RÖNESANS
RÖNESANS m» N# Demektir?
||H fonlarıyla XVI. yüzyılın ilk yansında, yani büyük coğrafya ildiği «ırada, önce İtalya’da başlayan, sonra Fransa. Almanya. |Cf Avrupa memleketlerinde görülen edebiyat ve güze! sanatlar fİlk» heykeltıraşlık) alanındaki yeniliklerin ve sanal anlayıştım danir.
büyük olaylarından biri olan bu hareketler sırasında yaşayan f, sanatçılar. ressam, mimar ve heykeltıraşlar uzun bir süre daha eri yapılamayan şaheserlerini bu devirde yapmışlardır.
i, Avrupa’nın her bakımdan ileri ve parlak olan bu devrine Mt atılanıma gelen bir deyimle Rönesans adı verilmiştir. Bu isim |*da Almanya’da kullanılmış, zamanla bir tarih deyimi olmuştur.
nnlaını bakımından yeniden doğu2_ demek olan.. RSıtesana. bir fim nk hiç bir «aman bu anlamda kullanılamaz. Zira insan zekâ-|yaı ** ılüçıiinresınin belli bir zamanda öldüğü ve gene belli bir îtlıtılfMi ruıılnn <iğı kabul edilemez. Rönesans devrinde gördüğü-■ I lıiç hu ,‘aman birdenbire meydana çıkmış eserler değijdir. utlnçnti: Ijoy’inca ‘i?vam eden uzun ve sürekli bir çalışmanın, liflinin oltcımlaşuiak meydana getirdiği çok parlak.sonuçlardır.
|ni «I* v rinde yaşayan edip ve şairler, ressam, mimar ve diğer sa-ftrfiloriııdrn önce canlı ve parlak bir uygarlık yaratmış olan eski i ftııniftlıUnn, yani Antikite, dediğimiz devrin .sanat ej^rierini örnek «iilaıııı ynzdıkları, yaptıkları bütün eserleri inceleyerek, onlardan (İtrini, d «hu iyilerini yazmış ve yapmışlardır. Bununla birlikte Rön#-|)|t sanatçıları yalnız antikiteyi örnek olarak almakla ka.lmenuilUj dUşlInCe ve özelliklerini de katarak yeni ve orjmaLbiıçok »abıtt-gatirmigler ve yeni bir uygarlık yaratmışlardır.
TARİH
12 — Rttn«tans’ın Nedenleri:
Küıın«nn»’ın başlıca nedenleri şunlardır:
a) Ortaçağdan – beri ilerlemekte olan güzel sanatların XVı, yüzyıllarda olgunlaşması;
b) XV. ve XVI. yüzyıllarda pek çok dâhi insanın yeti) bunların çalışmalarım birleştirmeleri;
c) Matbaanın bulunması ve bu sayede yeni buluş ve layca her tarafa yayılması^
ç) Büyük coğrafya keşifleri sayesinde Avrupa’da sanattan yattan_zevk duyan zengin ve üstün bir sınıfın meye!
d) Edip, şair ve sanatçıları koruyan ye gözeten birçok (bkz. Terimler ve Deyimler) bulunması; (
e) lürklerin İstanbul’u fethetmeleri üzerine Bizans’ta bult bilginlerinİtalya’ya göç ederek İtalyanlara eski Yuna meleri ve antikite eserlerinLiamfaroalaa.
Bütün bu nedenlerin bir araya gelmesi sonunda Avrupa’da hareketleri başladı. Yalnız bu hareketler her yerde aynı zamanda b| ve aynı gelişmeyi göstermedi. Önce İtalya’da başlayan Rönesans ha zamanla Fransa, Almanya ve İngiltere’ye yayıldı. XVII. yüzyılda dai ye Hollanda’da görüldü.
