XV. VE XVI. YÜZYILLARDA AVRUPA
İL ÜNİTE
XV. VE XVI. YÜZYILLARDA AVRUPA
»…………………………………… ……._ …. ………….. …… ………..
KONUNUN ANA ÇİZGİLERİ A — Siyasal Durum, B — Yeniçağ Başlarında Avrupa’da Bilim w Teknik Alanında Yapılan İlerlemeler, C — Büyüle Coğrafya Keşifleri, Ç — Rönesans, D — Reform, E — İtalya Savaşları
‘ 1.11… I —… II—I — I …I .1. I …… .111 ..I ..I…….. ………………….. ,, I,…….
konunun İşlenmesi 1
A — Siyasal Durum: m
1 —• XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’nın belli başlı devletleri hangileridifl
bunların siyasal durumları nasıldır? (Kitabınızdaki 3, 4 No. lu harita! ve tarih atlaslarına bakınız). ■
2 — XV. ve XVI. yüzyılalarda Avrupa’nın en büyük devleti hangisidir? I
3 — XV. ve XVI. yüzyıllarda OsmanlIlarla siyasî ilişkilerde bulunan Avnj
devletleri hangileridir? Bu yüzyıllarda OsmanlIlar hangi AvrupalI krfl ve beylikleri kendilerine bağlamışlardır? i
B — Yeniçağ Başlarında Avrupa’da Bilim, ve Teknik Alanında Yapılan îlerlemn
1 —- Yeniçağ başlarında Avrupa’da bilim ve teknik alanında ne gibi bulu*
olmuştur? Bu buluşlar AvrupalIlara ne gibi kazançlar sağlamıştır? |
2 — Barutun ateşli silâhlarda kullanılması ve topçuluğun gelişmesi ne I
sonuçlar meydana getirmiştir? 3
C — Büyük Coğrafya Keşifleri: 1
1 — Ortaçağda Türk ve Müslümanlarla AvrupalIların dünya hakkmdaki fal
ve görüşleri arasında ne gibi ayırımlar vardır? Bu çağda doğu ticareti hal yollarla ynpılırdı ve kimlerin elinde idi? 1
2 — AvrupalIları, büyük coğrafya keşiflerine zorlayan nedenler nelerdir? ,j
3 — Amerika kıtası kim tarafından bulunmuştur ve bu kıtaya niçin bu la
verilmiştir? J
4 — Hindistan denizyolu ne zaman ve kim tarafından bulunmuştur? Bu yol
bulunması AvrupalIlara ne gibi kazançlar sağlamıştır? ,1
Dilliyi (eılıl luıngl umanlarla ve kimler tarafından yapılımı ve ■aııt blf •MUŞ «İtle edilmiştir? (bkz. Harita 5, 6). m İdyUk rııflıufya kefillerinin AvrupalIlara ne gibi yararları, Türk V# MUalitıımnlnra ne gibi zararları olmuştur?
I
RMammai ne demektir, bu kelimeyi anlam ve niteliği bakımından inceleylnlıP PİnMNnH hareketlerini doğuran etkenler nelerdir? Rönesans neden öne* İtalya’da başlamıştır?
IMlMMiu devri İtalya’sında güzel sanatların hangi dallarmda gelişmeler «(muştur? Bu devirde İtalya’da yetişen büyük sanatçılar kimlerdir ve m
Kİ eterleri vardır?
İye dışında Rönesans hareketleri nasıl bir gelişme göstermiştir? Franıa, Almanya, İngiltere ve öteki Avrupa memleketlerinde Rönesans devrinde ^•tl|en Ünlü kişiler kimlerdir ve bunların ne gibi eserleri vardır? Kttmanl*t ve meşen kelimelerinin ne demek olduğunu ve bu isimlerin kimlere ve niçin verildiğini araştırınız.
Râneaanı’ın Avrupa’da ne gibi sonuçları olmuştur?
I
Refnrm ne demektir? Avrupa’da reform hareketlerini gerektiren başlıca Md enler nelerdir?
Rlform hareketleri niçin önce Almanya’da başlamıştır?
Reform hareketleri Almanya, Fransa, İngiltere ve öteki Avrupa memleketlerinde nasıl gelişme göstermiş ve nasıl sonuçlanmıştır?
Ptformun Avrupa’daki genel sonuçlan ne olmuştur? Vicdan özgürlüğü ve lıyikllk ne demektir?
RAaeMnu ve reform hareketleri, AvrupalIların kültür ve uygarlık yolundaki gelişmelerine ne gibi etkilerde bulunmuştur?
