«ROKARBÜRLERİN YOL AÇTIĞI DENİZ KİRLİLİĞİ
aât. sonucu petrol gemilerinden ve kıyı platformlarında c. 5: “.’jlannda oluşan kazalardan kıyılara yılda 350 000 -c rctrol yayıldığı hesaplanıyor.
-r> nazik dengeye sahip kıyıları basması birçok zarar-Bu olaydan iki üç ay sonra kuşlar, petrolden bossa zi“-:lenerek ölmektedir. Kabuklular ve yassı balıklar ya çimekte veya yenemeyecek duruma gelmektedir. Bu-ı —kabukluların (karidesler), yosunların ve mikroorga-e zehirli örtü altında rahatça çoğaldığı da gözlenir. Bu-ics .erinmenin kimi kez kısa sürede ortadan kalktığı gö-t r^r^Vda Finistere’in kuzeyindeki suların Amoco Cadiz g f ?-_—:r.dan sonra 3 ay içinde temizlendiği görülmüştür. frj : meydana gelmiş kazaların en büyülerinden bi-ıslft nr. petrol 200 km’lik bir kıyıya yayılmıştı.
Bt ırr :.le kaplandığı en büyük kazalar arasında, Exxon Val-t jb. 1989’da) kazasının ve Körfez Savaşı sırasında (şu-rırakılan petrolün dışında şunları sayabiliriz: jp».-* Comouailles (Fransa) kıyılarında kazaya uğraması (T: *. »0 ton petrol denize döküldü, Ingiltere’de 250 km, il’»»’ .cr.’lik bir kıyı şeridi kirlendi, binlerce kuş öldü; jüs v^; e ilan Boğazı’nda (ağustos 1974) kazaya uğraması. Bu ;«r r_r-*r.ekle birlikte, çok nazik dengeli yerel kıyılarda bü-je ,i.-. Denize dökülen 60 000 ton petrol, 120 km’lik bir BP-t ‘ 5 jü km2 alanda kirliliğe yol açtı. Bölgenin tümünde ncrri-t kalınlığında petrolden bir kabuk tabakası oluştu;
— r.ie Bkofisk’te bir petrol platformunun patlaması (nisan 1bil- r i “00 ton petrol İngiltere ve Norveç kıyılarına zarar verdi; fca Vırrezı’nde Ixtoc 1 platformunun patlaması (haziran ir. büyük petrol kazası sayılabilir: 350 000 ton petrol rat Tfj’ -s kıyılarını kirletti.
ANLAR VE KIYILAR
t – – ±~ki çağlardan beri denizcilik yaptılar, yeni toprak-—.: ■ limanlar, büyük kıyı şehirleri kurdular. Tir’den -:ra’dan Venedik’e ve Cenova’ya, Bizans’tan Na-: -_z. büyük uygarlıkların gelişmesine elverişli, etkin
– -;:kezi oldu. Bununla birlikte, tekinsiz kabul edilen —. ” -:zun süre boş kaldı. Bu durum, Ortaçağ’da Hol— :tz çekme, akaçlama ve kıyı bataklıklarının tuzunu c… keşfedip geliştirmeleriyle değişti. Hollanda’da, . ;-; – sa’nın Adantik kıyılarında da denizden kazanılmış t;;: rak artmaya başladı. Büyük keşiflerin ardından derer. r anlım yapması, Avrupa’nın Atlantik kıyısındaki li–1 : rjn ekonomik ciğerleri durumuna getirdi. Modern r – dan XVIII. yy’a kadar) Avrupalı göçmenler, dün-ır .erinde ticaret kolonileri kurdular. Bunlar, sömürür- . —_ sona erdikten sonra kurulan devletlerin başkent-1 – ; _yiik şehirleri olmuştur. Günümüzde, insan uygar-, .garlığı durumuna geldi. Gerçekten de, insanların i . —î ûçü atasındaki bölümü kıyı bölgelerinde yaşıyor.