13 — Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri:
Bunun coğrafî, ekonomik, tarihsel ve dinsel birçok nedenleri va^
a) İtalya’nın Coğrafya Yerinin önemi: İtalya bir Akdeniz tidir. İlkçağdan beri bütün Akdeniz ülkeleriyle çok yakın bir ilişkisi İtalya’nın bu durumu onun antikite ile, ayrıca İslâm kültür ve uyga çok sıkı bir surette ilgilenmesini sağlamıştır. Bu yüzden de İtalya diğer, memleketlerine göre kültür ve uygarlıkta çok ileri gitmiştir.
b) Ekonomik Durumun İyiliği: İtalya ilkçağlardan beri Akdeu retiyle uğraşmaktaydı. Ortaçağda ve özellikle Haçlı seferleri sırasında lar doğu ticaretinin komisyonculuğunu elde etmişlerdir. İpek ve Bahar larından [»elen mallar, İtalyan tacirleri ve gemicilerinin aracılığı ile A\ taşınırdı. Bu yüzden Venedik, Cenova, Napoli, Piza, Milano ve Florar İtalyan şehirleri çok zengin olmuşlardı. İtalyan halkında güzelliğe vej sanatlara karşı büyük bir sempati husule gelmişti.
c) İtalya’nın Tarihsel önemi: İtalya ilkçağdan beri büyük bir ve uygarlık merkeziydi. Burada eski Roma, Yunan ve Hellenizm uyga rınm bütün izlerine ve eserlerine tesadüf olunmaktaydı. Böyle parlİ uygarlık mirasına sahip olan ltalyanlar bu eserlerden her zaman yara
|JMwiUn |n*mU
Mı Hı-kurulu-İtnaıl bir İA otu-illUn Av-(•bibiydi-HırUti-
V* Roma’da bulunan kutsal yerleri ziyaret ederler, kiliseye ve bftftl|lnrda bulunurlardı. Bu sayede zenginleşen kilise ve bu |A bulunan kimseler, sanatçıları koruyarak Rönesans hareket-lİAfdır.
Rönesans Hareketleri:
ılyAtta Rönesans (Hümanizma): İtalya’da Rönesans ilk defa bıylntiı. Bunun esası Antikite edebiyatım incelemekten ibaretti. ICf İtalya’nın başlıca büyük şehirlerinden olan Floransa’da Efla-Nnpoli’de Napoli Akademisi, Venedik’te Yeni Akademi, ftem* Akademisi kuruldu. Bu akademilerde eskiden kalma Yu-(# v» Ibrnnîce metinler incelendi. Birçok eski metinler toplandı. Iphftneleri araştırıldı. Elde edilen eserler yayınlandı. O zaman fAfftn kimselere Latince parlak ve zarif anlamlarına gelen bir Iftlat udi verilirdi. Bu edebî hareketlere de Hümanizma denildi.
Kesim 26 — Papa III. Pol (Venedik ressamlarından Titien’in »Tisiyen» eseridir).
HÜmmıl/ma lınrrketlcri, ortaçıı^ın skolastik düşüncesini yıkarak yer dll|(lln«*yl «rtııdi.
I lllııınııı/ııın hareketleri İtalya’da daha XIV. yüzyılda başl&m! dua lnı ijlrtlr uğraşan ilk hümanistleri diğerlerinden ayırmak için o mantımanın öncüleri adı verildi. Bunlaı arasında Danfe (1265- 1 rark (1 304 – 1 MA) ve Bokaçiu* (1313- 1375) vardı (bkz. T» (Ortaç*£) Linin Oktay. XIV. yüzyılda Avrupa).
Bvı ımlii hümanizma öncülerinden sonra XV. ve XVI. yüzyılla da dtthn :U hümanist yetişti. Bunlar arasında Makyavel, Gişard?-■ tu v<- Tomo on safta gelirler.
Florangalı olan Makyavel (1469-1530). İtalya’nın en büyük rından ve tarihçilerindendi. Prem adlı ünlü eserinde kral ve hüktti devlet işlerinde amaçlarına erişebilmek için her istediklerini yapabil: söylemiştir ki. kralları zulüm ve istibdata götüren bu siyasetin adına Z.
(Makyavelizm) denilmiştir. Makyavel bu eserinden başka Tit – Liv Nutuk ve Floransa Tarihi adlı eserlerini yazarak İtalyan nesrinin yara’ büyük ölçüde yardım etmiştir.
Gişardeıs de (1482-1540) Floransak bir tarihçi idi. En ün İtalya Tarihi adını taşır.
