KIYILARDA YAŞAM
Kıyı bölgelerindeki ekosistemler, gezegenimizin en zengin ve en karmaşık ekosistemleridir.
Kıyı bölgelerindeki yaşamın temel özelliği, yükseltilere göre katlara ayrılmış olmasıdır. Her katta birbirinden çok farklı yaşam biçimlerine rastlanır. Bu katlara ayrılma veya bölgelerime, temel bir parametreyle koşullandırılır. Bu parametre, bitkisel ve hayvansal yaşam türlerinin tuzluluk derecesiyle atmosferde ve su altında solumalarını aynı zamanda belirleyen, kabarma sırasında su altında kalma süreleridir.
Bölgelere ayrılma ve türlerin tipolojisi bu nedenle gelgit olaylarına bağlıdır. Gelgit olayının gerçekleşmediği deniz kıyılarındaki ekosistemler genellikle fazla zengin değildir, çünkü buralarda fiziksel koşulların değişmesi daha düşük düzeyde gerçekleşir.
Kayalık kıyılarda yaşam
Kayalık kıyılarda, ikıyaşayışlı bir yaşam biçimleriyle sualtı yaşam biçimlerinin birbirinden kesinlike ayrıldığı, göreli olarak basit yaşam biçimlerine rastlanır.
Kıyıların korunması.
Kıyıların erozyona uğramasını azaltmak veya geciktirmek için farklı teknikler uygulanır. Bir korunma hattı (1), dalgalann enerjisini soğurmayı sağlar. Bu hat, kıyıda birbirine paralel kazıklann yan yana dizilmesiyle oluşturulur (A). Bunlar, dalgalann kmimasmı, daha sonra, bir eğik düzlem (C) boyunca art arda düzenlenmiş küçük setlerle (B) dalgalann kalan enerjisinin de soğurulmasını sağlar. Fırtına sırasında dalgalar bîr bentle (D) tutulur. Bendin denize bakan yüzüne (2), dalganın geri dönmesini sağlamak için içbükey biçim verilmiştir. Bu düzenlemelerin maliyeti çok yüksek olduğu için, bunlann yerine daha hafif yapılar kullanılabilir, mesela, kıyı boyunca (3,1 dört ayaklı düzenekler (E) yerleştirilir.
En alçak suların alt sınırında, kıyı platformunun e. lümünde, kahverengi suyosunları, özellikle de, fc’_ uzunlukta şeritler halinde gelişen büyük bitkiler olar. lar egemendir. Hayvanların bu bölgede, dalga çatla, dilerini uyarladığı gözlenir; kimileri kayalara yapışı: derisidikenliler, mercanlar), kimileri de girintilere: yaşar (mürenler, ıstakozlar). Biraz daha yukarıda, kr= la kayalara sağlam biçimde tutunmuş başka kahve: lar, günde birkaç saat suyun üstünde kalmaya c= Mesela, yalıyarlarda rastlanan, içi hava dolu kesecik, lan suyun gelgitlerinde dalgalanan fukuslar bu tür Fauna, özellikle de, ikiçenetliler (mesela, midyeler tunarak yaşar.
Bu bölgenin daha üstünde, suların günde iki saat r da birkaç saat ulaştığı yerlerde kırmızı ve yeşil rastlanır. Kabuklular (karidesler, yengeçler) ve karır, lar, sular çekildiğinde küçük su birikintilerinin içir.; hayet, en yüksek suların üst kesiminde, atmosfer likenlerin deniz serpintisinin getirdiği tuza gerek;-Bu bölümdeki faunayı, deniz hayvanları ve yalıya:.;, böceklerle beslenen, yuvalarını yalıyarlara yapan taklar, martılar, dalıcımartılar, sümsükler) oluştur—’ genler ve özellikle, yüzgeçayaklılar (denizaslanlar. lar) dışında memeli hayvanlara buralarda az rastk~_:
Kumsal kıyılarda yaşam
Kumsal kıyılarda, yeşil yosunların dışında, sular.: en yüksek olduğu sınırlar içinde çok az bitkiye ra= r: yaşayan hayvan türleri daha çeşitlidir. Özellikte (midyeler), derisidikenlilere (denizyıldızları), yas:. ‘ ya kumda yaşayan kurtlara rastlanır. Buna karşıkt kesiminde bitkisel yaşam biçimi egemendir. Bu pelerinin oluşmasını ve korunmasını sağlayan ç:! denge içinde bir araya gelir. Dalganın ulaştığı er _ küçük tuz birikintilerinin oluşmasını sağlayan r.î ‘ ven) yıllık bitkiler yer alır. Daha yukarıda, dalga.; ğı kesimde (kum yulafı, ayrık), yaz mevsiminde kum tepesinin sabit kalmasını sağlayan bitkilere zı ~ bitkilerin yetişebilmesi için, kısmen kuma görrr— Kum şeridinin içte kalan kesimine doğru, rüzgâr 3 ;~ gânn kurutucu etkisi vardır) bitki türleri zengin; – ‘ Bu kesimde, sınır oluşturan kum tepesinin hemer l layan kısa, kuru çimenler başlar, daha sonra ur-‘ nem isteyen çimenler görülür; bunun arkasında r; -kenli çalılıklar, en arkada da bodur ağaçlar yer ı.’ olmayan ve kum yaşamına kendilerini iyi uya: ;” • yvan türleri içinde karındanbacaklılar, böcekler : kimi kuşlar görülür.
Bataklık kıyılarda yaşam
Bataklık kıyılar (haliçler ve lagünler), bitki tu:.: olduğu kıyı ortamlarıdır. Belirli ölçüler içinde olaylarıyla, alçak bitkilerle, üstünde yüksek bitk.;*-‘-rın bulunduğu tropikal bataklıklarla bu alanlar ık.“ zsA en net olarak belirdiği yerlerdir. Bu ılıman batak.-—3 limlerde yetişen, tuzlu suya dayanıklı mangrov nır. Bu ağaçların, soluk almalarını sağlayan dış i : •— alanlarda iki tür mangrov göze çarpar. Gövdelsrr. 2 kemer biçimli kökleri olan kırmızı mangrov jf : kökleri tutunma alanını genişleten dallanmalar ge ğaçları (Avicenttia cinsi). Kimi yerlerde rastlanar. yüzünden mangrovlarla orman arasında bir ba££.-_■ -a
Ilıman bataklıklarda, gelgitin etki alanının bölümlerinde fazla bitkiye rasdanmaz (zostera : -■*. bölge, mikroorganizmalar (diyatome) ve ilke! er. cola) bakımından çok zengindir. Yukarı slikke t’=. .r-tu ve kaytanotu gibi halofil bitki örtüsü yer al: : luğu yükseklikle artar. Gün boyunca sualcnı: -J bağlı olarak, şor (sehorre) daha ince bir bitki crr.:. ■-iç kesimlerine gidildikçe, çorakodarma ve ka>r:r : ‘-3 rastlanır; bunlara başka bitkiler de eklenir: yûd—1 J niş örtüler halinde yayılan geniş yapraklı şorur daha az nemli en üst kesiminde kumotlarına sır.:: ‘ -rık gibi bitkilerin katıldığı görülür. Fauna burs n ■ ■’
slikkede ve yukarı slikkede bol miktarda kabu.-. -…..
ridye), yengeçlere, karideslere rastlanır. Bu hz~~ t kuş kolonilerinin, özellikle, çamurlarda dolaşs’ — veya yuvarlarım şorun yoğun bitki örtüsü içine -: lılann besin kaynağım oluşturur.
