DEKSTRİNLER

DEKSTRİNLER; Aim. Dextrin (n), Fr. Dextrine
(f), İng. Dextrin, Nişastanın eksik hidrolizi
veya kuru nişastanın ısıtılması ile elde edilen daha
küçük moleküllü sınıfı. Saf dekstrinler beyaz,
amorf (şekilsiz), tatsız ve kokusuz maddelerdir.
Alkolde çözünmezler, suda kolay çözünürler. Derişik
çözeltileri şurup kıvamında yapışkan bir maddedir.
Nişasta sıcaklık (160-200°C) veya asitlerin etkisi
ile hidrolizlenerek parçalanır ve bu parçalanmada
glikoza kadar gitmeden daha kısa moleküllü
ürün olan dekstrin meydana gelir. Dekstleşmenin ilk
basamağında nişasta küçük parçalara bölünür ve
bu parçalar sonradan dallanmış yapıda yeniden bileşik
meydana getirirler. Bu şekilde nişastanm lineer
(çizgisel) molekül karakteri bozulur, çözünürlüğü
yüksek, dayanıklı bir ürün meydana gelir.
Nişastanın hidroliz sonucu meydana gelen
parçalanma ürünleri iyot reaksiyonuna ve buna
paralel olarak molekülün küçüklük derecesine göre
şöyle ayrılmaktadır: İyotla henüz mavi renk
veren ürüne “amilodekstrin” denir. Daha fazla hidrolizlenmesiyle
“eritrodekstrin” elde edilir ki buiyotla kırmızıya boyanır. Daha ileri gitmiş bir hidroliz
ile “akrodekstrin” denilen madde elde edilir.
Bu madde artık iyotla renk vermez, indirgen özelliği
fazladır. Akrodekstrinin indirgen özelliği son
hidroliz ürünü olan maltoz ve glikozunkinden düşüktür.
Dekstrinin belirli bir yapısı yoktur. Genellikle
başlıca akrodekstrin olmak üzere eritodekstrin,
glikoz ve maltoz karışımıdır. İyotla kırmızı renk
verir. Dekstrin elde etmek için genellikle ilk madde
olarak patates kullanılır.
Ekmeğin kabuğunun tatlılığı bu maddeden
ileri gelir. Dekstrin çözeltileri yapışkan olduğundan
çoğunlukla tutkal olarak kullanılır. Pulların arkasındaki
yapıştırıcı, dekstrinden yapılmıştır. Kâğıt
ve tekstil endüstrisinde ve pirinç gibi besin
maddelerini parlatmada kullanılır. Dekstrinler maya
ile mayalanmazlar. Günlük hayatta dekstrin
pekçok işlerde kullanılır.
Tekstil ürünlerinin sâbit renkteki baskılarının
yapılmasında, kibrit, donanma fişeklerinin yapımında,
bâzı patlayıcıların ve yapıştırıcı imâlinde
kullanılır.