AIR CONDITIONING

İnsana rahatlık vermek ve sanâyi ürünlerinin îmâlâ- tmda müsâit bir çevre sağlamak için hava şartlarının düzenlenmesi tekniği. Havanın sıcaklığını, nemini, sirkülasyon ve içindeki tozunu kontrol eden bir sistemdir. Bâzı endüstriyel durumlarda, koku ve basınç gibi özellikler de kontrol edilir. Havanın sıcaklık ve neminin çok veya âni değiştiği bölgelerde, evlerde air conditioning sistemi kullanılır. Dükkân, banka ve tiyatrolar; müşteri çekmek için havası düzenlenmiş kısımlara sâhip- tirler. Araçlarda da hava şartlarının düzenlenmesi önemlidir. Sanâyide üretim sırasında yüksek kaliteli îmâlat için hava şartları kontrol edilir. Târihi: Ateşin ısıtma için kullanılması ile hava şartlarının değiştirilmeye başlaması bir tutulabilir. Bu, açık ocaklardan başlayarak, üretim için gerekli olan kapalı fırınların yapılması sûretiyle geliştirilmiştir. Merkezî ısıtma sistemi ve kalorifer de bu çerçevede görülebilir. Yirminci yüzyılın başlarında kapalı hacimlerin tavanlarına rapdetilen düşük süratli pervâneler, daha önceleri çatılarda
Yeni Rehber Ansiklopedisi 303
dan yukarı doğru gönderilen hava, kışın soğuk pencere yüzeylerindeki hava ile karşılaşır. Yazın ise oda havasından daha soğuk hava tavana doğru püskürtülür. Bu hava daha sonra aşağı seviyelere doğru iner. Yeni gelen şartları düzenlenmiş hava, bulunan havanın yerini alırken, eski hava ısıtma fırınına veya soğutma spiraline sevk edilmek için alınır. Bu alınış yeri, hava hareketine uygun olarak seçilmelidir. Kış ve yaz toz ve yabancı maddelerin kontrolü: En çok kullanılan hava filtresi ağ şeklindeki liflerden teşekkül eder. Bu liflerdeki yapışkan malzeme toz parçalarını tutar. Başka bir sistemde girişte toz parçacıkları elektriksel yüklü duruma getirilir ve daha sonra zıt elektrik yüklü bir plakta toplanır. Ancak bunun sonucu olarak filitreden hava geçişi yavaşlar. Soğutucularda giren havanın azalması ile, soğutma spiralinin yüzeyi donma noktasının altına iner. Bunun sonucu olarak hava akımı daha da azalır. Bu durumda sistem durdurulmalı, buz eritildikten sonra, hava filtresi değiştirilmelidir. Isıtma sisteminde de yapılacak tek iş, hava filitresinin değiştirilmesidir. Oda hava şartları düzenleyicisi: En ucuz soğutma sistemidir. Binâ kısmı, hava filitresi, per- vâne ve soğutma spiralinden meydana gelir. Sıcak nemli oda havası filtreden çekilir ve pervâne vâsıtasıyla soğutma spiraline üflenir. Bu arada hava soğutulur, nemi alınır ve tekrar odaya verilir. Soğutma spiralindeki sıvı, sıvı halden gaz hâline geçerken dolaşan havadan ısı alır. Binâ dış kısmı ise; kompresör, pervâne ve yoğunlaştırıcıdan ibâ- rettir. Kompresör soğutma spiralinden gelen düşük sıcaklık ve basınçtaki soğutucu gazın sıcaklık ve basıncını artırır ve yoğunlaştırıcaya gönderir. Pervâne; dışarıdan gelen havayı yoğunlaştıncının üzerine üfler. Dışarıdan gelen soğuk hava, yoğunlaş- tırıcıdan geçerken sıcak gazdan ısı alır. Bu gazın sıvı hâle geçmesine sebeb olur. Kullanılan