ATLETİZM

Alm. Leichtathletik, Fr. Athletisme,
İng. Atletic. İnsanın tabiî hareketlerinden olan
koşu, atlama, atma ve yürüyüşe dayanan, fizîkî
performansı devâm ettirme ve geliştirme gâyesini
güden beden çalışmalarının bütünü.
Atletizm diğer spor dallarında olduğu gibi,
insanın mükemmel yaratılış özellikleri ile var olmuştur.
Bu ekonomik, anatomik yapı sâyesinde
atletizm dünyânın en popüler branşlarından biri olma
özelliğini elde etmiştir.
Zaman, mesâfe ve yükseklik gibi unsurlar atletizmi
diğer spor dallarından ayırmıştır. Sınırlayıcı
faktörler günden güne aşıldıkça, daha kısa zamanda
daha uzağa ve daha fazla yüksekliğe ulaşdıkça,
yeni rekorlar kırılmakta ve atletizm dünyâda
daha cazip ve daha popüler duruma gelmektedir.
Bu spor, günümüzde Milletlerarası Amatör Atletizm
Federasyonu (IAAF) tarafından düzenlenen
kurallara göre bayanlarda 18, erkeklerde 23 branş
üzerinden yapılır. Bayanlarda çekiç ve üç adım atlama
için hazırlıklar yapılmakta ve bu iki dalın
uluslararası müsâbakalarda resmiyet kazanması
için ön hazırlık çalışmaları devâm etmektedir.
Târihi: Mîlâttan önce başlayan atletizm oyunları,
19. yüzyılın ikinci yarısında düzenlenmeye
başlamıştır. Bu düzenlemelerde Oxford ve Cembridge
üniversiteleri önemli rol oynamışlardır.
1861’de Minciglane adıyla ilk atletizm kulübü kuruldu.
Yine 1866’da kurulan Ameteur Atletic Clup ile
müsâbakalar tertib edildi. 1877’de İrlanda ve İngiltere
atletleri arasında ilk milletlerarası müsâbaka
düzenlendi. Aynı devirde ABD, Kanada ve diğer
ülkelere yayıldı. 1912’de Stochkholm’de Milletlerarası
Amatör Atletizm Federasyonu (IAAF) kuruldu
ve 150’den fazla ülke üye oldu. Bu kuruluş günümüzde
uygulanan atletizm kurallarını tesbit etti.
Türkiye’de atletizm faâliyetleri, Birinci Dünyâ
Savaşından önce görüldüyse de düzenli değildi.
1924’te ilk defâ Paris Olimpiyatlarına iştirâk edildi.
Bu olimpiyattan sonra, Semih Türkdoğan, Ömer
Besim Koşalay, Naili Moran gibi atletler yetişti.
Atletizmin târihinde zihinlerde yer eden başlıca
önemli olayları şöyle sıralayabiliriz: ABD’li siyâhî
atlet Jesy Owens’in Berlin Olimpiyatlarında 4
dalda birden altın madalya alması, aynı rekorun
uzun yıllar sonra ancak 1984 Los Angelas Olimpiyatlarında
yine bir siyâhî atlet Cari Lewis tarafından
egale edilmesi… 100 metrede ard arda kırdığı rekorlar
ile dikkatleri çeken ve 100 yılın rekorunu
önce 1988 Roma Dünyâ Şampiyonasında 9.83 sn ile,
daha sonra da Seul Olimpiyatları’nda 8.79 ile kıran
Ben Johnson olayı dünyâ atletizm târihine ibret verici
bir şekilde geçti. Seul’de yapılan doping kontrolünde
anabolik steroid uyarıcısı kullandığı tesbit
edilen Johnson, IAAF tarafından iki yıl sâhalardan
uzaklaştırılma cezâsı almış ve bu cezâsı 1990
Ekim ayında sona ermiştir. Johnson daha sonra pişmanlık
dolu ifâdelerle basın toplantıları yapmış,
doping aleyhine kampanyalara katılmıştır. Bu dalda
Johnson’un rekorları iptal edildiği için, rekor
9.88 sn olarak Cari Lewis’e geçmiştir (88 Seul).
Uzun atlamada ise, ABD’li Bob Beamon’un
1968 Meksiko Olimpiyatlarında elde ettiği 8.90
metrelik derece Amerikalı atlet Mike Powel tarafından
8.95 metre ile kırılmıştır.
1979 yılında kırılan bir başka rekor, 200 metrede
Pietro Mennea’nın rekoru (19.72 sn) uzun ömürlü
rekorlar arasında yerini alıyor. 5000 metrede ise
13 dakikanın altına inebilen tek atlet Faslı Said Aoitia
oldu. Said’in 12.58.39’luk rekoru, büyük sansasyon
meydana getiren rekorlar arasında yer aldı.
Atletizmde Branşların Kısaca Tanımı
Yürüyüş: Uluslararası müsâbakalarda ve Olimpiyat
oyunlarında bayanlarda 10, erkeklerde 20 km
üzerinden yapılır. Yürümede kural, bir ayak yerden
kesilmeden diğer ayağın yere değmesidir. Aksi hâlde
hakemler sporcuyu diskalifiye ederler. Her iki
ayağın havada olması yasaktır. Yürüyüş, spor olarak
ilk defâ 1867 yılında İngiltere’de yapılmış, 1893
yılında da Berlin ile Viyana arası yürünmüştür.
Kısa mesâfe koşuları: Daha çok anaerob kapasiteye
dayalı koşulardır. Uzun fule boyu ve düşük
adım frekansı bu koşularda netîceye müsbet etki
yapar. Erkeklerde ve bayanlarda 100 m, 200
m, 400 m, 4×100 m, ve 4×400 m bayrak. Bayanlarda
100 m ve 400 m engelli, erkeklerde 110 m ve
400 m engelli. Bayanlarda engel boylan: 100 m (84
cm), 400 m (76.2 cm), erkeklerde 110 m (106.7
cm), 400 m (91.4 cm) olarak uygulanır.
Bütün kısa mesâfe koşularında çıkış takozu
kullanılır. Çıkış takozu her iki ayağın yerleştirildiği
ve ilk hareketi kolaylaştıran bir âlettir. Start;
yerlerinize, dikkat komutlarından sonra start tabancası
patlatılarak verilir. Hakemin tabanca sesinden
önce çıkıldığında tabanca ikinci defâ hakem
tarafından patlatılır, yarış durur. İki defâ faullü
çıkış yapan diskalifiye olur.
Hakemin dikkat komutundan sonra çıkış pozisyonunda
hiç kıpırdamadan durmak esastır. Bütün
Orta mesâfe koşularında, sür’atte devamlılık özelliği
önem taşır.
Yeni R ehber Ansiklopedisi 3
kısa mesâfe koşulan kulvarlıdır. Kulvar, iki beyaz
çizgi arası 122 cm olan 400 metrelik alandır. Genelde
uluslararası koşu pistlerinde B kulvar bulunur.
Koşu pistinde kulvar farklılıkları: 1-2 (3.52 m),
1-3 (7.35 m), 1-4 (11.18 m), 1-5 (15.01 m), 1-6
(18.84 m), 1-7 (22.67 m) 1-8 (26.57 m).
Atletler dâiresel pistte her birinin 400 m koşabilmesi
için daha doğrusu kavisten doğan farka
göre ilk kulvardan sekizinci kulvara sıralanırlar.
Buna göre ilk kulvarda koşan ile sekizinci kulvarda
koşan arasında start verilirken 26.57 metrelik
bir fark görülür