İŞBÖLÜMÜ

İŞBÖLÜMÜ, toplumsal üretim ve ye­niden üretim sürecinin değişik alan­larında ve kısmi süreçlerinde ger­çekleşen ve tarih boyunca gelişen farklılaşma, kademelenme ve bu a- lanlar, süreçler arasındaki bağlar, işbölümü, üretim güçlerinin geliş­mesiyle ve onun temeli üzerinde gelişir; doğanın insanlar tarafından topluma maledilmesi ve denetim al­tına alınması etkinliğinin ulaştığı düzeyin bir ifadesidir. İşbölümü, her sosyo – ekonomik formasyonda üre­tim ilişkileri sisteminin önemli bir yanını oluşturur. İşbölümüne ilk kez ilkel toplumda rastlanır; önce cins­ler (kadm-erkek) ve kuşaklar (genç -yaşlı) arasında doğasal işbölümü olarak görülür. İlkel toplumda işin ortaklaşa yapılmasını, dolayısıylo işbirliği ve yardımlaşmayı zorunlu kılan üretim güçlerinin uzun geliş­mesinden sonra, doğasal işbölümü toplumsal işbölümüne dönüşür ve bu dönüşümden sonra doğasal iş­bölümü toplumsal işbölümüne ba­ğımlı bir uğrak olarak varlığını sür­dürür. Toplumsal işbölümünün ge­lişimi üç düzeyde gerçekleşir: 1) Genel düzeyde, gerekli toplumsal çalışmanın sanayi, inşaat, tarım, ti­caret, ulaşım gibi ekonominin belli dallarına bölünmesi. 2) Özel dü­zeyde, madencilik, ağır sanayi, ma- kina imalâtı vb gibi ekonominin da­ha alt düzeydeki dallara bölünmesi. 3) Bireysel düzeyde, bir işletmedeki çalışma süreçlerinin, büyük ölçüde tekniğe bağlı bulunan işgüderinin uzmanlaşmış etkinliklerine göre farklılaşması. Üretim güçlerinin be­lirli bir gelişim düzeyine dayanan toplumsal işbölümü, toplumsal fark­lılaşmanın ortaya çıkışının da do­laysız bir nedenidir. Günümüze de­ğin uzanan toplumsal gelişme ba­kımından belirleyici önem taşıyan üç büyük toplumsal işbölümü var­dır: 1) Tarım ve hayvancılık ara­sındaki işbölümü. 2) El zanaatları­nın tarımdan ayrılması. 3) Ticare­tin doğuşu. Bu işbölümleri beraber­lerinde kent ile kırın, zihinsel çalış­ma ile bedensel çalışmanın birbirin­den ayrılmasını getirdi.