Ariyosta (1474-1535) büyük bir şairdi. Şarlaman’m Endüllii ; imanlarına karşı giriştiği savaşları ve bu savaşlarda onun yeğeni Rolan* ramanlıklannı tasvir eden Mütehevvir Rotan (Roland Furieus) ese aldı.
Tası© (1544 – 1595) ise, Italyan nazmının en güzel eserlerind ve Birinci Haçlıların Kudüs’ü almalarını tasvir eden Kurtarılan Kudtit ■alem Delivre) adlı destanı ile ün kazandı.
B ■— Güzel Sanatlarda Rönesans: XV. ve XVI. yüzyıllarda İtalya* manimin hareketlerine paralel olarak güzel sanatlarda da olağanüstü Inne görüldü. Bu devrin sanatçıları güze) sanatların her dahnda ileri ve birçok şahaserler vücuda getirdiler İtalya’da güzel sanatlar baş dalda gelişti: I) Resim, 2) Mimarlık, 3) Heykeltıraşlık.
1) İtalya’da Resim: İtalya’da resim, antikitenin etkisiyle gel başladı. Anatomi biliminin ilerlemesi, perspektifin incelenmesi ve insan duna, güzelliğine önem verilmedi sonunda resimde Rönesans doğdu.
İtalya’da zamanla üç t esim okulu meydana geldi:
a) Venedik Okulu: Bu okulun ressamları daha çok paysagiate zara resmi yapan) idıleı Yaptıkları resimlerde tabiatı örnek almışlar, kır, dağ, deniz ve köy resimleri yaparak resimde renk ve ışığa fazla
•lir, Venedik okulunun ressamlan içinde Tisiyen (Titien) bRfla gelmektedir (bkz. Resim: 26).
002 Okulu: Bu okulun ressamlan insan vücuduna, perspektif l«lı ttrıenı vermişler ve resmi Bizans etkisinden kurtarmışlardır.
! IVMnmlnrıtıın en büyüklerini, dâhilerini yetiştirdi. Bunlann ilki dinin) (1266 – 1338) Italyan resmini Bizans etkisinden kur-na’ırt doğmasına yol açtı.
•Ilulu XVI. yüzyılda en yüksek derecesine ulaştı. Bu devirde Uyu rnaınmlannın en büyüklerinden olan Leonardo da Vinci ile İİMİNin’t’In) yetişti (bkz. Resim: 27, 28).
İN L*otınrdo da Vinci (1452 – 1519) Floransalı idi. Büyük bi* |g i«#rnlırr aynı zamanda büyük bir mimar, mühendis, bilgin ve iflnltı İtildin bilimleriyle uğraşmış, özellikle teknik alanda birçok
I »Molan içinde en ünlüşü La Jokond (bkz. Resim: 29) fünlerinden birisi de Milano’da Sen Mari manastırında Şİttieftln* ı«»vi» eden La Cene (Sena) adlı freskidir, il rfovıiııııı en büyük ressamı, mimar ve heykeltraşı ve aynı W» pılip vp şairi olan Mikel Ani (Mikelancelo) da Floransalı , IM7B – 1G64) pek çok eser bırakmış olan dâhi bir sanatçıdır, timini Umna’daki Sen Piyer kilisesinin kubbesinde, Sikstin kilise-İl |UI'<tn mezarında ve Floransa’daki Medici ailesinin kilise ve yn|iııııtjtıı Tüm ömrünü bu eserler için harcamış, yalnız Pap» Mmii K*» kırk, Sen Piyer’in kubbe resimleri için dokuz yıl
Okulu: Bu okulun ressamları dinin etkisi altında knl»-
rak resimlerini*!
konularını dt lardır. Bununla Roma okulunun ti ortaçağdaki rinden teknik V* tikleri, anlam bl çok üstündürler.
Roma okul büyük ressamı fael (Rafael (bkz. Resim: 31)
– 1520) genç ya| meşine rağmen eser bırakmıgttt. zel eserleri Roma’l tikan sarayında maktadır. RalacTİ zamanda çok iyi maı olduğundan Anj’dan önce, ki Sen Piyer inşaatına bakmış kilisenin salonlar sel tablolarla m: Rafael özellikle resimlerinde çok bir başan göster
Eterleri içinde Sen Sikstin Meryemi ile, Sen Sekroman Tartışması adb fw| çok ünlüdür.
