ÇAYÖNÜ

Diyarbakır ili Ergani ilçesinde,
Dicle’nin kollarından Boğazçay’ın kıyısında
yer alan ve Anadolu’da bugüne değin
bilinen en eski yerleşik köy düzenine ilişkin
bulguların ele. geçtiği höyük. Karbon-14
ölçümleriyle İÖ 7250-6750 arasına tarihlenmiştir.
, Ön çalışmaları 1963’te başlayan kazılan
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinden
Halet Çambel ve Chicago Üniversitesinden
Robert Braidwood birlikte yürütmektedir.
Yaklaşık 500 yıl kadar sürdüğü sanılan
Çayönü yerleşmelerinde evler taş temelli,
dörtgen planlı ve aynk ^düzendedir. Boyutlan
oldukça değişiktir. Büyük yapılardan
birinin tabanında terrazzo’ya (yerinde dökme
mozaik) beıjzeyen bir döşeme kaplaması
vardır. Evler içleri 6-8 ayrı mekâna
bölünmüş (hücre planlı) taştan bodrum
katlar üstüne kerpiç duvarla yapılmıştır. Bu
hücrelerin depo olarak kullanıldığı sanılmaktadır.
Bazı evlerde de temeller ızgara
biçiminde, birbirine paralel ince duvarlar
halinde düzenlenmiş, bir yanları açık bırakılmıştır.
Böylece döşemenin altında sağlanan
hava akımıyla, neme karşı önlem alınmıştır.
Duvarlarda yangın, izleri görülür.
Höyüğün daha yukarı katlarındaysa tek ya
da iki odah evler dikkati çeker.
Alet endüstrisinin başhca hammaddesini
doğal cam (obsidyen) ve çakmaktaşı oluşturur.
Yontma taş aletlerin çoğu dilgilerdir.
Boynuzdan orak sapları, yassı kemikten
bileklikler vardır. Sürtme taştan boncuklar,
gerdançeler, bilezikler, ayrıca öğütme ve
ezgi taşları, tokmaklar, burgu taşları, havan
elleri, cilalı baltacıklar, boynuzdan çeşitli
aletler, ele geçen günlük eşyalar arasındadır.
Çayönü’nde çanak çömlek yapmaya henüz
başlanmadığı görülür. Ama kilden hayvan
figürleri, bir kadın heykelciği ve düz damlı
ev modelleri bulunmuştur. Bakırdan yapılma
bir biz, telden bükülmüş iğne parçalan,
az sayıda boncuk, madenin kullanıldığına
ilişkin belgelerdir. Bunlann hepsi çekiçle
biçimlendirilmiştir. Bir bakır cevheri olan
malakitten yapılma boncuklar da vardır.
Hücre planlı evlerin döşemelerinin altında
dizleri kannlanna çekili biçimde (hoker)
gömülmüş ölüler bulunmuştur. Çayönü’nde
ana topraktan başlayarak Emmer buğdayı
ve Einkorn (Neolitik Çağa özgü bir buğday)
ekimi yapıldığı, köpeğin evcilleştirildiği görülmektedir.
Zamanla koyun ve keçi de
evcilleştirilmiş, sığır, geyik ve domuz av
hayvanı olarak kalmıştır.
Ele geçen verilere göre Çayönü insanlannm
buraya yerleşmeden önce buğday tanmmı
ve taş temelli yapılar yapmayı bildikleri
anlaşılmaktadır.