İspanya İç savaşı

(1936-1939). Ask. tar. Calvo Sotelo’nun öldürülmesinden birkaç gün sonra, 18 haziran 1936’da, Kanarya adalarındaki ve Fas’taki İspanyol garnizonları (35 000 kişi) Madrid Cumhuriyeti hükümetine isyan ettiler: 19 haziranda bu birliklerin başına geçen Franco, Sanjurjo’nun bir kaza sonucu ölmesinden sonra ayaklanmanın tek önderi oldu, isyanın katolik ve milliyetçi (monarşi taraftarları, Don Carlos taraftarı gönüllüler, Falanj) kuruluşların çoğunca desteklenmesi, özellikle Burgos, Zaragoza ve Valladolid’deki garnizonların isyana katılmasını kolaylaştırdı. Hükümet tarafı ise, hava kuvvetlerinin büyük kısmına, polis kuvvetlerine (11 000 kişi), muhafız hücum kıtalarına (33 000 kişi), büyük ölçüde muhtariyet vaat edilen katolik baskların bir kısmına ve sınır muhafızlarına güveniyordu. General Miaja ve general Pozas, daha sonra da general Rojo’nun kumanda ettikleri cumhuriyetçi ordu, özellikle «Frente Popular»ın (Halk cephesi) işçi milislerinden kurulmuştu (450 000 kişi). Savaşın başından itibaren her iki taraf da dış ülkelerden gizli yardımlar gördü: İngilizler, Fransızlar ve Sovyetler cumhuriyetçilere, italyanlar ve Almanlar Franco’ya yardım ettiler (Almanların junkers—52 uçakları, ilk hava köprülerinden birini kurarak ispanya’ya fas kıtalarını taşıdı), iki taraftan her birinin 800 000 kişiye yakın bir kuvveti silahlandırdığı otuz iki ay süren bu savaş askerî açıdan birbirini takip eden dört safhaya ayrılabilir. 1. Devamlı bir cephenin kurulması, isyan hareketi, Leon ve Burgos şehirlerinde hemen hâkim olduysa da, hükümet işçileri kitle halinde silâh altına alarak Barcelona’da isyanı bastırdı ve Madrid, Santander, Valencia’da hâkimiyetini kurdu. Sevilla şehri, general Queipo de Llano’nun ataklığı sayesinde Franco kuvvetleri tarafından işgal edildi. 21 Haziranda Franco, Galicia, Leon, Navarra şehirlerini ele geçirdi, fakat Estremadura bölgesinde Caceres’i işgal eden kuvvetler, Andalucia’daki kuvvetlerle birleşemediler ve ülkeyi baskınla ele geçirme hareketi başarısızlığa uğradığından, Franco savaş vermek zorunda kaldı. Yaz mevsiminde kuzeyde general Mola kumandasındaki Franco taraftarı kuvvetler San Sebastian’ı ve İrun’u işgal ettiler (2 eylül), Oviedo’yu muhasaradan kurtardılar (17 ekim) ve Huesca-Teruel hattına ulaştılar, fakat Sierra de Guaderrama’da durduruldular; Yagüe emrindeki güney kuvvetleri ise Cordoba’yı ve Badajoz’u ele geçirdiler (14 ağustos), 2 eylülde kuzey kuvvetleriyle Oropesa’da birleştiler ve 27 eylülde Toledo – da Alcazar sarayındaki harp okulu öğrencilerini kurtardılar. 