sertlik

sertlik

Darbelere, çarpmalara, basınca dayanıklılık gösteren maddelerin niteliği. Bir maddenin sertliği, yabancı bir cismin çizmesine karşı gösterdiği dirençle belirlenir. El­mas, bilinen maddelerin en sert olanıdır ve bütün mad­deleri çizer;yalnızcakendi tozuylatıraşlampparlatılabi- lir. Bir cismin sertliği, taneciklerinin (atomlarının) mad­de içindeki fiziksel dizilişine bağlıdır; bu dizilişin de kimyasal bağlarla yakın ilişkisi vardır. Sözgelimi, elma­sın çok sert bir madde olmasının nedeni karbon atom­larının, düzenli biçimde, düzgün bir küpün köşelerinde yeralmalarıdır. “Kübik düzen” denilen bu tür billurlaş­mada, karbon bağları çok güçlüdür. Oysa grafitte, kar­bon atomları, birbiri üstünde kolayca kayabilen çok in­ce levhalar halinde üst üste binmiş düzgün altıgenlerin köşelerine yerleşir. Dolayısıyla, grafitin sertliği elmasın- kinden düşüktür.

Metaller ve alaşımlar, iç içe girmiş billurlaVdan olu­şur; bu nedenle billur yüzeyi düz değildir; basamaklı bir biçimdedir. Bu basamaklar, ana billurun oluşumu sıra­sında, bir dizi daha küçük ek billurun doğmasına yola- çar ve olaya “dislokasyon” adı verilir. Bir cisim, dislo- kasyonların birbiri üstünde kayması ne kadar güç olursa

o ölçüde serttir ve çizilmeye karşı yüksek direnç göste­rir.

Sanayide metallerin ve alaşımların sertlik oranlarını belirtmek için, ampirik bir sertlik ölçüsü tanımlama yo­luna gidilmiştir. Brinell ya da Rockvvell ölçekleriyle oranlar saptanır.

1 cm çapında küçük bir bilye, düzlem yüzeyli metal ya da alaşım örneği üstüne konur ve Fgücünde bir ba­sınç uygulanır. İşlem sonucunda bilye yüzeyi 5”yle gös­terilen bir çukur oluşturur. Brinell ölçeğine göre F kg, Sde mm² cinsinden alınarak sertlik, B—F/S formülüyle hesaplanır, f gücü, metalin sertliği uyarınca 500- 3 000 kg arasında değişebilir. Bu ölçeğe göre kurşunun sertliği 6, 7, alüminyumunki 38, çinkonunki 46, bakırınki 74, demirinki 120’dir. Rockvvell ölçeğine göre sertlik ölçü­münde, bilye yerine, tepe açısı 120° olan koni kullanılır.

Alaşımlar genellikle, kendilerini oluşturan metaller­den daha serttir. Kurşuna arsenik (av kurşunu) ya da an­timon (baskı harfleri) katılarak, sertliği artırılır.