Arany Jânos

Arany, Jânos (d. 2 Mart 1817, Nagyszalonta,
– ö. 22 Ekim 1882, Budapeşte, Macaristan),
Macaristan’ın en büyük epik şairi.
Yoksul bir çiftçinin oğluydu. Debrecen’de
okula başladı, ama gezginci bir tiyatro
topluluğuna katılarak eğitimini yanda kesti.
Arany, Toldi’nin iç kapağında yer alan
oyma baskı resim, 1858
British Museum; J.R. Freeman & Co. Ltd.
Edebiyat dünyasına gerçek adımım 1847’de
yazdığı Toldi destanıyla attı. Yapıt, herkesin
anlayabileceği dille yazılmış, nitelikli
ulusal edebiyat yapıtlanna özlem duyan
halk tarafından coşkuyla karşılandı, Sândor
Petofi, yapıtı öven bir şiir yazdı; böylece iki
şair arasında ömür boyu süren bir dostluk
kuruldu.
1848 Macar Devrimi’ne katılan Arany,
köylüler için çıkarılan hükümet gazetesinin
bir süre yayın yönetmenliğini üstlendi. Devrimin
bastırılmasından sonra öğretmenliğe
başladı. 1858’de Macar Akademisi’ne seçildi.
Ardından Nagykörös’ten Peşte’ye taşınarak
burada sonralan Koszoru adını alan
edebiyat dergisi Szepirodalmi Figyelö’yu
çıkardı; önce akademinin birinci sekreterliğine,
1870’te de genel sekreterliğine getirildi.
Arany’nin en büyük epik yapıtı Toldi
(1847), Toldi szerelme (1848-79; Toldi’nin
Aşkı) ve Toldi esteje’den (1854; Toldi’nin
Akşamı) oluşan üçlemedir. Üçlemenin kahramanı
Toldi, Peter Ilosvai Selymes’in 16.
yüzyılda yazdığı manzum bir vakayinameden
alınmıştır. 14. yüzyılda geçen üçlemenin
ilk bölümünde, çok güçlü bir genç olan
Toldi’nin, kralın sarayına gidene değin başından
geçenler anlatılır; ikinci bölümde
kahramanın trajik aşkı; üçüncü bölümde ise
kralla çatışmalan ve ölümü dile getirilir.
Mizahla hüznün yadırgatıcı bir karışımı olan
epik şiiri Bolond Istök (1850; Deli Istök),
tamamlanmamış olmasına karşın, Arany’
nin kendini açığa vurduğu ender yapıtlardan
biri olarak değer taşır. Arany, Macarlann
tarihöncesi ile ilgili bir Hun üçlemesi
üzerinde çalışmaya başlamışsa da, yalnız
birinci bölüm Buda halâla’yı (1864; Kral
Buda’nm Ölümü) tamamlayabilmiştir.
Şairin, iki büyük lirik döneminin şiirleri
melankoli yüklüdür. 1850’lerdeki ilk şiirleri
Petöfi’nin ölümünün Macar ulusu ve kendisiyle
ilgili umutsuzluğunun gölgesinde yazılmıştır.
Ölümünden hemen önce yazdığı
şiirlerini bir araya getiren Oszikek, Arany’
nin doyumsuzluk ve yalnızlık duygusunu
çarpıcı biçimde yansıtır.