Yaşam biçimleri
Kıyı biçimlerinin dengesi üstünde etkili olan bir başka parametre de, buralardaki bitkisel ve hayvansal yaşam biçimleridir. Bu parametre, kimi durumlarda belirleyici olmakla birlikte (deniz bataklıkları, mangrovlar, kıyı kum setleri varlıklarım kısmen üsderinde yetişen ve bunları oluşturan çok ince tortul gereçleri tutan bitkilere borçludur; bunun en güzel örneği, bütünüyle deniz hayvanlarından oluşan mercan kıyılarıdır), çoğu kez fazla belirgin değildir.
Kıyıların düzenlenmesi
Bu duruma göre, kıyılar, binlerce yıllık veya daha kısa süreli ölçeklerde, hızlı veya yavaş bir gelişme içindedir. İki temel değişme biçimi vardır: bunlardan biri, tersinmezdir ve geniş kıyı kesimlerini etkiler değişmelerdir; İkincisi, daha yerel olup bir yıl içinde olup biten ve çoğu zaman çevrimsel niteliktedir.
Denizin kıyılar üstündeki etkisi kendim çok uzun sürede ve çok geniş alanlarda, kıta topraklarının deniz kabarması sonucu su altında kalmasıyla ortaya çıkmış kıyı çizgilerini bozmak, yumuşatmak şeklinde gösterir. Bu olaya, kıyı çizgilerinin benzeşmesi veya düzenlenmesi adı verilir. Düz çizgi halinde uzanan, burunları ve koyları olmayan ve bu düz çizginin denizlerin kabarması sonucu topoğrafik olarak kendiliğinden ortaya çıkmadığı kıyılara düzgün kıyılar adı verilir. Bu gelişmenin temel nedeni, kıyı çizgisinin dalgalar üstündeki etkisidir.
Kıyıların çıkıntı yapan kesimleri (burunlar, çıkıntılar, kıyı yakınındaki adalar), dalgaların buralarda yoğunlaşmasına neden olur ki, bu olaya kırılma adı verilir. Kırılma, dalgaların aşındırıcı etkisinin artmasına neden olur. Bunun tersine, kıyı girintileri ve düzgün uzanan kesimler, dalgaların yelpaze gibi az veya çok açılmasına (dalgaların kırınması), etkilerinin de daha geniş mesafelere yayılmasına neden olur. Böylelikle, dalgaların şiddeti göreli olarak azalır ve etkileri kendini, erozyona neden olmak yerine tortul kütleler üstünde gösterir.
Buzullara bağlı östatizm ve izostazi süreçleri. Denizlerin düzeyi buzul dönemlerinden ara buzul dönemlerine kadar olan süre içinde değişti.
Mesela, bir buzullaşma döneminde kıtalar (A) yavaş yavaş buzullarla (B) örtüldü (altta kalan katmanlar bu buzullann ağırlığıyla çökmeye uğradı), buna bağlı olarak denizlerin düzeyinde de azalma görüldü. Atmosferin ısınmasıyla buzullar eridi (C) ve deniz düzeyi yeniden yükseldi; bu olaya transgresyon (deniz basması) denir. Bunun doğal sonucu olarak da izostazi süreci başladı: buz kütlelerinin ağırlığından kurtulan kıta, yavaş yavaş yeniden yükselmeye başladı.
Dalmaçya kıyılan. Adriya Denizi’nin kıyılarında Rijeka ile Zadar arasını gösteren bu uydu fotoğrafında, yakın dönemlerde oluşarak bir kıvnlma sonucu ortaya çıkmış çok özel biçime sahip kayalık kıyı açıkça görülüyor.