Kang Youwei, Wade-Giles yazımında k ang yu-vvei (d. 19 Mart 1858, Guangdong eyaleti – ö. 31 Mart 1927, Oingdao, Shandong eyaleti, Çin), 1898 Yüz Gün Refor-mu’nun önderlerinden Çinli bilgin. Modern Çin’in kültürel gelişimini önemli ölçüde etkilemiştir. İmparatorluğun son yılları ile
– Ci-
‘ –
Kang Youvvei, 1905
lıbrary of Congress, Washington, D.C.
cumhuriyetin ilk yıllarında, “ahlaki yozlaşma” ve körü körüne Batılılaşmaya karşı Konfüçyüsçülüğe yaslanmaya çalışmıştır.
Guandong eyaletinin Nanhai bölgesinden aydın bir ailenin çocuğuydu. Öğretmeni tarafından Konfüçyüsçü öğretinin topluma hizmet ülküsüyle yetiştirildi; Budacılığın şefkat anlayışından da etkilendi. Geleneklere, Yeni-Konfüçyüsçülüğün otoriter yönetim anlayışına, devlet memurluğu sınav sistemine başkaldırdı. Okuduğu kitapların etkisiyle Batı uygarlığına hayranlık duymaya başladı. 1880’lerde, temel görüşleri arasında sayılan tarihsel ilerleme, toplumsal eşitlik, bir dünya hükümeti tezleri ile evre
nin doğasına ilişkin düşünceleri oluşmaya başladı.
İlk toplumsal reform girişimi 1883’te, büyümemeleri için kadınların ayaklarını sıkıca sarma geleneğini kendi köyünde kaldırmaya çalışması oldu. Qing (Mançu) İmparatorluğumdaki (1644-1911/12) yozlaşma karşısında, başka bazı Çinlilerle birlikte temel kurumsal reformların gerekliliği düşüncesini benimsedi. 1888’de, Çin’in kurtuluşu konusunda imparatorluk sarayına sunduğu öneriler ilgi görmeyince, aydınlar arasında görüşlerini yaymak ve halkı uyandırmak amacıyla harekete geçti. 1890’da Guang-zhouâa (Kanton) yeni öğretiyi temel alan bir okul kurdu. Aralarında, reform hareketinde birlikte çalıştığı Liang Qichao’ın da bulunduğu öğrencilerinin katkısıyla Xin Xue Wei Jing Kao (1891; Yeni Hanedanın Sahte Klasikleri) adlı bir kitap yazdı. Bu yapıtta, devlet kültürünün temelleri olarak kutsal kabul edilen Konfüçyüs klasiklerinin Han döneminde (İÖ 206-İS 220) değiştirilerek özgün biçimlerinden uzaklaştırıldığını ortaya koydu. Daha sonra yazdığı Kong Zi Gai 3in Kao (1897; Bir Reformcu Olarak Konfüçyüs) Konfüçyüs’ün çağdaş sorunlara ışık tuttuğunu, değişimi ve insanlığın ilerleyişinin kaçınılmazlığını savunduğunu öne sürdü. Eleştirmenlerce Konfüçyüs’ü kendi amacı için kullanmak ve kurulu düzeni zayıflatmakla suçlanmasına karşın, Konfüç-yüsçü öğretilerle ilgili yorumlan ve eski metinler üzerine araştırmaları Çin’in geçmişini yeniden ele alan çağdaş araştırmacılar için yol gösterici olmuştur.
Çin’in 1895’te Japonya’ya yenilmesi üzerine Kang, o sırada Pekin’de bulunan yüzlerce taşralı aydının, aşağılayıcı banş koşullan-nı kınayan ve imparatorluğu güçlendirecek geniş kapsamlı reform taleplerinde bulunan bir dilekçe vermesini sağladı. Çin’in karşı karşıya olduğu tehlikelere karşı halkı harekete geçirmek için yandaşlarıyla birlikte çeşitli gazeteler çıkardı ve Ulusal Güçlenme için Araştırma Derneği’ni kurdu. Ama bu örgüt 1896’da kapatıldı.
Kang 1898’de, yabancı güçlerin Çin’i bölme girişimi üzerine yandaşlanyla birlikte, Rusya’nın ilerlemesini önlemek için İngiltere ve Japonya ile ittifak kurulmasını savundu. Ayrıca, Çin’i yalnızca kurumsal reform-lann kurtarabileceğini öne sürdü. Kamuoyunun görüşlerini serbestçe ifade edebilmesini engelleyen kısıtlamalann kaldırılmasını, meclislerin toplanmasını, hatta halkın egemenliği ve güçler ayrımı ilkelerinin benimsenmesini istedi. Bu görüşlerine destek toplamak amacıyla Ülkeyi Koruma Derneği’ni kurdu. Sonunda İmparator Guangxu’ yü reformlar konusunda ikna etmeyi başardı. Uygulamaya başlanan reformlar arasında yönetimin yeniden düzenlenmesi, silahlı kuvvetlerin güçlendirilmesi, devlet memurluğu sınav sisteminde yeni ölçütlerin kabul edilmesi, ticaret ve sanayinin geliştirilmesi, yerel yönetimlerde özerkliğin güçlendirilmesi, Pekin Üniversitesi’nin ve modern okulların açılması yer alıyordu.