I) İtalya’da Mimarlık ve Başlıca Büyük Italyan Mimarları: Omg
bütün Avrupa da bınsı Roman, diğeri de Gotik ya da Ojival olmak İki tip mimarî tarzı vardı. Rönesans devrinin mimarları Gotik tarzmtl ettiler. Eski Yunan ve Roma mimarisini devrin ihtiyaçma göre birle* yeni ve orjinal bir mimarî tarzı yarattılar. Rönesans mimarîsinde dahi antikitenin büyük etkisi görülmektedir. Bu mimarî tarzının özelliği fazla rik ve geometrik olusudur. Rönesans mimarîsinde yapılarda uygttnltık’j olarak alınmıştır. Rönesans devrinin örnek yap» tipi kilise ve saray İare
Rönesans devrinde İtalya’da yetişen başlıca büyük mimarlar ora Bramant (1444 – 1515) ile Mikel Anj ün kaaannuşlardır.
Besim: X0 — La Jokond (Leonardo da Viad, Luvt müzesi — Paris).
Bunlardan Brainant «tı «ü/«l |*riı>i Konin da vücuda grtirnıııjııı Pipi
11. Jiil taralından Vatikan sarayının yapıl» matıma, park ve bahçelerinin diızenİMl* meşine memur edilmiştir. Brainant tn sn güzel eserlerinin birisi de Sen Piyer kilisesi* dir. Bu kilisenin planlarım hazırlayan va ilk inyo&tına banlayan odur. Fakat bu kili> »ede öramant’tan baçka, devrin diğer büyük mimarları da çalışmışlardır (Rafael ve Mikel Anj gibi).
kalya nın yetiştirdiği en büyük sa> nat dahilerinden biri olan Mikel Anj, hayatım» «on yıllama Sen Piyer kilisesinin bitirilmesine çalınmakla geçırnzigtir. Yapılman bir hayli ilerlemiş olan bu kilisenin 123 metre yüksekliğinde ve 42
V4İ
‘4?
m Ruf »si
•Un kub-
fctl büyük
;lır.
Dtrvrinde
3N imiıc* H«ykeltı-
~M devri 4i nnliki-|*,i incrle-
ftiyiakle «c-
devrinin İtM V ıınnn HlriHlynnl.k liaynnglırn-tıay kolt ı r .im-
H»titdİİRT
4llt(i»n «İnilti yoptı-
(lülyn’da K»yke)lırn:j-(1383 (1378-AnJ pek
ÎİaauKU. Sİ ~ K»l*«l”lö ta£»loJarm<l«o Biri.
F. B
io
Oluşu: Ortaça’ nesans devrin Avrupa’nın on kültür ve aynı din. merkeziy pa’nın öteki lerinden buray öğrenci ve
Remm. sa — Mola (Mum) – (îAllceJ. Anj). ziyaretçi gel
Roma’da ve
yan «ahirlerinde ginltikieri »eylen memleketlerine götürürler, orada yapmak ve yatatmak isterlerdi
b) İtalya Savaşlara» Etkidi; 1494 ile 1559 yıllan arasında bölümü) başlıca Avrupa devletleri arasında çıkan İtalya savaşları gana hareketlerinin yapılmasının bir nedeni olmuştur. Savaş dolayı ya gelen krallar ve komutanlar burada satın al alıklan kıymetli eşya lan ve bu arada bazı sanatçı!an kendi memleketlerine götürüyor’ sayesinde k«ndı memleketlerinde de Rönesans hareketlerinin y
•mamda özellikle Şarlken ila Fransa Kralı I. FranlUVa f*|l|ini|lardır. 1. Fransuva, Leonardo da Vinci’nin UnJU fi büyült bir para kargılığı satın aldığı gibi kendisini d* Kfania’da Rönesans’ın bağlamasına çalıjmiftır. Bundan İtalya difinda Rönesans hareketleri ilk defa Fransa’da
IMtnt Hareketleri:
!• kralların etkisi ve çalışmalarıyla bayladı. İtalya 1. Şarl. XII. Lui yo 1. Fransuva, Fransa’da Rönesansıo llfltan vs hümanistleri korudular, ima hareketleri L Franeuva tarafından 1530’da Kola) France)’m kurulmasıyla bafladı. Fransuva bu okulu VI Ibrantce öğretimi içi» kurdurmuftu. F»kat Kolej dö flayağ skolastik öğretimine devam eden Sorbon Üniver-Aıtiyaçlanna cevap veren lür kurum batine geldi.