RftlMManı ve reform devri Avrupası ile bu devirdeki Osmanlı devletini Mllm, ■anat ve teknik bakımlardan karşılaştırınız ve bu devirde AvrupalIlardan niçin üstün olduğumuzun ve sonra niçin onlardan geri kalmaya keşladıftımızın nedenlerini inceleyiniz.
divalları:
halya lavaşlarının nedenleri nelerdir, bu savaşlar kimler arasında olmuş W naili sonuçlanmıştır?
İtalya «avaşları sırasında Osmanlı devleti nasıl bir durum takınmış ve İMRİİ Avrupa devletinden yana olmuştur? Bunun nedenlerini iaceleyinls.
İNCIII-IİME VE ARAŞTIRMA İÇİN BAŞLICA KAYNAKLAR
_ trfaa III »ııııf tnrih, sanat tarihi, edebiyat ders kitapları, 2 — Keşifler ve “|**jmm1I*I. 1 Yabancı Meşhur Adamlar Ansiklopedisi, 4 — Sanat Ansiklo-‘9 (Mtjr4tk Ui’umu[ulur (Hayat yayınlarından). 8 — Keşifler Alemi (Faik Sabrl ■«» MMkruvrl’In Prens adlı esteri — Tercüme: Vahdi Hatay, 8 — Mltolojl’ye , ( l,«ıımanin Da Vinci — Nurullah Cemal), 10 — Klasikler Berisinde Hu ve reformla ilgili eserler.
A — SİYASAL DURUM
i — XV. ve XVI. Yüzyıllarda Başlıca Avrupa Devletleri:
m) Fransa: İstanbul fethedildiği tarihte Fransa 1337 yılından devam eden Yüzyıl savaşlarından yeni çıkmıştı (bkz. Tarih Lise II. «•t», Emin Oktay). XV. yüzyılın son yarısında derebeylik (Feodalite) zayıflayarak mutlak krallık yönetimi kuvvetlenmiştir.
XVI. Yüzyılda Fransa’yı XII. Lui, I. Fransuva (bkz. Resim:
II. Hanri gibi kuvvetli krallar yönetmiştir. Bu yüzyılda Fransa’da krallık rejimi iyice yerleşmiştir.
Besim: 19 — I. Fransuva.
b) îngfltere: Yeniçağ başlarında Ingiltere Yüzyıl savaşlarından îerek çıkmış, Avrupa karasındaki üstünlüğünü kaybetmişti. Bundan İngiltere’de Çifte Göl (ya da İki Gül) adı verilen büyük bir iç savaş Bu savaşın nedeni kral VI. Hanri’nin Yüzyıl savaşlarında uğradığı yeniM
iki Gül savaşı kralın bağlı olduğu Latıkastr (Lancastre) soyu ile yi Rişar’ m bağlı olduğu York soyu arasında olmuştur. Lankastr soyunun Kırmızı Gül. York soyunun arması ise Beyaz Güi olduğundan, bu savaş Gül adı verilmişti*. 30 yıl süren bu savaşlar (1455 – 1435) Lankastr soj zaferiyle son» ermiş, bu savaşlarda birçok Ingiliz soylu kişisi öldüğü şî savaştan sonra Ingiltere’de mutlak krallık yönetimi kuvvetlenmiştir.
XVI. yüzyılda Ingiltere Tudor soyunun eline geçti Bu soydan krallardan VHî. Hanri (bkz. Resim: 20), Ingiltere’de, reform hareketli girişerek Anglikan kilisesini kurdu. Ingiltere’yi papalıktan ayırdı. VIÎİ.
Resim: 20 — VIII. Hanr
llurita: 3 — XV. yüzyıl ortalarında Avrupa.
Udi*» krnllar zamanında birçok din kavgaları oldu. Nihayet VIII. l. Eli/.nbet, İngiltere’de Anglikanizmi yerleştirdi. Ingiltere’yi kuvvetli l>ir devlet haline getirdi. Bu tarihten sonra Ingiltere gele-liflurıl» /ıramaya başladı. Az zamanda kuvvetli ve büyük bir lumtorluKu kurdu.
Şanya ı lniıuıbul fethedildiği sırada Ispanya’da siyasal bir birlik Ktfnılelıriic Aragonya, Savara, Kastilya, Portekiz gibi birtakım llVMİllk Inrln Güneydoğu Ispanya’da küçük bir Müslüman devleti AHmor (Gırnata) hükümeti vardı (bkz. Harita: 3-XV. yüzyıl Avnıp*).
pullar atıftık XV. yüzyılın son yarısında siyasal birliklerini tamam-Arftü’tnyn kralı Ferdinand ile Kastilya kraliçesi İzabella’nın ev-(UHİayaıı (1474) bu siyasal birlik az zamanda gelişti. Bir süre m Hr.nî Ahmer Islâm hükümetini ortadan kaldırmasıyla (I4D2).
lllar XV. yüzyılın sonlanndan itibaren keşif hareketlerine başla*
dılar. Kriatof Kolomb’un Amerika kıtasını keyfetmesiyle başlayan bu
XVI. yiUyılda daha çok geligti. Coğrafî kesifler sonunda İspanya, Al BUyUk Okyanus adaları üzerinde büyük bir sömürge imparatorlumu baıardı.
