DEBRİYAJ

DEBRİYAJ; Alm. Kupplung, Schaltung (f), Fr.
Debrayage, embrayage (m), İng. Cluîch pedal.
Makinalarda motorun tahrik mili ile enerjiyi kullanan elemanın mili arasındaki bağlantıyı sağlayan
kavramayı istenildiği zaman devreye sokup-çıkararak
hareket iletimine kumanda eden sistem. Çoğunlukla
motorlu araçlarda kullanılmakla beraber
endüstride kullanılan tipleri de vardır. Debriyajlarda
genellikle motor mili ile döndürülen mil
arasındaki bağlantı, çözülebilen sürtünmeli kavrama
ile gerçekleştirilir. Debriyaj kavramaya kumanda
ederek bu iki mil arasındaki bağlantının motor
durdurulmadan kesilmesini sağlar. Mekanik
(yaylı), hidrolik (yağlı), pnömatik (hava basınçlı)
ve elektromagnetik esaslı olabilir. Taşıtlarda motorun
krank milini vites kutusuna bağlı şanzuman
milinden ayırarak vites değiştirmeye ve bu iki mili
yeniden birleştirmeye yarar. Böylece motor ile
tekerleklerin bağlantısını istenildiğinde keserek
özellikle kalkışta önemli olan düzgün hızlanmayı
sağlar. Endüstri alanında takım tezgâhlarında motor
durdurulmadan tezgâhın çalışma, durma ve
hız değiştirme işlerinde kullanılır.
Teknikte vites kolu ile çalıştırılan araçlarda
mekanik (yaylı), pnömatik (havabasınçlı) veya
hidrolik (yağlı) tipleri, otomatik vitesli arabalarda
ise kanatlı hidrolik veya santrifüjlü mekanik tipleri
kullanılır. Bilhassa otomatik kumandalı takım
tezgâhlarında ise elektromagnetik tip debriyajlardan
istifâde edilir.
Balatalı mekanik debriyaj: Daha çok motorlu
taşıtlarda kullanılan bu debriyaj kumanda ettiği
sürtünmeli kuru balatalı (lamelli) kavramanın adı
ile anılır. Motorun krank milinden çıkış ucuna
bağlanan volan üzerine takılır. Debriyaj balatasının
içine baskı diski, lamelli veya sarmal yaylar vâsıtasıyla
dişli kutusu miline bağlı debriyaj balatasına
bastırılarak sürtünme yoluyla dönme iletilir.
Vites değiştirilmesi için debriyaj pedalına basıldığında
bir mekanizma vâsıtasıyla baskı diski balatadan
ayrılınca kavrama çözülür. Debriyaj pedalı
serbest bırakıldığında yaylar yeniden baskı diskini
balata üzerine bastırarak kavramayı sağlarlar.
Balata ve baskı diski sayısı birden fazla olabilir.
Hidrolik (Yağlı) debriyaj: Bu tip debriyajlar
iki tip olur. Birincisi yukarıda anlatılan tipe benzer,
fakat baskı diskinin ayrılması hidroliktir. İkinci
tipte ise hidrolikli güç baskı diskine tesir ederek
kavramayı sağlar.
Havabasınçlı (Pnömatik) debriyaj: Bu tip
debriyajın esas olarak üç uygulama tipi vardır.
Birinci tipte kavrama kısmı yukarda anlatılan balatalı
tip kavrama olup baskı diski bir pistona bağlıdır.
Pistonun alın yüzeyine tesir eden hava basıncı
kavramayı sağlar. İkinci tipte piston yerine içi boş
bilezik şeklinde bir lâstik mevcuttur. Lâstiğin yan
yüzeyine baskı diski yerleştirilmiştir. Lâstik içine
basınçlı hava verilip şişirilerek baskı diskini balata
üzerine bastırarak kavramayı sağlar. Üçüncü tipte pabuç şeklinde olan balata doğrudan lâstiğin
iç yüzüne tesbit edilmiştir. Lâstik içine hava verilince
pabuçlar, döndürülen mile bağlı olan tanburanın
dış kısmına tesir ederek kavramayı sağlamaktadır.
Kanatlı ve santrifüj debriyaj: Bu tip debriyajlar
otomatik vites kutularında kullanılırlar. Giriş
milindeki tahrik kanatlarının motorun belirli bir
devrinde sistemdeki yağı harekete geçirmesiyle
çıkış milindeki alıcı kanatlar harekete geçer. Motor
devri düşünce alıcı kanatlar dönemez ve kavrama
açılır.
Santrifüj debriyajlarda tahrik miline bağlı balatalar
santrifüj kuvvet tesiri ile açılarak vites kutusu
milindeki tanbura baskı yaparlar. Devir düşünce
santrifüj kuvvet balataları bağlayan yay
kuvvetini yenemez ve kavrama açılır.
Elektromanyetik debriyajlar: Daha çok otomatik
tezgâhlarda kullanılan bu tip debriyaj, pahalı
olmasına karşılık çabuk devreye girip çıktığı için
tercih edilir. Kavramayı sağlayan balatalar ya baskı
diskiyle bir elektromıknatıs arasına veya karşılıklı
iki elektromıknatıs arasına yerleştirilir. Elektromıknatıslar
balataları bağlayan yay kuvvetini
yenerek kavramayı sağlarlar. Elektrik kesilince
yaylar balataları açar.