hümanistler içinde RaUe (RabeUus) (1495 – 155S)( (1825 -(Mon-INt) yeni dilinin Mr fol oy-IUr Adam-
inlsma Be
ll snnat-bflyük bir İ9MRS dev-Jfttifnn «a-■Matının et-kalarak yeni aetirdiler.
Turan gibi |M tam re kik-
£u devirde fanatçıkm Leaka
ns ım> aterl olan yap-mimar
Ml
RmOsa: Sİ – Kraliçe Ellzabsî Dom* (humı Bn)<
«lnıı Jan Llülnn (Jenn Bıılnnt) t’nrin’irki Tuileri »arayım inya hnyku |tr»«|tırtnıii en büyüklerinden olan -lan Gojon (Jean Guujon) heykall»! vuruda getirtil. Ressam Fransuva Klue (François Clou (al)loUı y«ı>ı> (bkz. Resıın: 33).
17 — Almanya’da Rönesans Hareketleri:
Almanya’da Rönesans, hümanizma hareketleri ile baflac XVI. yii/yılda reform hareketleri ve bu yüzden çıkan mezhep kî »ıncU birçok hümanistler dinsel nitelikte eserler vücuda getirdi}: yazılar yazdılar.
Alman hümanistleri için de Era*mus (1467-1536), Röklen (1 ve Luter ( Î4S3 – 1546) başta gelirler. Bunlardan Erasmus çok Un Alnıan’dır. Fakat bütün ömrünü Fransa, İngiltere, İtalya ve Uviı iniştir. Birçok eserleri arasında en ünlüm Deliliğin Methi (Eloge adını taşır. Röklen, dinsel yazılarıyla ünlüdür. Luter, Almanya” yaratan büyük bir hümanist ve dinsel liderdir. En güzel eseri çevirdiği Incil’dir.
Almanya’da güzel sanatlarda Rönesans, İtalya’dan ayrı bir y muştur. Almanlar uzun zaman Gotik tarzından ayrılmamışlardır. İt ancak XVI. yüzyılın tonlarında Almanya’ya girmiştir. Bu devir ‘
mimarî eserlerin Kolonya belediye Haydelberg şato» Almanya’da y‘ natçılar arasınd Dürer (1471-1 sel tablolarıyla kazandı (bkz. Rt Eserleri içinde • ’ Münih’te bulunan1 yun tablosudur.
18 —- Ingiltere’ Rönesans Hareketi
İngiltere’de güze! sanatlardan manizma alanınd ti ve XVI. yüzyıl rimli devrine u giltere hümanisti büyüğü elan Şel keapeare) (1564
M — Albar OOrar’ln kemdi «ıiyl* jraptıiı
İM İlham aldı. Konulumu tukoçya, Irlandn. Danimarka İM <1 tam ve iınıcıliler yaıdı. Onun enerleri içinde MI
İt Romeo ve JUlyet’tir.
İN MtmI©ketlerinde Rönesans
Iı
ı«nl* bu Baydığımız memleketlerden başka Ispanya, |) ve Kuzey Avrupa memleketlerine de yayıldı. Ispanya* İRİM (1547 – 1616) Don Kifot adlı eseriyle, Ispanya §§lrUkierlnd eıı olan Velaskez (1599-1660) Meryem (Ma-Ifiylfe Un aldılar. XVII. yüzyılda Felemenk ve Kuzey Av» ide de edebiyat ve güzel sanatlar alanında büyük bİT gelij» llda Felemenk’te dünyanın en büyük ressamlarından biri lifti (1807 – 1669). Eserleri içinde Bir Anatomi Dersi adlı
iı<
fiil Sonuçları:
Iftketleri sonunda Avrupa’da iki sınıf halk meydana geldi.