Ispanya’nın batısında bulunan ve Ispanya birliğine girmeye* Krallıfcı ise Ispanya’dan daha önce denizciliğe atıldı. Afrika kıyıların okyanusu, Hindistan ve Endonezya adaları üzerinde büyük ve kuvn sömürge imparatorluğu meydana getirdi. Fakat bu imparatorluk çok Kendisinden sonra Ingiltere, Fransa ve Hollanda’nın sömürgeciliğe t»af üzerine eski önemini kaybetti.
ç) Almanya: Ortaçağda Avrupa’nın en büyük imparatorluğu ot sal Roma Germen İmparatorluğu, yeniçağ başlarında dahi aynı kil idi. Fakat imparatorluk içinde siyasal bir birlik yoktu. Almanya imparaf 400’e yakın devletten meydana gelmekte, imparatorluğun başında Ha soyu bulunmakta idi. Fakat imparatorlarını seçmek hakkı Almanya’nı» (seçmen) denilen büyük dükalanna verilmişti. Elektörler içinde »n Bavyera, Saksonya, Bohemya ve Palatina dükaları idi.
Almanya imparatorluğunun merkezi Viyana şehri idi. İmpaıa başında bulunan Habsburglar aynı zamanda bu imparatorluğa bağlı lerin en büyüğü olan Avusturya Arşidükalığınm da hükümdarı idilar.
XV. yüzyılın son yarısında Almanya’nın başında bulunan 1: Maksimilyen, birçok siyasal yollar ve evlenmelerle Lüksemburg, Hollanda’nın (Felemenk) bir kısmını elde etmişti. Bunun oğlu GBaal Ispanya krallık «oyundan bir prensesle, torunu I. Ferdinand, Macar
Lui’nin (Kanunî’nin Mohaç savaşını Kral Layoş) kız kardeşi ile evlendi evlenmeler sonunda Habsburglar, A’ en kuvvetli bir krallığı oldular. XVI. yüaytl /ansında imparatorluğa seçilen Şarlbf: Karlos) Güzel Filip’in oğlu idi. (blsss.
21). Şalken, aynı zamanda babası tam Almanya imparatoru M aksimilyaa’in, tarafından da Aragonya Kralı Fsrcüna: Kastilya Kraliçesi İzabella’nın torunu iü. ratorlıığa seçildiği zaman (1519) d«de«t fından Avusturya arşidükalığı ile tstirya, yola ve Tırol ülkelerini, annesi tarafıadâ Aragonya krallığı ile Sardunya, Sicilya ve Napoli krallıklarını v® Amerika’daki İspanya sömürgelerini elde etmişti (bkz. Harita: 4. XVI.| yılda Avrupa). Bu suretle Şarlken zamanında (1519- 1556) Almanya] Resim İl — Şarlken
famlorlutfu haline gelmlfUr. Bu devletin tek rakibi Oamanli
F. 4
t Y«nİQ«& baflannda İtalya’da ‘dahi siyasal bir birlik yoktu. Dİmrlart birbirinden tüm ayn birçok İtalyan hükümeti vardı, tu ttnemlileri kuzeyde Savua (Savoie) ve Milano dukalıkları lurallıfn ve Papa hükümeti idi. Venedik, Cenova ve Fİ »ranta
llalya nin en kuvvetli cumhuriyetlerinden idiler.
Avrupa Devletleri: Yeniçağ baslarında Avrupa’nın kuzeyin-Norveç ve Danimarka hükümetleri 1397 yılından beri Blrlifi’nden ayrılma yoluna girmişlerdi. İsveç bu birlik-M* Danimarka ile mücadele ediyordu. XVI. yüzyılın baflannda kftğimsıılıklnrım elde ettiler. Bundan sonra reform hareketle-PlalMtanlıfiı benimsediler.
b§|lanndft Orta Avrupa’da kuvvetli bir Lehistan KralUğı vardı, an çok bUyük olan bu krallık Yagelon soyu tarafından yöne-• yüıyılda bu soyun yıkılmasıyla Lehistan da anarji başladı, an krallığı bu yüzyıldan sonra Avrupa için büyük «yasal bir
•nrıııı hnlııın ueldi ve bu durum Lehistan krnllığının yıkılmasına kadı •İlk.