KIYILAR
Dünyanın en büyük, her biri 40 milyonun üstünde insanı bir araya getiren iki şehir topluluğu (Amerikan ve Japon megalopolisle-ri) kıyıda yer almıştır. Şangay, Hongkong, Buenos Aires, Los Angeles, Lagos, Abidjan, İstanbul gibi üç milyonun üstünde nüfusa sahip tüm şehirler, kıyı bölgelerinde bulunmaktadır.
1950’den bu yana, kıyı alanları, sanayi atılmalarının ayrıcalıklı alanları durumuna gelmiştir. Hammadde taşımacılığının büyük ölçüde artması, deniz taşımacılığının maliyetinin düşük olması, kıyı bölgelerindeki toprakların ucuzluğu (kurutulan bataklıklar), büyük ağır sanayi kuruluşlarının kıyı bölgelerine kaymasına neden oldu. Kimilerince «sanayinin suya inmesi» olarak da adlandırılan bu süreç, özellikle, binlerce hektar alan üstüne kurulan, liman ve sanayi etkinliklerini aynı grup altında toplayan ve «liman-sanayi bölgeleri» denen komplekslerle belirginleşti. Mesela, Türkiye’de büyük rafinerilerin hepsi ve petrokim-ya kuruluşları belirli liman bölgelerine toplanmıştır. Japonya’da yirmi yıldan beri kurulan fabrikaların tümü, denizin doldurulmasıyla kazanılan topraklar üstünde yapıldı (Tokyo Körfezi). Üçüncü Dünya ülkelerinde, sanayilerin çoğu deniz kıyısında kurulmuştur.
Kıyı turizmi otuz yıldan bu yana, büyük bir gelişme içindedir. Dünyadaki turistlerin yüzde 45’i Akdeniz kıyılarında konaklamaktadır. Yalnızca İspanya, Fransa ve İtalya kıyıları, Yunan adaları, Türkiye kıyıları gibi turizm bölgeleri her yıl 10 – 15 milyon dolayında kişiye konaklama olanağı sağlamaktadır, ki bu rakam, dünya turist potansiyelinin dörtte birine eşittir. Bunun dışındaki turistik merkezlerin neredeyse tümü, bazı tarihî baş-kentier dışında (Paris, Roma, Londra) yine deniz kıyısında yer alır. Mesela Venedik (yılda 5 milyon turist), Florida (yılda 15 milyon), Kaliforniya (10 milyon). Kıyı turizmi, XVIII. yy’ın sonunda ortaya çıktı. Başlangıçta çok küçük bir seçkinler kesiminin yararlandığı bu turizm türü, XIX. yy’m sonlarına doğru beğeni kazandı. Fransa’da Biarritz, Deauville veya Ingiltere’de Brighton gibi büyük turizm merkezleri bu dönemde ortaya çıktı. Zengin İngilizler, ardından Fransızlar ve Amerikalılar, bir süre sonra Cote d’Azur’ün kış mevsimindeki çekiciliğini de keşfetti. Daha sonra, çalışma yaşamına ücredi tatilin getirilmesi ve yaygınlaştırılması sonucu, büyük şehirlerin çevrelerinde turistik tesisler baş döndürücü bir hızla arttı. Bu artış, 1960’lı ve 1970’li yıllarda o ölçüye vardı ki, insanların en çok gittiği kıyılarda (mesela Costa del Sol) beton şehirler doğdu. Çok insan çeken bu bölgeleri rahatlatmak için kimi ülkeler, o zamana kadar fazla bilinmeyen yerlerde büyük turistik kompleksler kurmayı düşündü.
Dünya kıyılarının bir yüzyıldan az bir süre içinde ticaret, sanayi ve turizm açısından büyük patlama göstermesinin zararlı sonuçlan da oldu. Sanayi kirlenmesi, çoğu zaman arıtılmayan suların denize akıtılması toprak dökerek denizden arazi kazanılması kıyı yaşamım bir ölçüde veya tümden ortadan kaldırdı. □
Bir lagün üstüne kurulmuş olan Venedik, Adriya Denizi’nin düzeyinde meydana gelen
değişikliklerin tehdidi altındadır.
AYRICA BAKINIZ
►H213 buzullaşma
“İMfiU denizler ve okyanuslar
“•W erozyon
-Imhşli jeomorfoloji
“US suyosunları