tdebiyattan, sanattan zevk alan üstün tabaka idi. {kincisi KIR çoğunluğunu teşkil eden ve üstün sınıf tarafından alay (•yen sanat şekillerine bağlı kalan halk sınıfı idi. idemi) bir sonucu da dünyaya yeni bir görüş ve düşünüş ||f> Rönesans her şeyden önce ortaçağın skolastik düşünce» •imi», Avrupa’da bilim rönesansmın doğmasının önemli bil Bilim rönesansı daha XVI. yüzyılda Kopemik (1473 -Kopemik dünyamızın yuvarlak olduğunu ispat ettiği hakkıııdaki teoriyi de ileri sürerek bu husustaki ortaçağ lifti’
hernkmlrri din ve inanışlar üzerinde de büyük bir etki husule •Sıtıında Avrupa’da reform hareketleri başlamıştır. Röne-Hlr •uııııcu da o zamanki Avrupa’nın sosyal bünyesinde ve yaptı&ı etkilerdir. Makyavel, Prens adlı eserinde bu devrin İpil açıklamaktadır (bkz. Makyavel. Hükümdar (Le Prens) ffttNÜmeıi. Bölüm XVIII).
D — REFORM ^
V« Nedenleri:
il Avnıpnsının en önemli olaylarından biri olan Reform, dinsel |t*kei ıılup, yeniden şekil vermek ve düzenlemek anlamların* »•»imidir.
XVI, yüzyıla gelinceye kadar bittin Avrupa’da biri Ka Ortodoks olmak üzere bayfaoa iki Hıristiyanlık mezhebi vardı. KatoHkleria dinsel merkezi Roma idi. Balkanlarına Papa denirdi», klllaadnin merkezi ise İstanbul idi Balkanlarına da Patrik denirdi,
Katolik mezhebinde olan Hıristiyanların inançlarına göre, yarjrticUndeki vekili ünlü havari Sea Petros* (Sen Piyer) un halefl iar, Romn’da Vatikan denilen muhteşem bir sarayda otururlardı. bUUkı krallar, prensler ve halk ona büyük bir saygı gösterirlerdi, İlkler, papanın hiç yanılmadığına ve her yaptığı işin doğru old; lardı. Papaların Katolik Hıristiyanlar üzerinde dinsel otoriteleri yeryttzündeki vekili olmaları dolayısıyla günahkâr Hıristiyanların bağıtlarlar, kiliseye ve papalığa karşı gelenleri ise — kim olurM aforoz ederlerdi.
Bütün ortaçağ boyunca Katoliklerden saygı gören papaların devrinde dinsel nitelikteki üstünlükleri yavaş yavaş kaybolmaya t devirde Katolik Hıristiyanların bir kısmı Roma kilisesinden, yani ayrılarak yeni yeni kiliseler ve mezhepler kurdular. İşte XVI. yüzyıl ■ans hareketlerinin devam ettiği devirde önce Almanya’da başlayaa sonra Fransa ve öteki Avrupa memleketlerine yayılan bu dinsel hareketlere Reform denir.
Reformu etkileyen başlıca nedenler şunlardır:
a) Matbaanın Etkisi: Matbaanın bulunması insanların bol ve almalarına, Tevrat ve İncil gibi kutsal kitapların çok sayıda ba yardım etti. Hümanizma hareketleri »ırasında Incil ve Tevrat’ın n çevrilmesi, bu gibi kitapların herkes tarafından okunmasını sağladı. < ortaçağda halk bu gibi kitaptan ancak rahiplerden dinleyebilirdi. O İar, rahipler Tevrat ve tncil’i ne şekilde açıklar ve yorumlarlarsa hal öylece kabul eder ve aksini iddia edemezdi.
Din kitaplarının millî dillere çevrilmesi sonunda halk bu kitap aracımz okumaya başladı. O zaman Musa ve İsa peygamberlerin s istedikleri daha iyi anlaşıldı. Bu kitaplarda gördükleri ve öğrendik! gerçeklerin, rahiplerin »öz ve hareketlerine hiç uymadıklarını anla seye ve rahiplere olan güvenlerini kaybeden bazı saf imanlı Hıristiya «enin, İsa peygamberin dediklerine göre düzeltilmesini istemeye b
b) Rönesans’ın Etkisi: Rönesans, Avrupa’da pozitif düşüne masına yol açtı. Bu devrin hümanistleri ortaçağın skolastik fikir ve lerinden sıyrıldılar ve bu fikirlerin gerçeklere uymadıklarını söyleyer lik kilisesine hücum etmeye ve dinsel inanıştan eleştirmeye başlad likle Luter, Melankton ve RUklıa gibi Alman hümanistleri bu işte . gittiler. Yazdıkları eserlerle dinsel gerçekleri halka anlattılar.