XV. yüzyılın «on yarısında Avrupa’nın büyük krallıklanndatı Mmımsi.uı, Türklerle mücadele halindeydi. XVI. yüzyılın baflaf krallık I mkler tarafından tüm ortadan kaldırıldı. Topraklan Osmanlı? katıldı.
XV. yüzyılın sonlarında Doğu Avrupa’da şimdiki Rusya’nın Moskof (Moskova) Prensliği vardı. Moskof prensleri bu yüzyılın «c Çar III. İvan’m çalışmalan sonunda Altmordu devletinin parçalat kurulan hanlıklardan bazılannı kendilerine bağlayarak bugünkü temelini atmışlardı. XVI. yüzyılda Rusya daha çok kuvvetlendi. Ura rina kadar bütün Doğu Avrupa’ya sahip oldu. Bununla beraber bu yli Rusya’nın Avrupa ile siyasal hiçbir ilişkisi yoktu.
B — YENİÇAĞ BAŞLARINDA AVRUPA’DA BİLİM TEKNİK ALANINDA YAPILAN İLERLEMELER m 2 — Barutun Ateşli Silâhlarda Kullanılması:
Barut çok eskiden beri bilinirdi. Fakat onun ateşli silâhlarda ması daha çok sonraki devirlerde oldu. Barut önce Çinliler tarafın* lanılmış, daha sonraki devirlerde Türk ve Müslümanlar eliyle Avrupa| miştir. Barut ilk kez XIV. yüzyılda ateşli silâhlarda kullanıldı. Topüj yen bombardlar ve kurşun atan tüfekler icat olundu. Top ilk kez tarafından Yüzyıl savaşlarında kullanıldı (1346 Kresy savaşında).
XV. yüzyılın ilk yansında topçuluk çok gelişti. Osmanlılar Istanbu ması «ırasında büyük toplar ve havan toplan yaptılar.
Topun ve diğer ateşli silâhların kullanılması yeniçağı hazırlajı törlerin en Knemlilerindendir. Zira bütün ortaçağ boyunca süregelen fi (Derebeylik) rejimi top sayesinde ortadan kalkmış, krallar derebeyler lann» top sayesinde yıkarak feodalite rejimine son vermişlerdir.
3 — Pusulanın Bulunması ve Gemicilik Sanatının İlerlemesi:
Pusula görünüşte çok basit bir buluştur. Fakat doğurduğu sonuçla rnından yeniçağı hazırlayan faktörlerin en büyüklerinden birisidir.
Pusulanın bulunmasından sonra gemicilik alanında büyük iler oldu. Eskiden açık denizlere ve okyanuslara açılamayan gemiciler, eıil açılmak cesaretini kazandılar. Kristof Kolomb’un pusula sapma açısı ül
y|ll dll/rlı UlIllN tlrııu •inli* K<>-
HhIp n«>l«li.
tııılııııııın-tnıiMlıııın İt» y«>l *<;-„f«tlvı| m-illini olun *) ve nef Hurin yatta v* «İril n|vnri*li ^1 denilen (tr yapıldı.
«Ira uzunluğunda, üç direkli, be; yelkenli, saatta 10 kilometre fdl (bkz. Resim: 22).
llt bulunması, karavellerin yapılması sonunda Avrupalılar okya-..«k ceanretinj gösterdiler. Bunun sonunda ise büyük coğrafya ildi (bkz. Parça: 5).
in v* Matbaanın Bulunması:
doğuran nedenlerin en önemlilerinden birisi de kâğıt ve mat-maaıdır. Bu buluş dünya kültür tarihinin en büyük olaylarından fikri, »««yal ve ekonomik birtakım sonuçlar meydana getirmiştir, ya I»* ıızrycn bir aracın ilk kez Çinliler ve .Uygur Türkleri tara-nilılıûıııı non araştırmalar meydana çıkarmıştır. Fakat bizim bil-bnnıuıı bulunması daha sonraki devirlerde ve Avrupa’da olmuş-bnayı. Inhta harfler yaparak Felemenkli J&n Koster bulmuştur, harfler çnlıuk aşındıklarından pratik değillerdi. Bundan bir süre fiyn’fl» J*n Gütenberg antimon île kurşunu karıştırarak yeni bir ItR KDİirrli. Bununla madenî harfler dökerek matbaayı buldu
ila birlikle kâğıtçılık da gelişti. Eskiden Çinliler ve Türkler ipek D ItAftU vnparlardı. Avrupalılar çok pahalı olan bu kâğıdın yerine kAftu ynplılnr. Bu suretle kâğıt ucuzladı.
