A

A, Türk ve Sâmi alfabesinden türemiş birçok alfabenin ilk sesli harfi. Kalın geniş-düz, orta damak
seslisi. Eski Mısır, Sümer, Akad, Sâmîlerden kalma hiyeroglif sistemlerde A harfini gösteren bir çok
işâret vardı. Sâmî hiyografilerinde öküzü A harfi işâretiyle gösteriyorlardı. Bunlardan Fenikeliler almışlar ve buna Alf, onlardan da İbrâniler alarak Aleph (Alef) demişlerdir. Arap dilinde “Elif’, Yu- nanca’da Alpha olmuştur. Sâmî alfabesi ünsüz (konson) olduğu için A ünlüsü Arap dilinde hareke ile, yâni fetha ile gösterilir. Elif harfi ise tek ünlü harf olan hemzeden türemiştir. Araplardan “Alpha” olarak Yunanlılar, onlardan da Romalılar almışlardır. Orhun-Yenisey, Uygur, Peçenek gibi eski Türklerin kullandıkları alfabelerde de, A harfi çeşitli şekillerde yazılmıştır. Göktürk alfabesinde S işâreti ile gösterilen A harfi, kelime sonlarında mutlaka gösterilmiş, kelime içinde ise çok az yazılmıştır. Uygurlarda ise A harfi Arapçada olduğu gibi başta, sonda farklı yazılırdı. Pehlevî olan bu yazı Arâmî aslından gelmektedir. Daha sonraki Uygurların kullandığı Nasturî, Manihaî alfabeleri de hep Arâmî asıllıdır. A harfi Uygur alfabesinde şekil olarak değişik tarzlarda yazılmıştır. Arap harfleri ile A sesi bâzan medli, bâzan medsiz, bâ- zan ayın harfi ile gösterilmiştir. Cumhuriyetin ilânından sonra kabûl edilen Latin alfabesindeki A harfi ile Türkçe A sesi karşılanmaya çalışılmış, ancak uzun A’lı (Â) olan kelimelerin yeni harflerle yazılması konusu tartışılmıştır. “Asmaktan”, asar ile âsar (eserler) kelimesi birbirinden nasıl ayrılacaktır? Bu şimdilik halledilememiş bir meseledir. Bu konuda kabûl edilmiş herhangi bir kâide yoktur. Yazı yazan kimseler istedikleri gibi yazmakta, bâzısı iki A harfi yazmakta, bâzısı hiç koymamakta, bâzısı da bâzan yazmakta, bâzan yazmamaktadır. Bu durum yazıların anlaşılmasını güçleştirmektedir. A harfi bir orta damak ünlüsü olup, ön taraftan, e, i, arka taraftan o, u harfleri arasından telaffuz edilir. A harfi tabiî olarak telaffuz edildiği zaman, ses yolu gerilmez, bu yolun açık olmasından dolayı yedinci dereceye varır. Ağız biraz açılır, küçük dil geniz yolunu kapar, dil hafifçe öne kayarak soluğa yol verir. Solukta hiçbir mâniyle karşılaşmadan ağız kovuğunda A sesi meydana getirilir. A harfine ağzın çeşitli durumlarına göre husûsiyet- ler kazandırılır; alçak, ince, düz, açık vb. Türkçede normal A, orta uzunlukta, ağzın gerisinden çıkan ve kalın olarak söylenen A’dır. Telaffuzunda öne ve arkaya kaymış şekilleri de vardır. Bunlardan geniş A Tarançı, Volga; açık A İstanbul; yuvarlağa kaçan A ise Volga şivelerinde görülür. A harfi ile bâzı tâbirler kısa olarak ifâde edilir. Bunlardan bâzıları şunlardır: A : “Alay” kelimesinin kısaltılması: 2.P.A. (İkinci Piyâde Alayı)
Yeni Rehber Ansiklopedisi 7
A VİTAM İNİ
A : Sıralamada birinci işârettir. A : Avusturya’nın milletlerarası trafik işâre- idir. A: Elektrikte Amperin remzidir. A: Astronomide Alpha grubu yıldızları gös- :erir.
A harfi yukarıda yazıldıklarından başka birçok nesneleri işâretlemede de kullanılır.