Ama Guangxu’nün analığı Cixi’nin bir darbeyle ülkede denetimi ele geçirmesi üzerine reform uygulamasına son verildi. İmparator sarayına hapsedildi ve aralannda Kang’ın erkek kardeşinin de bulunduğu altı reform önderi idam edildi; birçok kişi tutuklandı. Liang Qichao ile birlikte Japonya’ya kaçan Kang, Japon ve İngiliz hükümetlerinden imparator için yardım sağlayamayınca Kanada’ya geçti. Orada, halk arasında daha çok İmparatoru Kurtarma Derneği adıyla bilinen Çin Reform Derneği’ni
kurdu. Dernek, 1907’de Anayasal Parti’ye dönüşmüştür.
1900’de Anhui ve Hubei eyaletlerinde girişilen ve imparatoru yeniden yönetime getirmeyi amaçlayan ayaklanmaların başarısızlıkla sonuçlanması üzerine Kang, kitap yazma çalışmalarına döndü. En önemli yapıtı, bu dönemde tamamladığı Da Dong Shu’dur (1913; Büyük Birlik). Bu yapıtta Kang, insanlığın belirli aşamalardan geçerek ulaşacağı bir dünya tasarlar. Bu düşsel dünyada ırk, din, devlet, sınıf, cinsiyet ve aile sınırlamaları ortadan kalkacak, evrensel bir yönetim altında eşitlikçi, özerk toplumlar oluşacaktır.
Kang 1903’te siyasal ve toplumsal etkinliklerine yeniden başladı. Ülke dışında yaşayan Çinlilere yardım etmek ve onları ortak bir amaç çevresinde birleştirmek için arka-daşlanyla birlikte uluslararası bir şirket kurdu, ayrıca okullar açtı, çeşitli gazeteler yayımladı. ABD, Meksika, Japonya ve Güneydoğu Asya’da yürüttüğü bu etkinlikler, Çinli devrimcilerle sıkı bir rekabete girmesine yol açtı.
Kang sürgündeyken pek çok yeri dolaştı. Avrupa’daki yaşamı ve Batı tarihi üzerine araştırmaları sonucunda, siyasal bir dönüşüm yolu olarak devrimin şiddet ve yıkım getirdiğini düşünmeye başladı; Çin’in yeniden inşası için devrime alternatif olarak bilim, teknoloji ve sanayinin geliştirilmesini önerdi.
1914’te Çin’e döndükten sonra Çinli devlet adamı Yuan Shikai’m (1859-1916) monarşiyi geri getirme girişimlerine karşı yürütülen eylemlere katıldı. Gerçek bir demokratik cumhuriyete geçişi sağlayacağını öne sürerek anayasal monarşiyi savundu. Bu görüşüne uygun olarak 1917’de Qing hükümdarını yönetime getirmek için uğraştı. Ama bu girişimleri sonuç vermedi. Sonraki yıllarda, ülkenin bölüneceği korkusuyla devrimci önder Sun Yat-sen’in Güney Çin yönetimine karşı çıktı. Çin’in en değerli mirasının korunmasını ve halka manevi açıdan yol gösterme işlevini üstlenecek yeni bir Kon-füçyüsçü dinsel kurumun oluşturulmasını savundu. Bu görüşlerinden dolayı bazı ya-zarlarca eleştirilmiştir. Son yıllarında felsefi düşüncelerini yeniden gözden geçirerek Cennet adlı son kitabım yazdı. Bu yapıtında astronomi bilgisiyle metafizik düşüncelerini kaynaştırmaya çalıştı.
Çin klasikleri, siyaseti ve ekonomisi üzerine çok sayıda kitap ve makalesinin yanı sıra yolculuk anıları ile bir şiir derlemesi de bulunan Kang, ayrıca ünlü bir kaligraftı.
Kang üzerine en önemli başvuru kaynak-lanndan biri, Jung-pang Zo’nun K’ang Yu-wei: A Biography and a Symposium (1967; Kang Youwei: Bir Yaşamöyküsü ve Bir Makaleler Derlemesi) adlı yapıtıdır.
