesi kuruldu.
Ovacık: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
7099 olup, 145 l’i ilçe merkezinde, 5648’i köylerde
yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 42 köyü
vardır. Yüzölçümü 376 km2 olup, nüfus yoğunluğu
19’dur. İlçe toprakları genelde dağlıktır. İlgaz –
Bolu Dağlarının kolları toprakları engebelendirir.
İlçe topraklarını Soğanlı (Melan) Çayı sular.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri buğday, arpa ve patates olup, ayrıca az
miktarda sebze ve meyve yetiştirilir. Hayvancılık
ekonomik açıdan önemlidir. İlçe merkezi, ulaşımı
güç ve sapa bir kısımda yer alır. Gelişmemiş bir
yerleşim merkezidir. İl merkezine 184 km mesafededir.
İlçe belediyesi 1959’da kurulmuştur.Şabanözü: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
11.779 olup, 3002’si ilçe merkezinde 8777’si
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 21
köyü vardır. Yüzölçümü 590 km2 olup, nüfus yoğunluğu
20’dir. İlçe toprakları orta yükseklikteki
dalgalı düzlüklerden meydana gelir.Topraklarını
Terme çayının başlangıç kolları toplar. Yüksek
kesimlerinde Çam ormanları vardır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri buğday, patates , arpa ve şekerpancarıdır.
Hayvancılık ikinci derece gelir kaynağıdır. En çok
Ankara keçisi ve sığır beslenir. İlçede çanakçılık
ve tuğla üretimi yapılır. Endâze olarak bilinen Şabanözü
yazmaları meşhurdur. İlçe topraklarında
magnezit yatakları vardır.
İlçe merkezi Terme Çayı vâdisinde yer alır. İl
merkezine 41 km mesâfededir. Gelişmemiş küçük
bir yerleşim merkezidir. Çankırı’yı Çubuklu
üzerinden bağlayan karayolu ilçeden geçer. İlçe belediyesi
1944’te kurulmuştur.
Yapraklı: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
22.554 olup, 3669’u ilçe merkezinde, 18.885’i köylerde
yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 16, İkizören
bucağına bağlı 23 köyü vardır. Yüzölçümü
785 km2 olup, nüfus yoğunluğu 29’dur. İlçe toprakları
orta yükseklikte dalgalı düzlüklerden meydana
gelir. Dağlardan kaynaklanan suları Uluçay
ve küçük dereler toplar. Dağlık kesimlerde karaçam
ormanları vardır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri buğday, şekerpancarı, patates, arpa ve
üzüm olup, ayrıca az miktarda elma, erik, soğan ve
sarımsak yetiştirilir. Hayvancılık ekonomik açıdan
önemlidir. En çok koyun ve sığır beslenir. İlçede
orman ürünlerini işleyen küçük atölyeler vardır.
İlçe merkezi gelişmemiş küçük bir yerleşim
merkezidir. İl merkezine 30 km mesâfededir. Eskiden
Togat, Toht veya Tuht adlarıyla bilinirdi.
İlçe belediyesi 1955’te kurulmuştur.
Târihî Eserler ve Turistik Yerleri
Çankırı ilinde turizm sektörü henüz gelişmemiştir.
Turizm bakımından çok zengin târihî eserlere
sâhip olmasına rağmen konaklama ve alt yapı
tesisleri azdır.
Çankırı Kalesi: Şehrin kuzeyinde Karatekin
Tepesi üzerindedir. Romalılar, Bizanslılar Danişmendliler,
Selçuklular ve Osmanlılar döneminde
kullanılan kale, sağlamlığı ile ün yapmıştır. Günümüzde
yıkık vaziyettedir. Kale içinde Romalı-
* 1ar döneminden kalma tüneller ve Danişmend kumandanlarından
Emir Karatekin’in türbesi vardır.
Eskipazar Hisarı: Selçuklular devrinde yapılmıştır.
Günümüzde harâbe hâlindedir.
