Nymphaeales

Nymphaeales, ikiçeneklilerden, dört familya,
sekiz cins ve başta nilüferler olmak
üzere 70 kadar çeşitli su bitkisi türünü
içeren takım. Hepsi de çokyıllık otsu bitkiler
olan bu türlerin büyük bir bölümü
gösterişli çiçek ve yapraklarından ötürü
havuz, akvaryum ve su bahçelerinde yetiştirilir;
bazı türlerin nişastalı köksapları (yatay
sualtı gövdesi) ile protein yüklü tohumlarından
eskiden yiyecek olarak yararlanılmıştır
(günümüzde de hâlâ yerel kullanımına
rastlanır). Doğal yaşamda da bazı önemli
işlevler üstlenen bu bitkiler yaprak ve
saplarıyla balıklar ve su kuşları için iyi bir
korunak oluştururken, tohumlarıyla balıklara,
yeşil bölümleriyle de toynaklı memelilere
iyi bir besin sağlar.
Nymphaeales takımı içinde yer alan dört
familyadan üçü (Nymphaeaceae, Camombaceae
ve Barclayaceae) ortak özelliklere sahip
olmalarına karşın, Ceratophyllaceae familyası
ayrıksı özellikleriyle dikkat çeker.
Öbürlerinin tersine, yetiştikleri suların dip
kesimlerine tutunmayıp su yüzeyine yakın
olarak yüzen Ceratophyllaceae üyeleri saplara
çevrel olarak dizilmiş, parçalı ve ince
yapraklara sahiptir. Oysa, öteki üç familyanın
bütün üyeleri kalın gövdeleriyle olduğu
kadar su yüzeyine yayılan ya da uzun
sapların ucunda yukarıya yükselen kalın ve
iri yapraklarıyla dikkati çeker. Örneğin,
bazı nilüfer (Nymphaea) türlerinin yaprak
genişliği yarım metreye ulaşır. Ama bu kalın
bitkilerin sucul özellikleri gaz alışverişinde
bazı sorunlar doğurur; sudaki çözünmüş
oksijen miktarı bitkinin sualtı bölümlerine
yetmeyebilir. Bu nedenle bazı nilüfer
türleri çiçek ve yaprak sapları içinde, havadan
aldıkları oksijeni sualtı organlarına
iletmeye yarayan hava kanalları geliştirmiştir.
Nymphaeales takımındaki en gösterişli çiçeklere
sahip olan Nymphaea ve Nuphar
türleri nilüfergiller (Nymphaeaceae) familyasının
tipik üyeleridir. Gene bu familyada
yer alan Victoria amazonica (eskiden V.
regia; Amazon ya da kraliçe nilüferi) ve V.
cruziana Güney Amerika’nın tropik kesimlerindeki
tatlı sularda yetişir. Her iki iri
bitkinin de kalın bir damarlanma sistemi
gösteren ve yukarıya kalkık kenarlarıyla su
üzerinde bir tepsi görünümü veren 60-180
cm çapında dev yaprakları vardır. Genişliği
18-46 cm arasında değişen hoş kokulu
çiçekleri 50 ya da daha çok sayıda taçyapraktan
oluşur. İlk açtığında beyaz renkli
olan çiçekler solmadan 1-2 gün önce pembemsi
ya da kırmızımsı bir renk alır;
solduktan sonra da yerine üzümsü bir
meyve gelişir (Ayrıca bak. nilüfer).
Yaygın bir tür olan Brasenia schreberi ile
yedi kadar türü bulunan Camomba, Camombaceae
familyasının üyeleridir. Camomba
türleri Kuzey Amerika’nın güneydoğusu
ile Güney Amerika’nın kuzey kesimlerine
yayılmıştır.
Barclayaceae familyasını oluşturan Bardaya
cinsi (3 tür) Asya’nın tropik kesimleri ileüyelerinden, yumurtalığın tepesinden çıkan
boru biçimli, uzun çiçekörtü yaprakları
(birleşik taçyapraklar ve çanakyapraklar) ve
tabanda birleşen erkekorganlarıyla ayrılır.
Öbür familyalardan kolaylıkla ayırt edilen
Ceratophyllaceae familyası ise tek bir cinsi
(Ceratophyllum) kapsar. Ceratophyllum türlerinin
çiçekörtü yaprakları bulunmayan tek
eşeyli çiçekleri (erkek ve dişi çiçekler) ayrı
bitkilerde yer alır. Çiçektozları erkek çiçeklerden
salındıktan sonra su yardımıyla dişi
çiçeklere ulaşır.
Eşeysel üremenin baskın olduğu bu takımda
bitki bölümleri aracılığıyla gerçekleşen
üremeye de rastlanır. Örneğin, Nymphaea
mexiacana tabanda yayılan kök uzantılarıyla,
N. micrantha ise yaprakların sapla
birleştiği yerden çıkan filizlerle çoğalır.
Su aracılığıyla tozlaşan Ceratophyllum ve
kendi kendine tozlaşan Euryale dışında,
takımının bütün üyeleri böceklerle tozlaşır.
Gövde boğumlarından tek tek çıkan çiçekler
ışınsal bakışımlı olup çiçek parçaları
sarmaldan çok çevrel (halka biçimindeolarak düzenlenmiştir. Nymphaeales’te üç
tip meyveye rastlanır. Ceratophyllum’un
dikenli fındıkçıklarına karşılık, Camombaceae
familyası üyelerinin tek bir meyveyaprağmdan
oluşan folikülleri (bir yanından
açılan meyve tipi), Nymphaeaceae ve Barclayaceae
familyalarının ise derimsi bir kabukla
örtülü, çok bölmeli etli meyveleri
vardır.