HIH bul uıımıını ve kâğıdın bollaşması çok Ibüyük sonuçlar doğur-İdilim bit imtiyaz olmaktan çıktı. Kitaplar ucuza malolmaya ve lllll lıer Inrafta yayılmaya başladı. Bu ise bir süre sonra büyük ili nlan hümani-zma, Rönesans ve reformun doğmasına yol açtı.
Resim: 21 — Bir karavel (Kriitoî Kolomb’un Santa-Maria adlı karaveli (Madrit Müzesi).
C — BÜYÜK COĞRAFYA KEŞİFLERİ Büyük Coğrafya Kefiflerinin Nedenleri:
Cojrnfya keşifleri XV. yüzyılın son yansında başladı. Bütün XVI boyunt’A devam etti. Bu keşiflerin yapılmasının başlıca nedenleri gunlfl
ı) Pusulanın bulunması;
b) Gemicilik sanatının ilerlemesi ve o devre göre modem
yapılması;
Coğrafya bilgisinin ilerlemesi;
Doğu ülkelerinin zenginliği ve Avrupalılannburalara yeni yollar aramaları;
Efsane ve hurafelere inanmayan cesur gemicilerin yetişmij
Türklerin İstanbul’u fethederek Çin’den’ gelen : ^enJuekyoluna hâkim olmaları.
L
c) Ç)
d)
e)
Bunlardan a ve b maddelerinde gösterilen pusulanın bulunuşu ila j liğin ilerlemesinin coğrafya keşiflerine yaptıkları etkileri yukarıda gör Şimdi öteki nedenlerin etkilerini de kısaca gözden geçirelim.
c) Coğrafya bilgisinin İlerlemesi: Ortaçağda Avrupalılann dün kındaki bilgileri pek azdı. Hıristiyanlık inançlarına göre dünya düzdü dünyanın tam ortasında bulunuyordu. Avrupalılar dünyanın kuzey tar buzlarla, güney taraflannın da kaynar sularla örtülü olduğuna Batıda sonsuz bir deniz bulunduğunu, doğuda ise Kafdağı’nm (Kafi
lan) ötesinde şeytan ve cinler dığmı sanırlardı. Halbuki bu Müslümanların dünya Avrupalılardan
bir hayal Hindistan
Haçlı seferleri sırasında manlarla ilişkide bulunan lılar, onların coğrafya hal bilgilerinden yararlandılar, seyyah Markopolo’nun da (bkjjj sim: 23) büyük bir rolü oldu. 1295 yıllan arasında Asya’da ziye çıkan ve Çin’e kadar gide* kopolo’nun Avrupa’ya dönme
Resim: 23 — Markopolo.
bilgileri
dü. Avrupalılann olarak tanıdıkları hakkında geniş bilgileri vardı.
T A * T H
|f}lrilı«ler Kitabı = Livre de» Merveillc») adlı seyahatnamesinin Avrupalılar üzerinde büyük bir etlp yarattı. Zira Markopoloı ÇİD va İlint in bitip tükenmez zenginliklerini söz konusu ediyor»
ÜMeyen hikâye ve masallarla Avrupahlara doğu memleketlerinin lllincl» bilgi veriyordu.
ülkelerinin Zenginliği ve Avrupalılann Buraya Gitmek IçİB
ı ANMlUlUnt Coğrafya keşifleri yapılmadan önce Avrupalılar bütUn deftu memleketlerinden yaparlardı. O zamanlar Avrupa’da çok iMlier, taıçın, karanfil, hardal, baharat, altm, gümüş, elmas, inci(
|t) ve fildişi gibi değerli bitkiler, madenler ve cevherler, pamuk IBfSlir, fallar ve sair süs eşyaları hep doğudan gelirdi
|ds doğudan gelen bütün mallar iki yoldan Akdeniz ve Kara*
(Iı Bunlardan birincisi Çin’den başlayarak Orta Asya üzerinden,
Itlney ve kuzeyinde Trabzon ve Kırım’a gelen tpek yolu idi.
Itrin elinde idi. İkinci yofl^Hindistan dan başlayarak Iran körle Suriye limanlarına, ya da Kızıldeniz üzerinden Süvevs ve )fA oradan da karayoluyla İskenderiye ya da Filistin limanla* ,
1 yq|y idi (bkz. Harita: 5). Avrupalılar, Haçlı seferleri sıra* i İH elde etmek istemişlerdi. Fakat Türklerin Haçlıları buralardan İtin bu arzularına engel olmuştu.
ve hurafelere İnanmayan Cesur Gemicilerin Yetişmesi :
Avrupalılar, Atlas okyanusunun içinde gemileri çeken mık-llundu&ıına, bu denizde dolaşacak olan gemicilerin kararıp zenci İnanırlardı. XV. yüzyılda artık bu hurafelere inanmayan birçok Itİytl, ^Coğrafya bilgisinin ilerlemesi de bunlann cesaretlerini artırdı, (fŞaındn da dünyanın_ yu-luna inananlar, hele batı-g]ur*n doğunun bulunaca-ller çoğaldı.
