EMARET

EMARET i. (ar. emr*den emaret). Esk. Emîr
tarafından yönetilen bölge, valilik: O
zaman en büyük emâretler, Basra ve Küfe
ve Şam ve Mısır valilikleri olup … Emirlik, emîr olma, beylik: Muaviye’nin
zihnini sevdâ-yı emâret sarmış olduğundan
bu misillû nasihatler hep tesirsiz
kaldı
—  Emaret sistemi, Emevî devletinin
Arabistan yarımadası dışında yeni ülkeleri fethi ile başlar. Dört halife devrinde ordu
kumandanları fethedecekleri ülkelere önceden
emîr yani vali olarak tayin edilirlerdi.
Bu kumandanlar fethettikleri ülkelerde güvenliği
sağlar, dinî görevlere bakar, halifeye
vekillik ederlerdi. Emaretin yönetimi
önceki eski devlet nizamlarına göre yapılırdı.
ilk defa emevî halifesi Abdülmelik devrinde
emaret sisteminde değişiklik yapılarak
iki çeşit emaret meydana getirildi: ‘ Emareti
istikf a, geniş yetkilere^ sahip genel
valilikler; emareti mahsusa, sınırlı yetkileri
bulunan valilikler.
Emareti istikf a. Doğrudan doğruya halife tarafından
bu göreve getirilen emirlerin askerî
kuvveti’ yönetmek, memur, kadı v.b. görevlileri
tayin etmek, güvenliği sağlamak,
tarımın, gelişmesi için tedbirler almak v.b.
görevleri vardı. En tanınmış olanları: Ziyad
bin Ebihî, Yusuf bin Ömer el-Sakafî
v.d. Abbasîler devrinde istikfa emaretleri
hükümet merkezinin ve halifelerin. zayıflamasıyle
güçlendi; emîrler bazı görevleri dışında
bağımsızca hareket etmeğe başladılar.
Bir süre sonra da bağımsızlıklarını kazanarak
mahallî bir hükümet şeklinde siyasî bir
teşekkül olarak ortaya çıktılar (Emareti istilâ).
Halifeler de bu emaretlerin başmdakileri
ister istemez vali tanımak zorunda kaldılar.
Halife, üzerinde bulundurduğu bazı
görev ve yükümlülükleri birtakım şartlarla
istilâ emîrine devrederdi; Emareti istilâya
örnek olarak Abbasîler devrinde Büveyhoğulları,
Selçuklularda Anadolu Selçukluları,
Musul ve Azerbaycan atabeylikleri, OsmanlIlarda
Mısır hıdivliği gösterilebilir.
Emareti mahsusa. Maveraünnehir, Endülüs
gibi dârülcihada ait valiliklerin emirleri
ordunun yönetimini, halkın korunmasını
sağlamakla görevliydiler.
Emaret deyimi zamanla bütün Ortaçağ İslâm-
Türk devletlerinde, bağımsız, yarı bağımsız
veya otonom siyasî kuruluşlar için
kullanıldı; Turkçede beylik terimi emaretin
karşılığı olarak kabul edildi