de Kooning, Willem

(d. 24 Nisan 1904,
Rotterdam), Soyut Dışavurumculuğun,
özellikle de Hareketli Soyutun önde gelen
temsilcilerinden Hollanda doğumlu ABD’li(d. 24 Nisan 1904,
ressam. 1930 ve 40’larda hem soyut, hem de
figüratif çalışmalar yapmış, 1945 dolaylarında
ise bu iki eğilimi kaynaştırmıştır. “Kadın
I-VI” adlı dizisi (1952-53) şiddet imgeleri,
atılgan ve canlı tekniğiyle büyük olay yaratmıştır.
Gençlik yaşamı ve yapıtları. Beş yaşındayken
annesiyle babası ayrılan Willem’i annesi
ve üvey babası büyüttü. 1916’da ticari amaçlı
ürünler tasarlayan ve dekorasyon işleri
yapan bir firmada çıraklığa başladı. Aynı yıl
Rotterdam Güzel Sanatlar ve Teknikler
Akademisi’nde akşam kurslarına yazıldı.
Sekiz yıl bu okulda yaratıcı ve uygulamalı
sanatlar öğrenimi gördü. 1920’de büyük bir
mağazanın sanat yönetmeninin yanında çalışmaya
başladı. Bu dönemde çağdaş sanat
hareketleriyle tanıştı; özellikle de ressam
Piet Mondrian ve Theo van Doesburg’un
önderliğinde sanatta geometrik yapıya, soyutlamaya
ve sadeleştirmeye önem veren
de Stijl grubu ile ilgilendi. Birkaç akademik
taslak dışında, de Kooning’in bu dönemden
günümüze ulaşmış yapıtı yoktur.
1926’da kaçak olarak ABD’ye girdi. Bir
süre sonra yerleştiği New Jersey’deki Haboken’de
badanacılık yaparak geçindi. 1927’de
taşındığı Manhattan’da sanatçı ve eleştirmen
John Graham ile ressam Arshile Gorky’nin
etkisinde kaldı. Gorky, de Kooning’
in en yakın arkadaşlarından biri oldu.
1928’den sonra de Kooning, Paris Okulu
ve Meksika resminin etkilerini yansıtan
ölüdoğalar ve figürlü kompozisyonlar yaptı.
1930’ların başlarında biyomorfik biçimler ve
basit geometrik düzenlemeler yaparak soyutlamaaraştırmalarına yönlendi. De Kooning’
in erken dönem yapıtları arkadaşları Graham
ve Gorky’nin yapıtlarıyla büyük benzerlikler
taşıyor, biyomorfik biçimlerle güçlü
anlatımcı kompozisyonlar oluşturan Pablo
Picasso ile gerçeküstücü Joan Mirö’nunbuı genç sanatçılar üzerindeki etkilerini yansıtıyordu.
De Kooning Ekim 1935’te Çalışma Projeleri
İdaresi’ne (WPA) bağlı olarak kurulan
Federal Sanat Projesi’nde görev aldı; ABD
yurttaşı olmadığı için 1937’de istifaya zorlanıncaya
değin de bu projede çalıştı. Bu iki
yıl 1929 Büyük Bunalımfndan beri geçimini
ticari siparişlerle sağlamakta olan sanatçının
bütün zamanını yaratıcı çalışmalara ayırabildiği
ilk dönem oldu. Projenin hem tuval,
hem de duvar resmi gruplarında çalıştı, ama
tasarladı* ^ıvar resimleri hiçbir zaman
gerc^kıeşM^’medi. Projeden ayrıldıktan
sonra, 1939 New’ York Dünya Fuarı’ndaki
Eczacılık Salonu için bir duvar resmi siparişi
aldı. Uygulamasını profesyonel duvar ressamlarının
gerçekleştirdiği bu yapıt, fuarın
bitiminde yıkıldı. 1940’ta federal hükümetin
Güzel Sanatlar Bölümü tarafından “S. S.
President Jackson” adlı donanma gemisinin
kütüphane duvarını resimlemek üzere görevlendirildi.