■oaubnaauun Etidaiı Reform harekat Itrini «tfellt* dit Katolik kilisesinin bozukluğu idi. Bu bocuktuk 4lİM ŞC XVI. yüzyılda san dere«ayi bulmuştu. Bu yüıyıllls 1 tfİKMİ ve sosyal görevlen yapacak yerde, ba«ka »ey kar U Ul dia balkanı gibi değil bir kral, bir prens gibi (»ttfll ‘||f ve eğlencelerle vakit geçiriyorlardı.
J» kaanen bütün papa ve piskoposlar, Rönesans harekat» kiliseler ve şatolar yaptırmışlardı. O zamanld pUfUri bu kadar büyük yapı işleri yatırımlarına yetışml-İP diarine dini alet ederek, saf ve imam tüm Hıristiyan-
kdar.
İ9İINMI l Reformu etkileyen nedenlerden en önemlisi idur. Katolik inancına göre günah işleyen Hıristıyanlar HUrmdan kurtulabilirlerdi. Halbuki bir insanın işlediği ptfinan[ık duyması, bir iman işi; kendisine eziyet etmesi (fentti. Hırıstiyanlar zamanla iman işinden çok, dinde daha Çok değer verdiklerinden, günahlardan kurtulmak Oruç tutmayı, bedene çeşitli eziyetler yapmayı ötekine
yi da bağışlama işlerinde kilisenin büyük bir rolü vardı, rlara, bedenlerine eziyet yapacaktan yerde kutsal yer-fibi) ziyaret ederek, ya da sadaka vererek, yani trili-,|| günahlardan kurtulma olanaklarını birtakım koşullarla günahlardan kurtulma işine Endüljans denirdi
boyunca süregelen endüljans işi XVI. yüzyılda, yanı rftha başka bir biçim aldı. O zaman papa bulunan X. Leon Hıristiyanlardan, Roma’da bulunan havari mezarlannı •Un Sen Piyeı kilisesini ziyarete gelenlerin, ya da bu ziya-|*r San Piyer kilisesi yapımı için para verenlerin endül-“ıMı yani günahlannın bağışlanacağına karar verdi. Bil ılarln günahtan için de endüljans alınabileceğini bildirdi. Hıristiyan memleketlerinde endüljans satıştan başladı. Hamine sonradan kanlmtş olan Almanya’da başka yerlerindi. Saf Almanlar günahlarından kurtulmak için para fitin almaya başladılar.
^İftarında Luter ve daha soıira da Kalven gibi iki büyük andiiljans satarak Hıristiyanlann günahlarını bağışlalarını, günahtan kurtulma ışmin bir hnan serana olduğu* || W arasına girmeye hakkı olmadığım söylenmek ve papa-ıttai gösterdiler.
1*1« volinrnUn beri açıkladığımız nedenlere Luter’in bu itftf flite* ilinim* Almanya d» reluruı hareketleri başladı ve zam>ı »takı Avıii|jn memleketlerine de yayıldı.
22 — Luter ve Almanya’da Reform Hareketlerinin Bakması;
Relorm hareketlerinin önderi sayılan Martin Luter (Maî 1483’te Almanya’da doğdu. Babam fakır bir oduncu idi. Gençli}! geçti, öğrenimini zorluklar içinde yaptı. Çeşitli mesleklere gir Almanya’da Wittenberg üniversitesinde ilahiyat (teoloji) prof (bkz. Resim: 35). t
Bu sırada Almanya’da «iyasaj bîr birlik yoktu. Katolik kiliaî ya’da egemen bir durumda idi Endüljans satışı almış yürümüştü, •enin bu işte yanıldığına inanıyordu. Daha önce Roma’ya yaptlf| «ırasında papanın endüljans satışından elde ettiği paralan nasıl sarf ettiğini görmüş, kilisenin dinsel görevlerini yapmadığım anlamı
Luter. 1517’de Wittenberg kilisesinin kapısına astığı 95 mı bildiri ile endüljans satışına itiraz etti. Luter, «Tann ile kul ATM giremez. Tann kullanılın günahlara» ancak kendisi bağışlar» diyor dünyada selâmete ermek için imanım yeteceğini, Hıristiyanlann end alarak günahlardan kurtulamayacaklarım» söylüyordu.