Merin İstanbul’u Fethe-Gelen ve Karadeniz’
İpek Yoluna Hâkim Hindini nn denizyolunun İfl Avrupalılar kendileri-•Itn blltiin malları Isken-f*, l’ilİRtin ve Karadeniz IH (Trabzon, Azak, Ke-litıl) «liri ardı. O zaman-
ll ilah» çok Venedik ve
•Uhdeydi. Bunlar do- Kesim: 24 _ Kristoî Kolomb.
fııdftiı aldıkları mnllnrı diğer Avrupa memleketlerine iatedikUllj Miatlardı.
laiHiılıııl’ıın fethinden sonra Venedikliler ve Cenevizliler bu tie da» yııknın kaldılar. Zira Türkler Karadeniz kıyılarını ve Kırım’ı ele Cann vl/lilrrm buradaki kolonilerine yerleştiler. Bu sırada Avrupa’Ü «nda yngnyan Portekiz ve tspanyollar öteden beri Venediklilerin elit n»n doğu ticaretinden yararlanamadıklarından Afrika kıyılarından bu ııınllnrın asıl vatanı olan Hindistan ve Çin’e gidecek yeni yollar ar Iıtaııbul’un fethedilmesi Avrupalılara daha çok cesaret verdi. Bunun . da Amerika keşfedildi ve Hindistan’a giden Ümitburnu yolu bulundu!
6 — Kristof Kolomb, Amerika’nın Keşfi (1492);
Amerika kıtasının kâşifi olan Kristof Kolomb. Cenovalı bir gj (bkz. Resim: 24). Ispanya hükümetinin hizmetine girmeden önce ve Atlas okyanusunda birçok gezintiler yapmıştı. Dünyanın yuvarlak o| inanıyor, daima batıya gidilecek olursa Hindistan ve Çin’e varılacağı® yordu.
Kristof Kolomb, ilk zamanlar bu konudaki düşüncelerini kime i ve yardım istediyse, herkes onu bir deli sanarak reddetti. Nihayet tspl geldi. O sırada Ispanya birliğim kurmaya çalışan Kotolik Ferdinand i| Izabella ona yardım vaat ettiler. Kristof Kolomb uzun zaman bu bekledi. Nihayet kendisine üç gemi verdiler.
Kristof Kolomb 1492 yılı 3 ağustosunda bu üç gemi ile Atlas suna açıldı. Amacı bu denizi aşarak Çin ve Hindistan’a varmaktı, çok zahmetli bir yolculuktan sonra Amerika’nın doğusunda bulunan takımadalarına ulaştı. İlk yanaştığı adaya San Salvador ismini verdi.
Kristof Kolomb, bulduğu adaları Hindistan’ın batısındaki adalar ! ğından bunlara Batı Hint Adaları, yerlilere de Hintli adını verdi. Antil ‘■ arasında yaptığı bir dolaşmadan sonra keşfi hakkında açıklama yapırjal|j Ispnya’ya döndü. Kral ve kraliçe tarafından büyük bir törenle kargılar
Kristof Kolomb bundan sonra Amerika’ya daha üç seyahat yaptifl Harita: f>. Batı keşif yollan). Fakat yeni bir kıta bulduğunun farfcınştj madı. Dordiirıcü seferinden sonra krai — kendisine istediği serveti ga yen —- Kristof Kolomb’u makamından attı. Bundan sonra ölüm tarife 1506 yılına kadar yokluk içinde yaşadı. Onun ölürnünden bir yıl sonrjj İtalyalı bir gemici ve aynı zamanda büyük bir bilgin olan Ameriko V<j Amerika’ya yaptığı bir geziden sonra Kıristof Kolomb’un keşfettiği ycri(i| distan olmayıp, yeni bir kıta olduğunu bütün dünyaya bildirdi (1507)| ralan bu yeni kıtaya onun adı verilerek Amerika denildi.