Federal Sanat Projesi için
yaptığı duvar resmi tasarımları üslup açısından
1930’ların başlarındaki soyut çalışmalarını
andırır. Dünya Fuarı ve Güzel Sanatlar
Bölümü için gerçekleştirdikleri ise daha
figüratiftir.
De Kooning 1938’de “Ayakta Duran İki
Adam” (y. 1938, özel koleksiyon, New
York), “Adam” (y. 1939, özel koleksiyon,
New York) ve “Oturan Figür (Klasik Erkek)”
(y. 1940, özel koleksiyon) gibi hüzünlü
ve dik bakışlı erkek figürleri yapmaya
başladı. Aynı dönemde “Pembe Manzara”
(y. J 938, Bay ve Bayan Reuben Tam Koleksiyonu,
New York) ve “Ağıt” (y. 1939, özel
koleksiyon) gibi lirik bir yaklaşımla renklendirilmiş
soyutlamalar da yarattı. 1940’ların
ilk yıllarında bir yandan figürlü, bir yandanda soyut çalışmalar yapmayı sürdürdü. Figüratif
ama bir ölçüde geometrikleştirilmiş
“Kadın” (y.1943, özel koleksiyon, New
York) ve “Ayakta Duran Adam” (y. 1942,
Wadsworth Atheneum’u, Hartford, Connecticut)
gibi resimlerin yanı sıra, biyomorfik
biçimlerin figürleri çağrıştırdığı birçok
soyutlama da yaptı. 1945 dolaylarında gerçekleştirdiği
“Pembe Melekler”de (Bay ve
Bayan Frederick R. Weisman Koleksiyonu,
Beverley Hills, California) ise bu iki eğilimi
kusursuz bir biçimde kaynaştırdı.
1946’da resimlerinde kullandığı yağlıboyaları
alacak parası olmadığından siyah beyaz
badana boyalarıyla büyük boyutlu soyut
tuval üretti. Bunlardan “Ağustos’ta Işık”
(y. 1946, Elize C. Dixon Koleksiyonu, Scottsdale,
Arizona) ve “Siyah Cuma”da (1948,
Bayan H. Gates Lloyd Koleksiyonu, Haverford,
Pennsylvania) siyah, “Zürich” (1947,
özel koleksiyon) ve “Posta Kutusu”nda
(1947-48, Nelson A. Rockefeller Koleksiyonu,
New York) ise beyaz renk egemendi.
De Kooning ilk sergisinin ardından siyahbeyaz
çalışmalarından geliştirdiği “Ashville”
(1948-49, Philips Koleksiyonu, Washington,
D.C), “Tavanarası” (1949, Muriel
Newman Kolesiyonu, Chicago) ve “Kazı”
(1950, Chicago Sanat Enstitüsü) gibi resimlerinde
yeniden renk kullanmaya başlayarak
karmaşık ve coşkulu soyutlamalar gerçekleştirdi.
Sanatçıyı yıllardır uğraştıran serbest
çağrışımlı kompozisyon sorunları da bu yapıtlarda
düzenli bir biçimde toplanmış gibidir
De Kooning 1938’de tanıştığı Elaine Fried
ile 1943’te evlendi. 1940’larda ve sonrasındaSoyut Dışavurumculuk hareketiyle özdeşleştirildi;
1950’lerin ortalarına doğru bu
hareketin önderlerinden sayıldı. İlk kişisel
sergisini 1948’de New York’taki Charles
Egan Galerisi’nde açtı. 1948’de Kuzey Carolina’daki
Black Mountain College’da,1950-51’de de Yale Sanat Okulu’nda ders
verdi.
