TARİHİ

. Tarihsel: Tarihi araştırmalar. Tarihi olaylar. Tarihi bir an. Tarihi bir anıt. —Ed. Tarihi roman, piyes, konu ve kişileri tarihten kaynaklanan roman, tiyatro oyunu. (Bk. ansikl. böl.) —ANSİKL. Ed. Letaif-i rivayet dizisindeki Yeniçeriler’de (1871) Selim III dönemi İstanbul’undaki yaşamı konu edinen Ahmet Mithat o dönemde türk okurlarınca çok beğenilen Monte Kristo romanını (Ale- xandre Dumas, çev. Teodor Kasap, 1871 -1873) örnek alarak Haşan Mellah (1874), Hüseyin Fellah’ı (1875) kaleme aldı. Bu tür yapıtlarında tarihsel çevre içinde hareketli serüvenler canlandırırken kahramanlarının temiz aşklarını anlattı, iyinin kötüyü alt edeceğini gösterdi. Tarihi romanları tarihin örnek alınacak yanını sergileyen, geçmişi yücelten bir araç olarak kullananlar oldu (Namık Kemal: Cezmi [1880]). Anlattığı olayların gerçeğe uygunluğu tartışmalara yol açan romanlar görüldü (Kara Davut [1928], Nizamettin Nazif Tepedelenli- oğlu). Öğretici niteliği yanında hareketli kahramanlık serüvenleri, abartmalı aşk sahneleri bu yapıtları (Abdullah Ziya Ko- zanoğlu: Kızıltuğ [1923] vd.; Feridun Fazıl Tülbentçi: Yavuz Sultan Selim ağlıyor [1947] vd.; Oğuz Özdeş: Karapençe Es- tergon’da [1966] vd.) edebiyat dışı alana itti. Türün olanaklarından farklı dünya görüşleri için yararlanan yazarlar (Nihal Atsız: Bozkurtlarınölümü [1946] vd.; Kemal Tahir: Devlet ana [1967] oldu. Kurtuluş sa- vaşı’nı geniş biçimde konu edinen (Varolmak [1957], ilhan Tarus; Kalpaklılar-Dolu- dizgin [1962-1963], Samim Karagöz; Küçük Ağa-Küçük Ağa Ankarada [1964 -1965], Tank Buğra vd.) tarihi romanlar yakın tarihe farklı siyasal yorumlar getirdi. Öteki yapıtlarında işleyegeldikleri yaygın temaları tarihi roman çerçevesinde yineleyen yazarlar (Halikarnas Balıkçısı: Uluç Reis [1962], Turgut Reis [1966]) da görüldü. • Tarihi piyes. Tanzimat yazarları yurtseverlik duygusunu, bağımsızlık, özgürlük düşüncelerini konu edinirken arap-islam (Tarık [A. H. Tarhan, 1880]), türk-islam (Ce- lalettin Harzemşah [Namık Kemal, 1885]), İran (Gâve [Şemsettin Sami, 1875]) tarihlerinden esinlenen oyunlar yazdılar, ikinci meşrutiyet*’ten sonra .istibdat döneminin
olaylarını yansıtan yakın tarihle ilgili oyunlar yanında güncel sorunların tarihsel kökenlerine yönelen oyunlar (Setim-i Salis [C. E. Arseven-Salah Cimcoz, 1910]) da yazıldı. Musahipzade Celal tarihsel geçmişin yönetimde bozukluklarını, ahlak düşkünlüğünü komedilerinde (Bir kavuk devrildi [1930], Mum söndü [1931] vd.) sergiledi. Atatürk’ün tarih kuramı eski türk tarihini konu edinen bazı yapıtlara (Akın [F. N. Çamlıbel, 1932], Ûzyurt [1932]) konu oldu. Bu yapıtlar savaş yerine barışı, in- sanseverliği savunan daha sonraki yorumlara (Oğuzata [S. Batu, 1961]) öncülük etti. Anadolu’nun eski uygarlıkları, mitoloji konuları bazı yapıtları (Midas’ın kulakları [G. Dilmen, 1965], Akad’ınyayı [G. Dilmen, 1967], Tanrılar ve insanlar [O. Asena, 1959]) besledi. Ancak en çok os- manlı tarihi üzerinde duruldu. Tarihi, farklı görüş açılarından yorumlayan ya da tarihsel çerçeve içinde tutkuları çözümleyen oyunlar yazıldı: Fatih (N. Kurşunlu, 1953), Şimavnalı Bedrettin (O. Asena, 1969), Deli İbrahim (T. Oflazoğlu, 1967), Suavi Elendi (i. Tarus, 1962), Ulu Hakan Abdülhamit Han (N. F. Kısakürek, 1969), ittihat ve Terakki (G. Dilmen, 1969) vd. Tarihin çelişkilerini yorumlanmasındaki güçlüğü gösteren taşlamalar da kaleme alındı (Lütfen dokunmayın [H. Taner, 1960]