İMÂM GAZÂLÎ HAKKINDA KAYNAKLAR :

İmâm Gazâlî’nin hayâtı, eserleri, fikirleri, mücâdeleleri hakkında
doğuda ve batıda çok kitâblar ve ilmî makaleler kaleme alınmış­
tır. Bunların hepsinin listesi yapılsa başlıbaşma bir bibliyografya
eseri meydâna gelir. Yeni yetişen ve batı metodlarma da vâkıf olan
genç ve îmânlı araştırıcılarımızın böyle bir bibliyografya hazırlamalarını
candan temenni ederiz. Biz, bu kısa önsözümüzde, hazret-i
İmâm hakkmdaki bâzı kaynaklardan pek muhtasar şekilde bahsedeceğiz.1 — Tacü’d -d în Subkî’nin «Tabakat-ı Şâfiiyye» si (IV, 101-
182). Bu eser, Hz. İmâm, hakkında mufassal ve değerli bir kaynaktır.
Sonunda, İhyâ’nın itiraz edilen hadîsleriyle ilgili bir inceleme yer
almaktadır. (Subkî âilesi İslâm tarihinde, birçok âlimler yetiştirmekle
ün kazanmış bir âiledir. Ez-eümle: Abdü’l – Kerîm Subkî, Takiyyüddîn
Subkî [ Subkî-i Kebîr], onun oğlu bahaiiddin Subkî, diğer bir oğ­
lu Cemâlüddîn Subkî, Sadrüddîn Subkî… Tabakat-ı Şâfiiyye’yi yazan
Taeüddîn, Takıyyüddîn Subkî’nin oğludur.)
2 — İbn el – Cevzî’nin «El – muntazam fî târih el – umem» adlı
10 ciltlik eseri. (Cevzî âilesi de çok ulemâ yetiştirmiştir. El-muntazam’ı
yazan Hâfız Ebu’l – Ferec ‘Abdurrahman bin ‘Ali İbn el – Cevzî’dir.
İbn Teymiye’nin talebesi olan İbn Kayyım el – Cevzîyye ile
karıştırılmamalıdır.) Bu zâtın İhyâ hakkında «İ‘lâmü’l – lhyâ» unvanlı
bir eseri de vardır.
3 — Mollâ Câmî’nin «Nefahâtü’l – Üns min hadarâti’l – Kuds»
adlı farşça eserinde. Ayrıca «Ravdatu’l – Cennat» kitâbmda.
4 — İbn Hacer’in «Lisanü’l – mîzan» ı (I, 293).
5 — Taşköprülüzâde’nin «Nlevzuâtü’l – ‘Ulûm» ve «Miftâlıü’s –
se‘âde» adlı kitâblart. %
6 — İbn Hallikan’m meşhûr «Vefeyât el – a‘yan» ı.
7 — İbn *Asâkir’in «Tebyîn kadib el – müfteri» adlı eseri.
8 — Seyyid Murtazâ’nın « İthaf» inda. (I, 2 – 53).
9 — Es – Safadî’nin «E l-V âfî» sinde. (I, 274/7).
10 — D. B. Macdonald’ın «The life of al – Glıazzâlî with
special reference to his religious experiences and opinions» adlı makalesi.
(In Journal of the American Oriental Society, 1899, XX, 71-132)
11 — Carra de Vaux, «Gazali», Paris 1902. (Fransızca).
12 — Miguel Asin Palacios, «Algazel, dogmático, moral, ascé­
tica» Saragossa (İsp.) 1901. (İspanyolca).
13 — Aynı müsteşrik «La espiritualidad de Algazel et su sentido
cristiano», Madrid – Granada, 1934 – 35. -19 40 – 41. 4 cilt.
14 — J. Obermann, «Der philosophische und religiose Subjektivismus
Ghazâlîs», Viyana/Leipzig 1921.
15 — W. H. T. Gairdner, «An Account of Ghazzâli’s Life anWorks», Madras (Hind.) 1919.16 — H. Frick, «Ghazâîî’s Selbsibiographie, ein Vergleich mit
Augustins Konfessionen», Leipzig 1911.
17 — S. M. Zwemer, «A Moslem Seeker after God», London
1920.
18 — E. F. Tsclieuschner, «Mönchsideale dcs I slams», Giitersloh
(Aim.) 1933.
19 — Goldziher’in «Vorlesungen über den Islam» adtı eserinde.
Heidelberg 1925.
20 — T. De Boer’in «Geschiehte der Philosophic im Islam»
adlı eserinde. Heidelberg 1910.
21 — ‘Nicholson’un «Literary History of the Arabs» mda.
22 — Browne’un «A Literary History of Persia» smda.
23 — P. Bouyges’un «Essai de choronologie des oeuvres de alGhazali»~
(Neşreden: M. Allard), Beyrut 1959. (Bu eser son derece
mühimdir. 1 – 6 cı sahifelerinde bellibaşlı biyografya kaynaklarının
listesi verilmiştir.)
24 — Margaret Smith, «Al – Ghazâlî the mystic», Londra 1944.
(İmâm Gazâlî’nin hayâtı ve tesiri hakkında mufassal bilgiyi hâvidi*)
25 — W. Montgomery Watt, «Muslim intellectual», Edinburgh
1963.
26 — A. J. Wensinck, «La pensee de Ghazâlî», Paris 1940.
27 -— Farid Jabre, «La notion certitude sselon Ghazali», Paris
‘1958.
28 — Aynı zâtın «La notion de la Ma‘rifa chez Ghazali», Beyrut
1958.
