144 İSLÂM’IN IŞIĞINDA GÜNÜN MESELELERİ

İslâmın beş şartı içinde yer alan ve temel ibadetlerden sırfmali olana örnek teşkil eden zekât İktisâdi, içtimâi, hukukîyönleri olan bir islâm müessesesidir. Bu sebeple Kur’ân-ı Kerim’de,harf-i tarifli olarak 30 yerde tekrarlanmıştır. Bunlardanyirmi yedisinde tek âyette namazla birlikte, birinde isenamazı ihtivâ eden âyeti takip eden âyetten sonra (el-Müminûn:23/2, 4) zikredilmiştir. Bu âyetleri ihtivâ eden sûrelerdenyedisi Mekke’de, diğerleri Medine’de gelmiş olanlardandır. Sadakave Sadakât da, hepsi Medine’de gelmiş olan sûrelerde onikikere geçmektedir. (5)Ç o k e s k i c e m i y e t v e m e d e n i y e t l e r d e n b e r i f a k i r l e r v e f a ­k i r l i k p r o b l e m i m e v c u t o l m u ş , h e m e n b ü t ü n d i n l e r b u m e s e l eü z e r i n d e d u r m u ş , v a r l ı k l ı k i m s e l e r i f a k i r l e r e y a r d ı m a ç a ğ ı r ­m ı ş , t e ş v i k e t m i ş l e r d i r . ( 6 ) A n c a k b ü t ü n b u n a s l a r t e ş v i k t e nö t e y e g e ç m e m i ş , y a r d ı m ı n m ü k e l l e f l e r i n i v e m i k t a r m ı s ı n ı r l a ­m a m ı ş , y a p m a y a n l a r i ç i n m ü e y y i d e g e t i r m e m i ş , d a h a d a ö n e m ­l i s i f a k i r l i k p r o b l e m i n i o r t a d a n k a l d ı r m a y ı d e ğ i l , y a l n ı z c a i h ­t i y a ç l a r ı a z a l t m a y ı v e a c ı l a n h a f i f l e t m e y i h e d e f a l m ı ş t ı r .İ s l â m d a d a h a M e k k e d e v r i n d e K u r ’â n , f a k i r l i k m e s e l e s i n ee ğ i l m i ş , y o k s u l l a n d o y u r m a y ı , g ö z e t m e y i , o n l a r a g i y e c e k v em e s k e n t e m i n i n i t e ş v i k e t m i ş , i l g i l e n m e y e n l e r i u h r e v î c e z â i let e h d î d e y l e m i ş t i r . ( e l – M ü d d e s s i r : 74/38-46; e l – K a l e m : 68/19-33;e l – H â k k a : 69/25-34; e l – F e c r : 89/17-18; e l – M â û n : 107/ 1-7). M e z ­k û r y a r d ı m b i r l ü t u f , b i r s e r b e s t b a ğ ı ş g i b i t e l â k k i e d i l m e m i ş ,m a l ı o l m a y a m n ( s â i l , m a h r u m , y o l d a k a l m ı ş . . . ) m a l s a h i b i ü z e ­r i n d e b i r h a k k ı o l a r a k i l â n e d i l m i ş ( e z – Z â r i y â t : 51/19-20; e l -M e ’â r i c : 70/19-25; e l – l s r â : 17-26; e r – R û m : 39/38); z i r a a t ç i l e r e h a ­s a t z a m a n ı m a h s û l ü n h a k k ı n ı v e r m e l e r i e m r e d i l m i ş t i r ( e l -E n ’â m : 6/141). Y i n e M e k k e d e v r i n d e z e k â t ı i h t i v â e d e n â y e t l e r ,e m i r s ı y g a l ı d e ğ i l , h a b e r s ı y g a l ı d ı r ; m ü s l ü m a n l a r a z e k â t v e r ­m e y i e m r e t m e k y e r i n e « o n l a r z e k â t ı v e r i r l e r » ş e k l i n d e i f a d e ­l e r k u l l a n ı l m ı ş , z e k â t v e r m e n i n m ü m i n l e r i n t a b i î v a s ı f l a n o l ­d u ğ u n a i ş a r e t e d i l m i ş t i r . ( e r – R û m : 30/38, 39; e n – N e m l : 27/1-3;L u k m â n : 31/4; e l – M u m i n û n : 23/4; e l – A ’r â f : 7/156-157; F u s s ı l e t :41/6-7). M e z k û r â y e t l e r M e k k e d e v r i n d e z e k â t ı n f a r z k ı l ı n d ı ­ğ ı n a d e l â l e t e t m e k t e d i r ; a n c a k b u z e k â t , M e d i n e d e v r i n d e k i g i ­b i m ü e s s e s e l e ş m i ş d e ğ i l d i r ; m i k t a n m ü m i n l e r i n i r a d e v e d u y -gulanna bırakılmıştır. (7) Medine devrinde artık müslümanlannbir yurdu, devlet ve iktidarları vardır; zekât vecibesi debu yeni statüye uygun hale gelmiştir; âyet ve hadislerle kesinolarak emredilmiş (el-Bakara: 2/110; et-Tevbe: 9/5, 103 vb.),hangi malların ne miktarından ne kadar ve kimlere verileceği,kimler tarafından toplanıp dağıtılacağı hakkında genişbilgiler verilmiştir. Sınırlan belli ve cebrî olan zekâtın Medinedevrinde, yâni hicretten sonra hangi yılda farz kılındığıkesin olarak belli değildir. İbn el-Esir «hicretin dokuzuncu yılında»(8), Nevevî «hicretin ikinci yılında Ramazan orucundanönce (9) farz kılınmıştır» diyorlar. Ancak, İbn Hacer’insahih olduğunu ifade ettiği Kays b. Sa’d hadisi zekâtın, fıtr sadakasındanve dolayısıyla Ramazan orucundan sonra farz kılındığınıaçıkça ifade ettiğine göre bunu kabul etmek gerekiyor.(10) Hicrî beşinci yılda Rasûlullah ile görüştüğü bilinenDımam b. Sa’lebe’nin hadîsinde, kezâ Ebû-Süfyân’m yedinciyılda Heraklius ile görüşmesinde zekâta temas edildiğine göre(11) dokuzuncu yıl görüşü de mesnedsiz kalmaktadır; dokuzuncuyılda vaki olan, zekât tahsildarlarının gönderilmesihadisesidir. Kesin bir yıl göstermeden hicrî iki ilâ beşinci yılarasmda demek en uygunu olsa gerektir. (12)C i b r i l h a d i s i d i y e b i l i n e n m e ş h u r h a d i s t e H z . P e y g a m b e r ,i s l â m n e d i r s o r u s u n a « i s l â m : A l l a h ’t a n b a ş k a m â b û d o l m a d ı ­ğ ı n a v e M u h a m m e d ’i n A l l a h ’ı n e l ç i s i b u l u n d u ğ u n a ş a h i t l i k e t ­m e n , n a m a z k ı l m a n , z e k â t ı v e r m e n , r a m a z a n ı t u t m a n , y o l u n ag ü c ü n y e t e r s e h a c e t m e n d i r » c e v a b m ı v e r m i ş t i r . (13) « İ s l â mb e ş t e m e l ü z e r i n e k u r u l m u ş t u r » d i y e b a ş l a y a n b i r b a ş k a m e ş ­h u r h a d i s t e a y n ı t a l i m a t a y e r v e r i l m i ş t i r . (14) M u a z Y e m e n ’eg ö n d e r i l i r k e n v e r i l e n t a l i m a t a r a s m d a « o n l a r a A l l a h ’ı n z e n rg i n l e r i n d e n a l ı n ı p f a k i r l e r i n e v e r i l e c e k b i r s a d a k a y ı f a r z k ı l ­d ı ğ ı n ı . . . b i l d i r » c ü m l e s i y l e z e k â t z i k r e d i l m i ş t i r . (15) İ ş t e b un a s l a r , z e k â t ı i s l â m m b e ş t e m e l i v e ş a r t ı a r a s ı n a s o k m u ş b u –