soğutma sıvısı, soğutma spirali kompresör ve yoğunlaştırı- cının meydana getirdiği kapalı bir devrede hareket eder. Yoğunlaştırıcıyı soğutan pervâne nisbeten soğuk dış havayı emer, havayı yoğunlaştırıcıdan geçirerek sıcak havayı dışarı atar. Kompresör ve iki pervâne elektrik motoru ile tahrik edilir. Bu çeşit cihazlar nisbeten değişen düşük oda sıcaklığı sağlarken, gürültü çıkarırlar. Bu yüzden mevcut sistemlerde bâzı değişiklikler yapılarak daha pahalı merkezî soğutma sistemi elde edilir. Kış ısıtma sistemi: Üç şekilde sınıflandırılabilir: Sıcak hava, kızgın hava, buharlı sistem. Sıcak havalı sistem, soğutma ile birleştirilerek be- râberce tek bir sistem olarak sene boyunca hava şartlarının düzenlenmesi sağlanmış olur. Kızgın hava ve buharlı sistemin bütün sene sisteme uydu
rulması zordur. Bu durumda soğutma, genellikle, ayrı bir sistem olarak düzenlenir. Merkezî soğutma sistemi: Genellikle iç ve dış olmak üzere iki kısma ayrılır. İç kısım filtre, pervâne ve soğutma spiralinden teşekkül eder. Filtre ve pervâne, ısıtma sisteminin parçasıdır. Sâdece soğutma spirali ilâve edilecektir. Bu sırada yoğunlaşan suyu toplamak ve dışarı atmak için kullanılan düzeni unutmamak gerekir. Dış kısım, motor tahrikli kompresör, yoğunlaştırıcı için bir pervâne ve yoğunlaştırıcıdan ibâ- rettir. Su soğutmalı yoğunlaştıncılar yaygın olmakla beraber, çok ısı kullandıklarından sınırlandırılabilirler. Bu çeşit mesken soğutma sistemleri sınırlı nem kontrolü yaparlar. Nemin azalması, kompresörün çalışma süresine bağlıdır. Bu sınırlı kontrol, çoğu zaman kabûl edilebilir. Sınâî ve ticârî uygulaması: Hava şartlarının düzenlenmesi sanâyide verimi artırmak ve kaliteyi yükseltmek için önemli olmaktadır. Bir mat* baada kâğıdın genişleme ve büzülmesinin kontrolü hakkındaki direnç kontrolü, tozsuz ortamda yapılan üretim bunlar arasındadır. Ayrıca çalışanların rahatlığının üretime etkisini de ilâve etmek gerekir. Servis sunan müesseselerde de hava şartlarının düzenlenmesi, müşteri çekmesi yönünden çekici olmaktadır. Gelecekte hava kirliliğinin çoğalması ile hava şartlarının düzenlenmesi daha önemli olacaktır. Bu sûretle üretim de daha kontrollü yapılacaktır. Meselâ çok renkli baskıda, nem kontrolü baskının üst üste yapılması yönünden önemlidir. Bütün sene çalışan okullar, hava şartlarının kontrolünü gerektiren yerlerden biridir. Özel arabadan, toplu taşımacılığa kadar her türlü taşıma aracında bu düzenleme her geçen gün önem kazanmaktadır. Hastâne ve bakım evlerinde ise hava şartlarının düzenlenmesi sağlık bakımından gereklidir. Bilim adamlarının son zamanlarda yaptığı tespitler, ozon tabakasının incelmesinin mühim sebeplerinden birinin de klima cihâzlarında kullanılan gazlar olduğunu ortaya çıkarmıştır. ABD hükümeti, halkı daha seyrek klima cihazı kullanmaya dâvet etmektedir. Mevcut metodlara ve kullanılan gazlara alternatif bulunamadığı takdirde, klima kullanımına ciddî tahdit (sınırlama) getirilmesi düşünülmektedir.