Kıtalinin Keşfinin Tamamlanması:
’HIİI fctfflııdan biraz sonra Ispanyollar önce J®uUİl- JutAİamukL ‘jhlndan »onra asıl kıtanın fethine başladılar. O Hırada Mrldltnn kavimler yaşamaktaydı. Bunlardan Azteklor, M«k« litdl, Uy Karlıkta oldukça ileri gitmişlerdi. Taştan yapılmış m tapınakları, büyük şehirleri ve köyleri vardı. Altın ve gümQ| v.Ufill. Meksiko şehri merkez olmak üzere kuvvetli bir devlet İMfOnkU Peru tarafında ise İnka adı verilen başka bir kavim tlllllar da uygarlıkta ileri gitmişlerdi.
flit’ da Meksika’nın fethine giriştiler. Kortez adlı birisinin «00 klfllik bir Ispanyol kuvveti Meksika’ya çıktı. Top ve diğer kanatılmış olan bu büyük kuvvet, oktan ve mızraktan başka ilt A*tak kuvvetlerini ezerek Meksika şehrine girdi. Aztek köy pa|fM aden Kortez, Meksika’da pek çok aitm ve gümüş elde
*HIH fathinden bir süre sonra Almagro ve Pizarro adlı iki tspan-ai kuvvetle Güney Amerika’nın batısında bulunan Peru’nun |, P«ru’da oturan Inkaları yenerek buraları Ispanya’ya bağladı-
•n Yolunun Keşfi, Bartelmi Diyaz. t Dö Gama (1486-1498):
! f#|rafya keşiflerinde rol oynayan milletlerden birisi de Porte-inlar dnha XV. yüzyılın ilk yansından itibaren Amerika-ariiıtla ve Allaş okyanusunda birçok keşif seyahatleri yaptılar. Marya İtil »I arını buldular.
Ha Gnmici Hanri adiyle • I Umi nin çalınmaları sa-İt iyilin im keşfederek ıtıayi İMiHitrdılar. Bu seya-ıta Rartrlmi Diyaz adlı bir ya lııinlıınık güneye doğ-
I, Ntılnl’u kadar gitti. Dö-a*tını Kİİnry burnu önün-Hııravn Fırtınalar Burnu , Pakal o zamanki Porte-Ifini Umitburnu’na çevirdi
flMi’mııı bulunmasından gaıın Portekizli Vasko ida bir kaptan (bkz. Re-
•Inıı 2^) Vıu burnu dolayarak Hint okyanusuna, oradan da KalikAt vardı (1498), Bu suretle Hindistan denizyolu keşfedilmiş oldu. Bu finden biraı »onra Portekizliler, Albukrek adlı bir amiralin komuta* vetli biı donanma göndererek Hindistan yolunu güven altına aldılai rek bir taraftan da Malaya yanmadasına kadar giderek Çin’den gala hâkim oldu. Bu suretle Hindistan’dan Süveyş’e giden Baharat yolU( nu yoluna döndü. Hint okyanusu bir Portekiz gölü haline geldi.
Baharat yolunun Portekizlilerin eline geçmesinden biraz sonra lar, Mısır’ı aldılar (1517). Bir süre sonra Portekizlilerle savaşa tutuft amaçla Hint sularında bazı deniz seferlerine giriştiler. Fakat esaslı elde edemediler (bkz. 3. Ünite. Kanunî Devri).
9 — Dünyanın Dolaşılması, Macellan ve Del Kano (1519-1522):
Amerika’nın keşfinden ve Ümitburnu yolunun bulunmasından sol rupahlar bu kıtanın batısındaki Büyük Okyanus’u geçmek, dolayısıyla| Hindistan’a gitmek için yeni yollar aramaya başladılar. Bu arada hesabına çalışan Jan K&bo ve Sebastiyan Kabo adlı baba-oğul iki gemic Amerika kıyılarından dolaşarak Kanada’yı, Ternöv adasını ve Hudson zini buldular (1497). Ama. bunların kışın donduğunu ve bu yoldan : tan’a gidilemeyeceğini bildirdiler. Bunun üzerine Avrupalılar Güney
ty/Z/ZA MÜSLÜMAN MEMLEKEt
© aa porukİz sİ’mürgheh
ASOK—M’ict
…..
— C*BOYAPCt
A F R I K A
“HİNT OKYANi
VM EL İHü fi. ‘faZENCİ8,lR
J503_
AİBUKÛRK._«T
. ISlt ı
——
~âr. «o
tS^ATAL . ‘ 1491_
■kAP-^l
– BAfiTHmMY OİAZ f4$7
8D0 i6Û0 24ÛCf 37<Wn
800
Harita: S — Do£u kesif yolları ve Portekiz sömürgeleri-
1600 2400 3203 4000
fil»! « — Hntı kesif yollan ve Amerika’da kurulan sömürgeler.