?9 — Roger Arnaldez, «Controverses theologiques chez Ibn
Hazin de Cordoııe et Ghazâlî». (In « Les Mardis de Dar el – Salam»,
Sommaire, 1953, Paris 1956, 207-48).
30 — Mehmed Ali Aynî, «Hüccetül İslâm İmâm Gazâlî». tstanbu
*327.
31 — Ahmed Hilmi fHocazâde), «İmâm Gazâlî», İstanbul
‘1322. 79 s.
32 — Rızâeddîn bin FahscMîn, «îmânı Gazâlî», Orenburg
(İdil-U ral Tiirkleri bölgesinde – Halen Sovyet Rusya’nın bir şehridir) 1910. 96 s. (Bir nüshası Üsküdar Selimağa kütüplıânesinde 365
numara altında mevcuttur.)
33 — Abu Rîdah, «Al – Ghazali und seine Widerlegung der.
griechischen Philosophie (Talıâfut al-Falâsifah)», Madrid 1952.
34 — M. Horten, «Die Philosophie des Islam», Münih 1924.
35 — De Boer, «Die Wiedersprüche der Philosophie nach al –
Ghazali und ihr Ausgleich durch ibn Roshd», Strassburg 1894.
36 — A. Bedevi [Badawi], «Mii’ellefät el – Gazali», Kahire
1961.
37 — D. Krawalsky, «Briefe und Reden des Abû Hämid Muhammad,
al – Ghazzâli», Freiburg i. Brsg. 1971.
38 — Muhammcd Yasin el -Tahir Uraibi, «Al – Ghazalis Aporien
im Zusammenhang mit dem Kausalproblem», Bonn 1972. (337
sahifelik bir doktora tezidir.)
39 — L. Gardet ve M. – M. Anawati, «Introduction â la thco
logie musulmane», Paris 1948. (İslâm kelâmına dair bir eserdir.)
40 A. F. Mehren, «Etudes sur la philosophie d’Averrhoes
concernant son rapport avec celle d’Avicenne et de Gazzâli>>, (İn
«Museon», Leuven 1883).
41 — Lemis Gardet, «Ulslam, religion et Cömmunaute», Paris
1967. 496 s. (Oldukça geniş bir bibliyografya listesini hâvidir.)
42 — Salih Sâim (İmamzâde), «Hiiccetul – İslâm İmâm Gazâlî»,
İst. 1315. 22 s. (İmâm Gazali’den ve diğer bâzı tasavvuf bü­
yüklerinden pek muhtasarca bahseden küçük bir risâledir.)
43 — M. Ridâ’, «Ebû Hâmid el – Gazali, hayatuhu, ârâ’uhu,
musannefatuh». Kahire 1924.
44 — Muhammed Zeki mubârek ‘Abdüsselâm, «El – Ahlâk linde’l
– Gazzâli», Kahire 1924.
45 — Müsteşrik A. P. Van Leewen IBLA [VInstitut des Beiles
Lettres Arabes -Tunis] Mecmuâsının 1958 yılı nüshâsmda, İmâm
Gazali ve eserleri hakkında Avrupa dillerinde yapılan neşriyatın bibliyografik
bir listesini neşretmiştir. (s. 221-227). Eksik, fakat çok
kıymetli bir çalışmadır.
46 — I. Göldziher, «Geschichte der islamischen Philosophie»,(in: Die Kultur der Gegenwart I, 5, Leipzig 1909).47 — Aynı müsteşrik’in: «Die Religion des Islam» (in-: Die
Kultur der Gegenwart, Leipzig 1913).
48 — /. Hell, «Die Religion des Islams. Von Mohammed bis
Ghazâlî», übers, und engeleitet, Jena 1915.
49 — A. von Kremer, «Geschichte der herrschenden Ideen des
Islams», Leipzig 1868.
50 — D. B. Macdonald. Leiden’de üç dilde neşr edilmiş olan
tslâm Ansiklopedisinin ilk baskısındaki «al – Ghazzâlî» bendi.
51 — W. Montgomery W att’in, aynı ansiklopedinin yeniden
hazırlanan baskısındaki «al – Ghazâlî» maddesi.
52 — C. Prantl, «Geschichte der Logik» II, Leipzig 1861.
53 — H. Ritter, «Das Meer der Seele», Leiden 1955.
54 — Şibli Numani, «İslâm’ın Fikir Kılıcı Gazâlî». Urducadan
tercüme. İst. 1972.
55 -— M. A. Palacios, «La mystique d’al – Ghazzali», 1915.
56 — F. E. Wilms, «al – Ghazzalis Schrift wider die Gottheit
Jesu». 1966.
57 — Türkçe İslâm Ansiklopedisindeki « Gazâlî» maddesi.
Yazan: Kasım Kûfralı.
58 – Keşfü’z – Ziinûn.
İmâm Gazâlî hakkında İslâm dünyâsında, bilhassa Arap diliyle
hayli neşriyat yapılmıştır. Onların hepsinin listesini vermeğe bu
önsözün hacmi müsait değildir. Zaten bizim gâyemiz burada akademik
bir monografi yazmak değil, fakat ilim meraklılarına bir fikir
vermekten ibârettir.
Bu bahsi kapatırken, batıkların İmâm Gazâlî hakhndaki eserlerinin
büyük ihtiyatla okunması gereğine dikkat çekmek isteriz. Bu
eserler yer yer kasıt veyâ yanılma neticesi büyük hatâlar ve tahrifler
ihtiva etmektedir. Bunları inceleyecek müslümân araştırıcıların
tenkidçi bir zihniyetle okumaları ve itimad etmemeleri şarttır. Hattâ
bâzı müslümân muharrirlerin eserleri de kayd-ı ihtiyatla okunmalıdır.