Almanlar tarafından iyi karşıla” sen Alman hümanistleri öteden; gibi dinsel sorunlan tartışıyori* kat papaya bağlı olanlar Luter hinde idiler. Luter’in papaya iki taraf arasında tartışmalann yol açtı. Nihayet Papa X. L ter’i aforoz etti. Luter, papanı sine gönderdiği »foroznameyi, berg’de halkın gözü önünde yakt retle Luter’le papa arasındaki bağ (1519).
23 — Worm Diyeti. Luter’in Yargılanması:
Papa, kendisine kafa tutan cezalandırılması için o sırada imparatorluğuna seçilmiş olan baş vurdu. Koyu bir Katolik ol
Luter’in bu hareketi bazı
ttealm: $9 — IrUteT.
i yargılanmak üzere Worma şehrinde toplanan Diyet meollIİM
amiorun başkanlık ettiği Diyet meclisi Luter’i ölüme mahkûm edarak İta karar verdi. Fakat onu dostlarından Saksonya elektörü Akilli kaçırtarak malikânesi olan Wartburg şatosunda sakladı (1S21)« ada isim değiştirerek bir yıl yaşadı. Bu süre içinde Incil’i Almanca’yi
Imanya’da Sosyal Mücadele ve testanlığın Doğuşu:
Wartburg şatosundan çıktığı zaman Almanya karıcık bir durumda ‘in Hıristiyanlık hakkmdaki düşünceleri Almanya’da hızla yayılmış, manlar tarafından iyi karşılanmıştı. Luter bir kitabında: «Kiliseyi için, onun elindeki bütün servetini almak lâzımdır. Kilise ancak •ndisine düşen dinsel görevleriyle uğraşır» demişti. Bu sözleri, kilise yağma edilmesi için bir çağın demekti. Luter’in bu fikrini tabandan İUıı Almanlar benimsediler. O sırada kilisenin Almanya’da pek çok •likânesi vardı. Buna karşılık, köylülerin, şövalyelerin, hatta birçok mallan yoktu. Luter’e taraftar olanlar onun kilise mallarının yağma Maunundaki düşüncelerini kendi çıkarlarına çok uygun gördüklerin-n hnrekete geçtiler. Bu işe önce Alman soylularının en fakirleri olan banladılar. Bunlar kilise mallarına el koydular. Fakat Alman prens-rişarak şövalyeleri yendiler ve kilise mallarını geri aldılar. Bunun UNr’in düşüncelerini yanlış anlayan köylüler isyan ettiler. Kilise Şatolara, manastırlara saldırarak her tarafı yağma ettiler, yakıp yık-B). Alman prensleri köylülerin isyanlarını da kanlı bir şekilde basildik köylüleri eskisinden daha çok baskı altına aldılar. ,
t lıir «üre sonra Luter’e taraftar olan başlıca büyük Alman prens-Snkaonya, Brandenburg, Palatina elektörleri ve diğer bazı küçük •inli nrazileri içindeki kilise mallarına el koydular. Bunlardan özel-rtrnİMirg elektörü elde etiği kilise mallarım kişisel serveti halin* Prımyn kıratlığının temelini attı.
■nva’da başlayan bu sosyal mücadeleler İmparator Şarlken’i telAşa l,Mt«rri]erle başa çıkamayacağını anlayınca bir Diyet meclisi topladı. I «Luter mezhebinin şimdiye kadar nerelerde tutunmuş ise ancak yaşamasına, fakat başka yerlere yayı imama sına» karar verdi (1529), bu kararım beş Alman prensi ve I 4 şehir protesto ettiler. Bundan tolik kilisesinden ayrılarak LuteT mezhebine taraftar olan Hiriati* «tastan adı verildi.
ÎT,OT
