ZEYTİN AĞACI (Olea europeae),

Alm.
Ölbaum (m), F r. Olivier (m), İng. Olive-tree. F am ilyası,
Zeytingiller (Oleaceae), T ürkiye’de Y etiştiği Y erler, Ege,
Akdeniz Güneydoğu Anadolu ve Marmara Bölgesidir.
Nisan-Mayıs ayiarı arasında yeşilimsi-beyaz renkli
çiçekler açan, 5-15 m. yüksekliğinde, kışın yapraklarını
dökmeyen uzun ömürlü ağaç. Gövdeleri çok dallı, bilhassa
yan dallar tepe dallardan daha gelişmiş, gri renkli
ve yer yer çatlamış kabukludur. Yapraklar kısa saplı,
karşılıklı dizilmiş, oval veya mızrak şeklinde, derimsi
üst tarafı koyu yeşil, alt tarafı grimsi yeşil renkli ve
tüylüdür. Çiçekler bileşik salkım durumlarında toplanmışlardır.
Meyvaları zeytin adını alıp Ekim ile Ocak
ayları arasında olgunlaşırlar. Oval şekilli ve eriksi olan
meyvalar önceleri yeşil renkli, daha sonra mor veya siyah
renge dönerler. Zeytin ağaçlan 700-2000 yıl kadar
yaşayabilirler.
Zeytin ağaçları killi-kireçli ve su geçirebilen topraklarda
iyi yetişir. Engebeli ve yamaç, fakat ılık rüzgârlı
olan yerlerde yetiştirilebilir. Ancak yabanî olan zeytin
ağaçları aşılanarak verimli hale getirilebilmektedirler.
Zeytinin anavatanı Anadolu’dur. Ege adalarından
Yunanistan, İtalya, Fransa ve Ispanya’ya kadar uzanmış
ve buradan da Kuzey Afrika’ya geçmiştir. Yine
Güney Anadolu yoluyla, Suriye, Mısır, Fas’a kadar
uzanarak bütün Akdeniz kıyılarını sarmıştır. Üçüncü
bir kol olarak da Afganistan ve Pakistan’a kadar
uzanmıştır.
Dünyada 80 milyon dekar üzerinden 750 milyon
zeytin ağacı vardır. Memleketlere göre zeytin ağacı varlığı
çoktan aza doğru; İspanya, İtalya, Yunanistan,
Türkiye, Portekiz, Tunus, Fas, Suriye, Arjantin ve diğerleri
olarak sıralanmaktadır. Zeytinyağı üretiminde ise
sırasıyla İspanya, İtalya, Yunanistan, Türkiye, Tunus,,
Portekiz, Fas, Cezayir, Arjantin, Suriye, Ürdün ve diğerleri
gelmektedir. Yağlık zeytin ağaçlan sofralık çeşitlerine
göre % 85 nisbetinde olup, son yıllarda sofralık
zeytinler daha kârlı hale geçmesi ve hem de beslenmede
önem kazanması sayesinde büyük bir artış göstermiştir.
Dünyada yemeklik (sofralık) zeytin üretiminde ve
tüketiminde Türkiye birinci sıradadır. Türkiye’yi
İspanya, Yunanistan ve İtalya takip etmektedir. Zeytinyağı
üretim ve tüketiminde ise şahıs başına düşen miktar
olarak dördüncü sıranın altındadır. >
Meyvesi çok besleyici bir gıda olan ve dünyanın en makbul
yemeklik yağları çıkartılan zeytin ağaçlan
Türkiye’de 8 milyon dekar alan üzerinde 83 milyon
zeytin ağacı bulunmakta ve her geçen yıl da bu rakam
artmaktadır. Son yirmi yılda zeytin ağacı adedinde ikibuçuk
misli artış olmuştur. İllere göre en çok zeytin
ağacı İzmir, Aydın, Muğla, Balıkesir, Bursa, Gaziantep,
Çanakkale, Hatay, Manisa, Antalya, İçel olarak
sıralanır. Sofralık zeytin ağacının dağılışı olarak Bursa
ilk sırada olup Bursayı, Aydın, İzmir, Antalya, Balıkesir,
Çanakkale, Manisa, İçel, Gaziantep, Hatay ve
Muğla takip eder. Genel bir değerlendirme yapılacak
olursa Marmara Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi başta gelir.
Yılda ortalama 1.400.000 ton zeytin danesi istihsal edilir.
Sofralık olarak ise sadece bu rakam 300.000 ton
kadardır. (1985).
Zeytin su, protein, yağ, selüloz, fosfor, kükürt,
kalsiyum, klor, demir, bakır, mangenez, A,C,E vitaminlerinden
meydana gelmiştir. 100 gram zeytinde 224
kalori vardır. 100 gram zeytinyağında 30 miligram E
vitamini bulunmaktadır. Bileşiminden de anlaşılacağı
gibi çok besleyici bir gıdadır. Zeytinin et kısmında %
10-25, çekirdeğinde % 25-50 oranında yağ vardır. Zeytinyağı
Dünyanın en makbul yemeklik yağlanndandır.
Tarih boyunca sağlığın korunmasında ve hastalıklara
karşı kullanılmıştır. Safra kesesi hastalıklarında,
sindirim organlarının normal çalışmasında, karaciğerin
temizleyicisi olması, şişkinliklerin giderilmesi, kan
çıbanı, ekzamanın tedavisinde, ağrı giderici, raşitizm
hastalığı ve saç dökülmesinde haricen kullanılmıştır.
Zeytin yapraklan kaynatılarak suyunun içilmesi
halinde idrar söktürücü, tansiyon düşürücü ve şeker
hastalıklarında; zeytinyağı pişiklerde, mide-barsak hastalıklarında,
kabızlıkta, el ve yüz çatlaklarının iyileştiril-,
meşinde emniyetle kullanıla gelmiştir.
Zeytinin bu özelliklerinden dolayı K ur’ân-ı kerimin
35. âyetinde övülmüş, mübârek bir bitki olarak bahsedilmiştir.
Zeytinden Yüce Peygamberimiz de sık sık
bahsetmiş, hurma, su, zeytin ile iftar edilmesi de fıkıhkitaplarında beyan edilmiştir. Mideyi duldurmadığı
halde çok besleyici özelliğinden dolayı tasavvufta riyazet
yapanlara zeytin verilirdi. Yine çok önemli bir sür
net olan misvak hususunda da erek ağacı dalından
yapılan misvak bulunmazsa, zeytin ağaçlarının çokça
lif veren dal veya köklerinden faydalanılacağı bilinmektedir.