KERTENKELELER VE KELERLER
Kertenkeleler, yılanlarla birlikte Squamata (pullusürüngenler) takımını oluşturan Sauria (kelerler) alttakımında yer alan sürüngenlerdir. Faunamızda yaşayan tanıdık sürüngenlerin çoğu bu gruba dahildir. Keler terimi timsahlar ve dinozorlar gibi sürüngenleri de kapsamakla birlikte günlük konuşma dilinde pek bu anlamda kullanılmaz, daha çok ve salt kertenkele tipi sürüngenler için kullanılır. Oysa kertenkeleler, kelerler takımında yer alan ayrı bir familyanın, Lacertidae familyasının üyeleridir.
Yeşil kertenkele
(Lacerta viridis) çalılık alanlarda yaşar.
İÇİNDEKİLER
KELERLER KELERLERİN BİYOLOJİK VE EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ KERTENKELELER VE İNSAN
KELERLER
Boyları türlere göre büyük bir çeşitlilik gösteren kelerler, pul-lusürüngenlere özgü bütün nitelikleri taşırlar; erkekte iki çiftleşme organı bulunur ve anüs enlemesine bir yarık şeklindedir. Gözkapakları genellikle harekedidir. Birçok türde kuyruk bölümü kopup yeniden oluşabilir.
Yılanlardan farklı olarak kelerlerin çoğu dörtayaklıdır; oldukça güçlü olan bacakların herbiri beş adet parmakla sonlanır. Bununla beraber bazı türlerde, evrim sürecinde bacaklar körelmiş yılanlara benzer bir vücut şekli ortaya çıkmıştır. Bacaksız ken-tenkelelerin en iyi örneği Avrupa’da yaşayan ve yılan keleri de denen babaköştür. Bu iki evrim aşamasının geçiş döneminde kalan bazı türlerde ise çok küçük boyda bacaklar veya yalnızca ön veya arkada bir çift bacak bulunur.
Bacaksız kertenkele familyalarından Amphisbaenidae, z–*£ le kelerlerden farklı bir alttakım (Ampkisbaenia) olarak kî”- < lir. Bu grupta yer alan sürüngenleri kelerler başlığı altıncı aa yecek olmamızın nedeni, evrim süreçlerinin hem yılarlar-: l de bacaksız amfibyumların evrim süreçleriyle büyük bı: lik göstermesidir.
Paleontoloji
Trias Dönemi’nde ortaya çıkan ve diapsit tipdeki (ik-kak çukuru bulunan) kafatasıyla belirgin kelerler, büyü- : M la kalakbaşlılara (Rhynchocephalia) benzeyen sürüngenle: remişlerdir. Biri diğerinin üzerinde olacak şekilde yerleş: bu iki çukur pencere gibidir ve alt taraftaki çukur aşağı c: S* lir. Ayrıca kelerlerin kafatasını oluşturan ön ve arka böl-~-£S zı özel kaslar aracılığıyla hareket ettirilebilmektedir.
Bulunan kertenkele fosillerinin bazıları çok büyük fccv J dır; mesela Trias Dönemi’nde yaşayan Tanystropheus
4 m kadardır. Bu sürüngen, vücudunun dört beş katı uz-rJ| da olan boynu sayesinde, kıyıda durup denizin içinde;- ^ rı avlayabiliyordu. Boynun uzunluğu bu bölgede yer z.~~-ların uzamasından ileri geliyordu. Bu dönemde yaşayır lıkla beslenen diğer kelerler ise yüzücüdür.
Deniz kıyılarında uçan kertenkeleler de yaşamıştır, az i kanatlı kelerlerle karıştırmamak gerekir. Bu hayvanların sr. silcilerinden biri, bir zarla kaplanmış uzun kaburgalara Kuehneosaurus’tuı. Uçan kertenkeleler (bunlara «planör^ rilmektedir) özellikle kıyı boylarındaki yalıyarlarda yaşbtzM Kertenkelelerin kıtaların iç kesimlerinde de yaşamaya ‘riya* ise çok uzun zaman sonra olmuştur. Bu yeteneği kazanır-içinde çok büyük boyudara ulaşanları bulunmaktadır; r -Ti son örneklerinden biri dev Avustralya varanıdır. Boyu – ~ şan bu hayvanın birkaç binyıl önce nesli tükenmiştir.
Coğrafî dağılım
Günümüzde yaşayan kelerler, güney ve kuzey kurarı şmda dünyanın bütün kıtalarına dağılmış durumdad;: .1 bölgelerde daha bol bulunmalarına rağmen, ılıman ül; sayıları az değildir; örneğin Batı Avrupa ülkelerinde :r ayrı tür yaşamaktadır. Varanidae, Chamaeleontidae ‘fc—’-a lar) ve Agamidae gibi bazı familyalar ise yalnızca Esle I — sıcak bölgelerinde yaşar.
Aynı şekilde Eski Dünya’da yaşayan Lacertidae üyeleri, daha çok ılıman bölgelerde bulunur. Buna kar|_* familyasının yaşam alanı Amerika ile sınırlıdır. Geki ra Scincidae familyaları bütün yeryüzüne dağılmışken. dae familyası Amerika’nın güneybatısında ve MeksiıJ a hanotidea familyası Borneo’da yaşar. Bazı familyalar^.:-Ş ğılımları ise ilginçtir: mesela tguanidae (iguanalar) f=~_1 başlıca yaşam alanı Amerika olmakla birlikte, bu fa”- 1 alan bazı türler Madagaskar ve Fiji adalarında yaşarrj ■ ea
Başlıca keler familyaları
Yaklaşık on yedi familyada toplanan kelerlerin 5 ” türü bulunmaktadır.
İguanidae. Hemen hemen bütün türleri Amerika ü * bu hayvanlar çok güzel renklerle bezenmiştir: 1,5 ir. : r .1 yeşil iguananın (İguana iguana) sırtında dikenli bir ir Birkaç otçul iguana türünden birini oluşturan yeşii i£ zon ormanlarındaki ağaçlarda yaşar.
Familyanın en bilinen iki türü Galapagos Adalar. Bunlardan deniz iguanasının (Amblyrhyncus cristatus ~ kadardır. Görünüşleri açısından çok daha ilginç özeL_‘ iguanalar da bulunmaktadır. Boynuzlu iguana (Phn tum) Amerika’nın çölümsü bölgelerinde yaşar.
ilgi çekici nitelik taşıyan diğer bir cins «Amerika “: rı» olarak adlandırılan Anolis cinsidir. Bu cins yaklaş:; tür içerir. Bu şekilde adlandırılmalarının nedeni, ge:. munlar gibi renk değiştirebilme yeteneğine sahip c~
Agamidae. Bu grubun üyeleri Eski Dünya’nın s.:; rinde yaşar. Genellikle üçgen şeklinde bir başı olar, r-çok farklı yaşam şekilleri gösterirler. Bir kısmı otçu. : likte, çoğu böceklerden ve bitkilerden ibaret karma r: rejimine sahiptir. Boynuzlu şeytan adıyla da biliner. ; (Aîoloch horridus) Avustralya’da yaşar. Sahra’da ys-i kuyruklu keler (Uromastix acanthinurus) adından c= ı: ceği gibi dikenli bir kuyruğa sahiptir. Bu grupta yi: türler arasında Asya’nın Güneydoğu bölgelerinde r _ keler (Draco volans); Avustralya’da yaşayan yakalı k: dosaurus kingii) ve Afrika’nın tropikal bölgelerinde ; bayağı kara keleri (Ağama ağama) sayılabilir.
206