Olgunluk dönemi yapıtları. 1940’ların başlarıyla
1947-49 arasında kadın figürleri yapmasına,
ilk soyutlamalarındaki biyomorfik
biçimlerin de dişilik simgeleri olarak yorumlanabilmesine
karşın De Kooning, 1950
öncesinde yalnızca kadın konusunun ele
alındığı yapıtlar vermedi. O yaz başladığı
“Kadın I” (Modern Sanat Müzesi, New
York) sayısız biçimlerden geçtikten sonra
1952’de bitti. Bu dönemde başka kadın
resimleri de yaparak çalışmalarını 1953’te
Sidney Janis Galerisi’nde sergiledi. Sergi
başlıbaşına bir olay yarattı, çünkü öbür
soyut dışavurumcuların soyut resim yaptığı
bir dönemde bu yapıtlar hem figüratif, hem
de teknikleri ve imgeleri açısından dolaysızdı.
Vahşice uygulanmış, boya ile tuvale
kusulmuş izlenimi uyandıran renk kullanımı
çağdaş insanın duyduğu yaygın cinsel korkulara
fazlasıyla uygun düşen bir “kadın”
ortaya koyuyordu. “Kadın ve Bisiklet”
(1953, Whitnev Müzesi, New York), “Kırda
iki Kadın” (1954, Joseph H. Hirshhorn
Koleksiyonu, New York) gibi Il’den Vl’ya
kadar “Kadın” resimlerinin tümü de bu
temanın çeşitlemeleriydi.
Dikey bir figürün soyut bir arka plan içinde
neredeyse eritildiği “Manzara Olarak Kadın”
m (1955, özel koleksiyon) adından da
anlaşılacağı gibi, 1955’e gelindiğinde Kooning
kadının simgesel özelliklerine yönelmeye
başladı. Bu dönemini izleyen “Polis
Bülteni” (1954-55, Robert C. Skull Koleksiyonu,
New York), “Onuncu Cadde Üzerindeki
Avlu” (1956, Baltimore Sanat Müzesi)
ve “Havana’da Banliyö” (1958, Bay ve
Bayan Lee V. Eastman Koleksiyonu, New
York) gibi yapıtları ise bir dizi manzararesmiydi. Bunlarda karmaşık kompozisyon
ve renk düzeninden geniş renk alanlarıyla
yalın bir resme doğru bir evrim görülüyordu.
De Kooning, Long Island’daki East
Hampton’a yerleştiği 1963’te yeniden kadın
konusuna dönmüş ve izleyen 10 yıl boyunca
“Kadın ve Çocuk” (1967, Joseph ve Mildred
Gosman Koleksiyonu, Toledo, Ohio) ve
“Ziyaret” (1967, M. Knoedler and Co. Inc.)
adlı resimlerinde bu temayı işlemiştir. Kadın
anatomisine yöneltilmiş yergisel saldırılar
niteliğindeki bu resimleri de önceki
kadın figürleri kadar tartışma yaratmıştır.
“Adı Suya Yazılı Olan…” (1975) gibi su
üzerindeki yansımaları ve ışık titreşimlerini
yakalayan geç dönem yapıtları liriktir. De
Kooning son yıllarında artan ölçüde kil
heykel yapımına yönelmiştir.
ÖBÜR ÖNEMLİ YAPITLARI. ‘Max Margulis’in
Portresi” (y. 1944, özel koleksiyon), “Kupa Kızı”
(1943-46, Joseph H. Hirshhorn Koleksiyonu, New
York), “Resim” (1948, Modern Sanat Müzesi, New
York), “Kadın” (y. 1949, Kuzey Carolina Üniversitesi),
“İki Kadın” (1952, Chicago Sanat Enstitüsü),
“Kadın II” (1952-53, Modern Sanat Müzesi, New
York), “Kadın IV” (1952-53, William Rockhill Nelson
Sanat Galerisi ve Mary Atkins Güzel Sanatlar
Müzesi, Kansas), “Kadın VI” (1953, Carnegie Enstitüsü,
Pittsburgh), “Paskalya Sabahı” (1956, Metropolitan
Sanat Müzesi, New York), “Pastoral” (1963,
özel koleksiyon), “Manzara İçinde İki Figür” (1968),
“İsimsiz II” (1976), “İsimsiz V” (1977), “İsimsiz III”(1980)