Arduvaz

arduvaz, d a m t a ş i ya da k a y a G a n t a ş olarak
da bilinir, kolayca ince yapraklar halinde
ayrılabilen ya da yarılabilen, ince taneli
ve killi başkalaşım kayacı. Çekme direnci
yüksek olan bu yapraklar özellikle çatı ve
döşeme kaplaması olarak kullanılır. Aynı
amaçla, kaplama malzemesi olarak kullanılan
ince katmanlar halindeki bazı kayaçlara
da arduvaz adı verilmekle birlikte, bu
adlandırma doğru değildir. Gerçek arduvaz,
kural olarak, katmanlaşma düzlemi boyunca
değil, bu düzlemi büyük bir açıyla
kesebilen yarılma düzlemi boyunca ayrılır.
Arduvaz, zayıf başkalaşım koşullarında,
başka bir deyişle oldukça düşük basınç ve
ısıda oluşur. Başkalaşıma uğrayan ana malzeme,
çoğunlukla tortul kayaç yapısında
olan ve bazen kum ya da volkanik tozları da
içerebilen ince taneli bir kildir (örn. çamurtaşı
ya da şeyi). Ana kayaç bazen kısmen
başkalaşıma uğradığından, yapısındaki ilk
mineralleri ve tortul katmanlaşmayı yer yer
koruyabilir; tortullar bazen, yarılma yüzlerinde
de görüldüğü gibi, birbirini izleyen
şeritler halinde katmanlaşabilir. Yarılma,
uzun süre yeryüzeyinin derinliklerinde gömülü
kalan kayacın üstüne binen basınçtan
ileri gelir. Bu yüzden, dağoluşum hareketlerinin
etkisiyle sıkışıp kıvrımlaşmış daha
genç birimlerde de ara sıra görülmekle
birlikte, arduvaz daha çok yaşlı kayaçlar
arasında bulunur. Yarılma doğrultusu, başkalaşım
sırasında kayacı etkileyen gerilimin
doğrultusuna bağlıdır.
Arduvaz, siyah, mavi, mor, kırmızı, yeşil
ya da gri renkte olabilir. Koyu renkli olması
genellikle karbonlu malzemenin ya da ince
tanecikler halinde dağılmış demir sülfürün
varlığını gösterir. Kırmızımsı ve mor türlerin
rengi bileşimindeki hematitten (demir
oksit), yeşil olanlannki ise kloritten (yeşil
renkli ve mikalı bir kil minerali) ileri gelir.
Arduvazm yapısındaki başlıca mineraller,
küçük, düzensiz pullar biçimindeki mika,
yapraklar halindeki klorit ve mercek biçimi
tanecikler halindeki kuvarstır.
Taş ocağından çıkarılan arduvaz blokları
7,5 cm kalınlığında parçalara bölünür. Bloğun
kenarına yerleştirilen bir keskiye çekiçle
hafifçe vurulduğunda yarılma doğrultusunda
bir çatlama görülür. Keski hafifçe
aşağı doğru bastırılarak, blok düzgün yüzeyli
iki parçaya ayrılır. Bu işlem, her blok
16-18 parçaya ayrılıncaya kadar sürdürülür
ve parçalar elle ya da döner bıçaklı makinelerle
yontularak düzeltilir.
Arduvaz bazen kesme ya da kırma (tane
ya da toz) arduvaz olarak pazarlanır. Kesme
arduvaz daha çok elektrik panolarında,
laboratuvar masalarının üst kaplamalannda,
çatı ve döşeme kaplamalarında ve
karatahta yapımında kullanılır. Kırma arduvaz
ise gene çatı kaplamalarında katkı
olarak, beton kanşımlarmda ve dolgu maddesi
olarak kullanılır. Türkiye’nin başlıca
Nevşehir yöresinden çıkarılan arduvaz,
ABD’de en çok Pennsylvania ve Vermont’
tan, İngiltere’de de büyük ölçüde Galler’in
kuzeyinden elde edilir.