İŞBÖLÜMÜ, toplumsal üretim ve yeniden üretim sürecinin değişik alanlarında ve kısmi süreçlerinde gerçekleşen ve tarih boyunca gelişen farklılaşma, kademelenme ve bu a- lanlar, süreçler arasındaki bağlar, işbölümü, üretim güçlerinin gelişmesiyle ve onun temeli üzerinde gelişir; doğanın insanlar tarafından topluma maledilmesi ve denetim altına alınması etkinliğinin ulaştığı düzeyin bir ifadesidir. İşbölümü, her sosyo – ekonomik formasyonda üretim ilişkileri sisteminin önemli bir yanını oluşturur. İşbölümüne ilk kez ilkel toplumda rastlanır; önce cinsler (kadm-erkek) ve kuşaklar (genç -yaşlı) arasında doğasal işbölümü olarak görülür. İlkel toplumda işin ortaklaşa yapılmasını, dolayısıylo işbirliği ve yardımlaşmayı zorunlu kılan üretim güçlerinin uzun gelişmesinden sonra, doğasal işbölümü toplumsal işbölümüne dönüşür ve bu dönüşümden sonra doğasal işbölümü toplumsal işbölümüne bağımlı bir uğrak olarak varlığını sürdürür. Toplumsal işbölümünün gelişimi üç düzeyde gerçekleşir: 1) Genel düzeyde, gerekli toplumsal çalışmanın sanayi, inşaat, tarım, ticaret, ulaşım gibi ekonominin belli dallarına bölünmesi. 2) Özel düzeyde, madencilik, ağır sanayi, ma- kina imalâtı vb gibi ekonominin daha alt düzeydeki dallara bölünmesi. 3) Bireysel düzeyde, bir işletmedeki çalışma süreçlerinin, büyük ölçüde tekniğe bağlı bulunan işgüderinin uzmanlaşmış etkinliklerine göre farklılaşması. Üretim güçlerinin belirli bir gelişim düzeyine dayanan toplumsal işbölümü, toplumsal farklılaşmanın ortaya çıkışının da dolaysız bir nedenidir. Günümüze değin uzanan toplumsal gelişme bakımından belirleyici önem taşıyan üç büyük toplumsal işbölümü vardır: 1) Tarım ve hayvancılık arasındaki işbölümü. 2) El zanaatlarının tarımdan ayrılması. 3) Ticaretin doğuşu. Bu işbölümleri beraberlerinde kent ile kırın, zihinsel çalışma ile bedensel çalışmanın birbirinden ayrılmasını getirdi.
