palmiye

palmiye, Arecaceae (Palmae) familyasını
oluşturan 2.600 kadar uzun silindirik gövdeli
ağaç, çalı ya da tırmanıcı bitki türünün
genel adı. Başlıca Amerika (yalnızca Brezilya’da
500 türü bulunur) ve Asya’nın tropik
kesimlerinde yaygındır. Büyük bir bölümü
ekonomik açıdan değerli olan bu bitkilerden
başlıca kereste, lif, nişasta, yağ ve mum
gibi ürünler çıkarılır; ayrıca, meyvelerinden
besin, odunundan da yakacak, barınak ve
inşaat malzemesi olarak yararlanılır.
Palmiyelerin, gövdelerin tepesinde büyük
demetler oluşturan pilili, yelpaze biçimli ya da tüysü yaprakları vardır; kalın bir
kılıftan çıkan yaprakların genellikle dikenli
olan sapları solduğunda dökülmeyip gövde
üzerinde kalır. Çoğunlukla erdişi özellik
taşıyan, küçük çiçekleri bir araya gelerek iri
salkımlar oluşturur. Palmiyeler kalem büyüklüğünde
olanlardan, boyu 60 m’ye, çapı
1 m’ye ulaşanlara kadar varan bir çeşitlilik
gösterir. Yaprakların uzunluğu birkaç santimetreyle
9 m, tohumların büyüklüğü ise bir
kibrit başı ile iri bir kavun arasında değişir.
En önemli türlerden biri olan şeker palmiyesi
(Arenga pinnata ya da A. saccharifera)
Malezya’da yetişir. Yaklaşık 12 m’ye varan
gövdelerinin ucunda 20-28 tane tüysü yaprak
bulunur. Yapraklarından neme dayanıklı
lif, gövdelerinin öz bölümünden sagu
nişastası çıkarılır; besisuyundan ise şeker,
şarap ve arak adı verilen bir çeşit likör
hazırlanır. Kohun palmiyesi (Attalea cohune)
Orta Amerika’da yaygındır. Yaklaşık 18
m boyundadır. Tohumlarından sabun yapımında
kullanılan bir yağ çıkarılır. Benzer
bir tür olan A. funifera ise suya dayanıklı
lifler verir.
Asya’nın tropik kesimlerinde yaygın olan
Borassus flabellifer yaklaşık 20 m uzunluğa
ulaşan ve yelpaze biçimli yapraklar taşıyan
bir türdür. Tohum ve meyvelerinden besin
olarak yararlanılır, lifleri de fırça, şapka ve
hasır yapımında kullanılır.
Kapalı yerlerde süs bitkisi olarak yetiştirilen
Chrysalidocarpus lutescens’in anayurdu
Madagaskar’dır. Yaklaşık 10 m’ye kadar
uzayabilen bu tür 60 cm uzunluktaki tüysü
yapraklarıyla ayırt edilir.
Malezya kökenli olmasına karşın tropik
bölgelerin kıyı kesimlerinde geniş biçimde
yayılmış olan hindistancevizi (Cocos nucífera)
ekonomik açıdan en değerli palmiye
türlerinden biridir. Taze olarak yenebilen ya da kurutulup rendelenerek şekercilikte
kullanılan meyvelerinin yanı sıra meyve
kabuklarından lif çıkarılır, meyvelerin orta
bölümünde bulunan sütsü sıvıdan hindistancevizi
sütü adıyla anılan bir içecek, çiçek ve
tomurcuklarından ise şarap ve sirke hazırlanır.
Ayrıca yapraklarından sepet ve hasır
örülür, gövdesinden kereste elde edilir.
Güney Amerika’nın tropik kesimlerinde
bulunan, yaklaşık 10 m uzunluğundaki karnauba
palmiyesi (Copernica cerífera) yelpaze
biçimli yapraklara sahiptir. Yapraklarından
cila, vernik ve masa mumu yapımında
kullanılan bir mum (karnauba mumu) çıkanlır.
Ortadoğu’ya özgü bir tür olan hurma
(Phoenix dactylifera) besin olarak değerlendirilen
meyvelerinden ötürü İÖ 6000’den
beri yetiştirilmektedir. Yaklaşık 30 m’ye
kadar uzayabilen bu ağacın tüysü yaprakları
vardır. Her ağaç yılda 250 kg meyve verir.
Çiçektomurcuklan da yenebilen bu türün
yapraklarından bazen sepet ve hasır, gövdesinden
ise sert fırça yapılır.
Bir Afrika türü olan Hyphaene thebaica
dallanmış gövdeleriyle öbür palmiyelerden
ayırt edilir.