abaka

(Musa textilis), manîlakenevîrî olarak da bilinir, muzgiller (Musaceae) familyasından bitki ve bu bitkinin lifi. Yaprak elyafı (*) grubu içinde ikinci önemli lif olan abaka lifi öbür yaprak liflerinin çoğündan farklı olarak yaprak saplanndan (petiol)elde edilir. Manilakeneviri olarak da bilinmesine karşm abaka bitkisinin gerçek kenevirle ilgisi yoktur. Anayurdu Filipinler olan bu bitki 19. yüzyılda halat lifi yapımında önem kazandı. 1925’te HollandalIlar Sumatra’da dikimine başladılar, aynca ABD Tanm Bakanlığı da Orta Amerika’da dikim alanlan açtı. 1930’da İngiliz Kuzey Borneosu’nda (bugün Malezya’nın bir bölümü olan Sabah) küçük çapta ticari üretime geçildi. II. Dünya Savaşı sırasında Müttefikler Filipin abakası- nı elde edemeyince Amerikan üretimi büyük ölçüde arttı. Muz (Musa sapientum) bitkisiyle aynı cinsten olan abakanm rizom benzeri köklerinden dairesel bir küme oluşturan 25 kadar etli ve lifsiz sap çıkar. Her sap yaklaşık 5 cm çapındadır ve 15-25 yaprak taşır. Yaprak saplan üst üste binerek bu saplan kaplar ve 30-40 cm çapında otsu, yalancı bir gövde oluşturur. Yapraklar ince uzun, sivri uçtu, boyu 1-2,5 m, eni en geniş yerinde 20-30 cm ve üst yüzeyi parlak yeşil, alt yüzeyi san- yeşil renklidir. İlk yaprak saplan sapın dibinden, öbürleri sapın giderek daha yüksek noktalanndan çıkar ve yaşlı yapraklan dışta, genç yapraklan içte ,yer almak üzere bitki 5-8 m yüksekliğe erişir. Yaprak saplannm konumu, kendisinin ye verdiği lifin rengini belirler; dış tabakalar koyu, iç tabakalar açık renktedir. Bitkinin tabakalaşan yaprak sap- lannın gelişimi tümüyle tamamlandığı zaman tepesinden büyük bir çiçek salkımı çıkar. Yenmeyen muz biçimindeki meyveler 2-2,5 cm çapında, 8 cm boyunda, yeşil kabuklu, beyaz etli ve iri, siyah tohumludur. Bu bitkilerin, en iyi yetiştiği yerler 450 m’nin altındaki yüksekliklerde iyi sulanan, zengin, gevşek ve güçlü topraklardır. Uygun sıcaklık ortalama 27°-29?C’dir ve 21° C’nin altına düşmemesi gerekir. Yıllık yağış miktan ortalama 250-280 cm olmalı ve yağışlar bütün bir yıla düzenli olarak dağıl- malıdır. Yüzeye yakın kökleri nedeniyle kolay devrildikleri için dikildikleri yerler kuvvetli rüzgârlara açık olmamalıdır. Üretim temel olarak bitkinin kökünden alman parçalann, genellikle yağmur mevsiminin başında 2*5-3 m aralıkla dikilmesiyle yapılır. Dikimden sonra-18-24 ay içinde her bitki kümesinden iki ya da üç bitki sapı haşata hazır hale gelir ve bundan sonra flört ilâ altı aylık aralarla iki ilâ dört sap kesilebilir. Saplar, genellikle çiçeklenme zamanında ve dibe yakın olarak kesilir. Bitki büyüdükçe yaprak sapı büyüklüğü ve sayısı artarak, altıncı yılda maksimuma erişir ve sekizinci yılda yaşlanmaya başlar. Bitkiler genellikle onuncu yıl içinde sökülür, yerine yenileri dikilir. Filipinler’de lifler genellikle yaprak sapla- nndaki lif şeritlerinin uçlanmn açığa çıkan- lıp dışan çekilmesiyle elde edilir. Daha sonra lifler, güneşte kurutulan lif şeritlerinden etli bölümün elle ya da makinede sıynlması işlemiyle temizlenir. Orta Amerika’da yaygın olarak uygulanan makineyle sıyırma işleminde ise saplar 60-180 cm uzunlukta kesilir, makineyle ezilir, sıynlır ve elde edilen lifler mekanik olarak kurutulur. İpliklerin yaprak sapı büyüklüğüne ve uygulanan sıyırma işlemi yöntemine bağlı olarak değişen uzunluklan ortalama 90-270 cm’dir. Bitkinin çeşidine ve sapın konumuna göre parlak lifin rengi beyaz, kahverengi, kızıl, mor ya da siyah olabilir ve en sağlam lifler dış tabakalardan elde edilir. Sağlamlığı, esnekliği, suda batmaması ve tuzlu sudan etkilenmemesi gibi özellikleri nedeniyle değerli olan abaka lifinin kullanıldığı başlıca yerler gemi palamar ve halatlan* olta ipleri, kaldırma ve güç âletim halatları, sondaj.halatları ve balık ağlarıdır. Ayrıca abaka kilim, kâğıt, bardak ve tabak altı yapımında kullanılır. İç tabakaların liflerinden ise, eğirme işlemi yapılmadan hafif ve sağlam .dokumalarda, özellikle de yerel giysi, şapka ve ayakkabı yapımında yararlanılır.