Ulu Câmi: Kânûnî Sultan Süleymân tarafından
mîmâr Sâdık Kalfa’ya yaptırılmıştır. 1522’de
yapımına başlanan câmi, 1558’de bitirilmiştir. Zelzeleden zarar gören câmi, 1936’da tâmir edilmiş ve
ilk yapı özelliğini kaybetmiştir.
İmâret Câmi: 1397’de Candaroğlu Kasım
Bey tarafından yaptırılmıştır. 1916’da tâmir görmüştür.
Ali Bey Câmii: Ali Bey Mahallesindedir. 1609
târihli kitâbesi vardır. Mihrab ve minberi alçıdan
olup, süslemesizdir.
Mirahor Câmii: 1797’de Tüfekçibaşı İsmâil
Ağa tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde harab bir
hâldedir.
Taşmescid (Şifâhâne): Selçuklu Sultanı Alâeddîn
Keykubâd tarafından 1335’te sağlık tesisi
olarak yapılmıştır. Bir bölümü kalmıştır.
Çerkeş, Eskipazar ve İlgaz ilçelerinde çeşitli
kaya mezarlar vardır.
Mesire yerleri:
İlgaz Dağları: Şiirlere ve türkülere konu olan
İlgaz Dağlan, ormanlarla kaplı, yaylalarının havası
ve suyu çok güzel olan bir dinlenme yeridir. İlgaz
Dağı millî park îlân edilmiştir. Çamlık, Fidanlık ve
Korgun; ağaçlık, soğuk ve bol suları, temiz havası
ile meşhur mesire yerleridir. Başdut köyünde kayalara
oyulmuş mağaralar vardır.
Kaplıcaları: Çankırı, şifâlı sular bakımından
oldukça zengin bir bölgedir. Fakat, bu suların bir
çoğundan tesis yetersizliği sebebiyle faydalanılamamaktadır.
Acısu: Kurşunlu’nun 5 km kuzeybatısında Hacımuslu
köyü yakınlarındadır. Mîde, barsak, karaciğer,
safrakesesi ve pankreas hastalıklarına faydalıdır.
Vücudun asit-baz dengesini düzenler.
Şerâfettin İçmesi: Eskipazar’ın Beytarla köyündedir.
Karaciğer, safrakesesi, pankreas, mîde,
barsak hastalıklarında faydalıdır.
Akkaya Hamamı: Eskipazar’ın İmamlar köyü
yakınlarındadır. Kronik iltihaplarla, romatizma
ve akciğer rahatsızlıklarına iyi gelir.
Şıhlar Nezle Suyu: İl merkezine 20 km uzaklıkta
Bozaklı köy ündedir.
Kazancı Mâden Suyu: İlgaz ilçesinin Kazancı
köyündedir. Mâden suyu, karaciğer, safrakesesi, mîde ve barsak rahatsızlıklarının tedâvisinde
kullanılır.
Bozan Hamamı: İlgaz ilçesinin, Aşağı Bozan
ve Yukarı Bozan köyleri arasındadır. Sindirim
sistemi rahatsızlıklarında faydalıdır.
Ilısılık Mâden Suyu: İlgaz ilçesinin Ilısılık
köyündedir. Mîde, karaciğer, barsak ve safrakesesi
rahatsızlıklarında faydalıdır.
Çavundur Kaynakları: Kurşunlu ilçesinin
Çavundur köyündedir. Banyoları deri hastalıklarına
iyi gelir.
Bayramören İçmesi: Bayramören ilçesindedir.
Mîde, karaciğer, safrakesesi ve barsak hastalıklarında
faydalıdır.
Kükürt Köyü Kaynağı: Kurşunlu ilçesine
bağlı Kükürt köyündedir. Sindirim sistemi rahatsızlıklarında
faydalıdır.
Hışıldayı içmesi: Kurşunlu ilçesine 30 km
uzaklıkta Melan Deresi yakınındadır. Sindirim
sistemi ve karaciğer hastalıklarının tedâvisinde
faydalıdır.