2. Kuzey cephesinin tasfiyesi. Bunun üzerine Franco, karargâhını Salamanca’da, ileri kumanda mevkiini de Burgos’ta kurdu. Milliyetçilerin Malağa şehrini ele geçirmesiyle (şubat) başlayan 1937 yılı, general Miaja kumandasındaki kuvvetlerin şiddetle savunduğu Madrid’e yaptıkları üst üste hücumların tam bir başarısızlığa uğramasıyle sona erdi. Üstelik karşı hücuma geçen hükümet kuvvetleri, Brunete’yi (6 temmuz) ve Teruel’i (15 aralık) alarak kısa bir süre ellerinde tuttular. Savaş ilkbaharda Vizcaya ve Santander bölgelerinde yoğunlaştı; Franco kuvvetleri, sağlam çevre tahkimatıyle tanınan Bilbao şehrini 19 haziranda ele geçirdiler; 1937’de Guadalajara’daki denemelerinde büyük bir yenilgiye uğrayan İtalyan gönüllülerinin yardımı sayesinde de, Santander şehri 25 ağustosta alındı fakat, aynı gönüllüler, Guadalajara’yı işgal etmek için giriştikleri denemede ağır bir yenilgiye uğradılar (mart 1937). 21 Ekimde Âsturias’da Gijon’un düşmesiyle, Cumhuriyetçilerin Kuzey cephesindeki direnmesi sona ermiş oldu. Milletlerarası bir deniz kontrolü kurarak (nisan) ispanya’ya asker ve cephane gönderilmesini yasaklamak isteyen Fransızlarla İngilizlerin teşebbüslerine rağmen, 1937’- de her iki tarafa da yabancı yardımı arttı. 31 Mayıs 1937’de, Deutschland kruvazörüne hükümet kuvvetlerine bağlı bir uçağın hücumuna misilleme olarak Alman harp gemüeri Almavira’yı topa tuttuktan sonra, bu kontrol kısa süre içinde ortadan kalktı, italyan yardımı o tarihte «kara gömleklile rd e n meydana gelen beş tümeni (30 000, 40 000 kişi) buldu. Canaris’in istihbarat servisi (Abwehr) tarafından idare edilen alman müdahalesi, yeni silâhların (tanklar) tecrübe edilmesi ve Condor lejyonuna bağlı bombardıman uçaklarının gönderilmesi şeklindeydi. Bu bombardıman uçaklarının Guemica* şehrini tahrip etmesi milletlerarası kamuoyunda büyük yankılar uyandırdı. Hükümet taraftarları milletlerarası tugaylarla takviye edildi; S.S.C.B.’den asker ve malzeme yardımı (uçak, cephane v.b.) aldı. 1936’da maliye bakanı Negrin, ispanya bankasının altın rezervini Sovyet Rusya’ya naklettirdi. 3. Denize yürüyüş. Geri hatları güven altında olan Franco, 9 mart 1938’de Aragon bölgesinde 85 km genişliğinde bir cephe üzerinden genel taarruza geçti. Huesca şehrini geri aldı, Lerida’yı ele geçirdi (2 nisan) ve Vinaroz’da Akdeniz kıyılarına ulaşarak (16 nisan) Cumhuriyetçi ispanya topraklarını iki parçaya ayırmış oldu. Haziranda Franco kuvvetlerinin Sagonte’ye yürüyüşü Teruel’i almak için Ebro ırmağını Mora’da geçerek Gandesa’ya doğru yürüyen hükümet kuvvetlerinin bir şaşırtma hareketiyle durduruldu. Cephe 1938’in sonuna kadar değişmedi. 4. Son hücum. 1938 Noelinde, Lerida ile Balaguer arasından, Katalonya üzerine kesin hücum başladı; Artesa ve Manresa’nın ele geçirilmesi (ocak 1939) cumhuriyetçileri tehlikeli bir duruma düşürdü: Barcelona 25 ocakta düştü. Cumhuriyet ordusundan geri kalanların 5 şubatta Fransa’da, ispanya donanmasının da Bizerte’de enterne edilmeleriyle askerî hareket sona erdi. Madrid’de milliyetçi beşinci kol’un üyeleri, 28 martta başkenti Franco kuvvetlerine teslim ettiler. 29 M artta franco’cu birlikler Valencia’ya girdi ve bütün ispanya’yı işgal etti, iki tarafın da kıyasıya çarpıştığı bu iç savaşta, bir milyondan çok insan öldü.