Okynnus’a geçecek başka bir yol aramaya başladılar. Niha-|, atanıl mı bu yolu bulmayı başardı.
f’ııılrkı/li idi. Fakat o sırada Şarlken’in hizmetine girmişti. yatHtmıyla ve beş gemiyle yola çıktı. Güney Amerika kıyılannı İD kmitli adıyla söylenen Macellan boğazını buldu. Oradan Bü-(‘• n«ıgti (bkz. Harita: 5, 6. Batı ve Doğu keşif yollan). O sırada fttaikrİRT sakin estiğinden Macellan Büyük Okyanus’a Pasifik irtlltlll) «dıtıı verdi. İlk kez bu okyanusu aştı ve Filipin adalarına farillerle yaptığı bir savaşta öldü. Kaptanlardan Del Kano saya-
h«l* devam etti. Birçok zahmetlerden sonra ancak bir gemi ile 0| yoluıtu dolnınruk Ispanya’ya geldi. (1522).
Mnrellıuı’ırı başladığı ve De) Kano’nun tamamladığı bu ilk düng dUnyaıım yuvarlak olduğunu ispat ettiği gibi. Avrupalaların ötedafl dtklatı batıdan doğuya gidecek yolun da bulunmasına yaradı Bu yol>| kanalının açılmasına değin Avrupa ile Büyük Okyanus ve Uzak Dojtyj ketleri arasında en önemli bir yol olarak kaldı.
10 — Coğrafya Keşiflerinin Sonuçları: C>(
Büyük coğrafya keşifleri siyasal, ekonomik, bilimsel ve dir meydana getirdi.
Büyük coğrafya keşiflerinin ilk esaslı sonucu, dünyanın tanınml Atlas Okyanusu, Amerika, Büyük Okyanus, Hint Okyanusu, Afrika rika kıyıları keşfolundu. Avrupalılann öteden beri gitmek istedikleri tan’a varıldı. Ümıtburnu ve Macellan boğazı vollannıniıulunmaaı ekonomik – gelişmesi üzerinde büyük etkiler yaptı. Akdeniz eski eli önemini kaybetti. İlkçağdan beri bilinen ticaret yollan (Baharat ve if lan) yellerini değiştirdi. Artık Avrupalılar, Hindistan mallarını dc doğruya yerlerinden almaya başladılar. Atlas okyanusu kıyılarındaki ya, Portekiz limanlan (Palos, Lizbon gibi), daha sonra da Fransa Löhavr gibi), Belçika ve Hollanda (Anvers, Roterdam gibi) ve1 limanlar» (Londra gibi) önem kazandılar. Venedik, Cenova. MarsıH ortaçağın en işlek limanları ikinci dereceye düştüler. Bu durum Siivey| linin açılmasına kadar (1869) devam etti. Ancak bu tarihten sonra ,4 limanları yeniden canlandılar.
Büyük coğrafya keşiflerinin sonunda bu keşiflere ilk fee? bfv. » ,-anj yollat ve Portekizliler geniş ülkeler elde ederek ilk sömüıge orlıl
kuntalar. Kaşiflerden aonra Amerika’dan Avrupa’ya çeşitli set\-tanla ahin vı- gümüş geldi. O zamana servetin esası olı t. -vura»
a’.iv.ı v-f .ıımüşp bıraktı Ticaret ve sanalla uğraşan butjuvalat br’S <a!n»| oldular lininin sonunda Avmpanm Mu.syal vı. ekonomik yapısında bü]fl değişiklik meydana geldi.
’ Biivük coğrafya kesifleri bilimsel ve dinsel bakımlardan..da önemli îar meyi.»im getirdi Yem kimini, yeni ırklar, yeni uygarlıklar, yeru ve bitkiler ve yeni yen. yıldızlat kcşloluııdu. Bütün bunlar insanla» ül büyük bir .ınerak, aranırına ve yeni şeyler bulma arzusu uyaudsrd:… 1 sonunda Avrupa fikir ve dm hayatında büyük değişiklikler oldu^
Avrupalılar için büyük yararhur sağlayan coğrafya keşifleri T ürk’ ve Müslüman âlemi için çok zararlı olmuştuı. Ümıtburnu yolunu» bull¥B Çhı ticareti, Türk ve Müslümanların elinde idi. Orta Aayitl lan lıollıık içinde yitmiyorlardı. Çin’den kalkan ve Karadanll’dt jmlıı ü/nrinde yüzlerce büyük ticaret çeîıri kurulmuştu. Ümit* İIMİI l|>«k yolunun sönmesine, Baharat yolunun da AvrupalI» İCaln* yı»l açtı. Kara ticaret yolları, denizyollarıyle yarışsın»* iyi başta Orta Asyah Türkler olmak üzere Islâm âlemi büyük itVİlldan sonra eski mutlu devirlerini kaybederek yokluğa.
