Aton

Aton, a t e n olarak da yazılır, eski Mısır
dininde, insan elleri biçiminde sona eren
ışınlar yayan güneş kursu olarak betimlenen
bir güneş tannsı. Firavun Ahenaton’un (hd.
İÖ 1379-62) yaptığı şaşırtıcı değişiküklerle,
Bir Sunak kabartmasında, Güneş tanrısı
Aton’un ışınları altında Firavun Ahenaton (solda),
karısı Kraliçe Nefertiti ve kızlarından üçü,
İö y. 1360; Doğu Berlin Devlet Müzeleri
Foto Marburg-Art Resource/EB Inc.
Aton tek ve cisimsiz tann sayılmaya başlandı.
Güneş tannsının bu yoldan yeniden
üstünlük kazanması (bak. Ra), Aton’a tapınmanın
kısa bir süre resmî devlet dini
olmasını sağladı. Teb’deki Amon-Ra rahiplerinin
(bak. Amon) etkisini kırmak isteyen
Ahenaton, Aton kültünün merkezi olarak
Ahetaton (bugün Tel el-Amama) kentini
kurdu.
Eski Mısır dininden bir sapma niteliğini
taşıyan Aton kültünden günümüze kalan en
önemü belge, Ahetaton mezarlannda birkaç
biçimiyle korunmuş bir dua olan Aton
İlahisi’dir. İlahi, güneşin doğuşuyla başlar:
“İnsanlar ölü gibi uyumuşlardı; oysa şimdi
kollanm şükranla uzatıyorlar, kuşlar uçuyor,
bahklar sıçnyor, bitkiler çiçekleniyor
ve çalışma başlıyor. Aton, ana rahminde
oğulu ve erkekte tohumu yaratarak tüm
yaşamı başlattı. O ırklan, onlann doğalanm,
dillerini ve derilerini farkh kıldı ve
tümünün gereksinimlerini karşıladı. Aton,
Mısır’a Nil’i ve yabancı ülkelere de göksel
bir Nil gibi yağmuru bahşetti. Günün saatine
ve kendisine bakıldığı yere göre değişen
pek çok biçimi vardır, ama O hep aynıdır.
Aton, oğlu Ahenaton ve Ahenaton’un kansı
Nefertiti hatınna gün boyunca her şeyi
geliştirir.” Aton İlahisi, biçim ve imge
açısmdan 104. Mezmur’a benzetilmiştir
(“Ey canım, Rabbi takdis et”).
Ahenaton öteki görevlerini savsaklamak ve
bu yüzden korumasız sınır topraklarını yitirmek
pahasına, kendini Aton’a tapınmaya
adadı. Yeni din, halkın çoğunluğunun anlayamayacağı
kadar farkh ve karmaşıktı. Ahenaton’un
ölümünden sonra, yeniden eski tannlara
dönüldü ve yeni kent terk ecüldi