Afrika’daki Mirasımıza Sahip Çıkalım

Güney Afrika’daki iki Osmanlı soyunun yani Efendi soyisimli ailelerin karıştırıldığını ortaya koymaktadır. Hâlbuki Mahmud Efendi, gerek ilmî çalışmalarıyla, gerekse Nuru’l’Burhaniye İslâm Mektebi’ndeki faliyetleriyle tam bir Osmanlı âlimidir. Mahmud Efendi’nin aile efradının olan bitenden haberdar olması ve ailenin faaliyetlerinin 1940’lara kadar dönemin gazetelerinde yer almasına rağmen, bu ailenin bir yerli Afrikalı aile gibi addedilip tarihçilerin gözünden neden kaçmış olduğu hakikaten merak konusudur.

Cape Town Milli Arşivi’ndeki kayıtlara göre Muhammed Derviş Efendi, Müslüman mahallesi Bo’Kaap’ta, Wale Sokağı’nda, 71 numaralı hanede ikamet etmiştir. Aynı kayıtlara göre bu ev, 1978 yılında hükümet kararıyla Bo-Kaap Müzesi yapılmıştır. Bazı yerli gazeteler, müze olan bu evi, Ebubekir Efendi’nin evi olarak kaydetmişlerdir. Hâlbuki Ebubekir Efendi’nin bu civarda birçok mülkünün bulunmasına rağmen bu bina ona değil, Müderris Mahmud Fakih Efendi’ye aitti. Fakat Ebubekir Efendi’nin, yaptığı hizmetlerle Güney Afrika’da derin izler bırakması sebebiyle, tamamen tahminî olarak bu bina onun adına ve hatırasına göre düzenlenmiştir. Bu yanlışlığın ilk sebebi budur. İkincisi ise Osmanlı toplumunda âlimler için kullanılan ‘Efendi’ lakabının, Cape Town’daki Müslüman ahali arasında bir karışıklığa sebep yazıldığı için bu el yazması eser, Güney Afrika İslâm tarihi açısından da bir kilometre taşıdır.

Mahmud Efendi 1914 yılında Wale Sokağı’ndaki evinde vefat etti. 1914 yılında Cape Town’da yayınlanan bir gazete haberine göre ise merhum Müderris Mahmud Efendi’nin mektebinde artık oğlu Muhammed Derviş Efendi hizmet ediyordu. Aşağıdaki haber, onun Osmanlı Mektebi’ndeki faaliyetleri hakkında kayda değer ipuçları vermektedir.

“Bir ay süren Ramazan orucundan sonra bütün Müslüman dünyası, geçen Pazar gününe rastlayan bayram gününü büyük bir merasimle idrak etti. Osmanlı hilafeti tarafından da desteklenen Kasıl Sokağı’ndaki Nuru’l^Burhani Arapça Mektebi’nde, merhum İmam Mahmuci Efendi’nin oğlu Muhammed Derviş, babasıyla birlikte bir süre yürüttüğü bu ilmî hizmetleri şimdi yalnız başına devam ettirmektedir. Ramazan ayının sonunda kutlanan bu bayram günleri boyunca Kur’ân^ı Kerîm okunduktan sonra Müslümanların halifesi Mevlana Sultan Muhammed Reşad adına dualar edildi. Mektebin şimdiki resmî hocası olan Muhammed Derviş Efendi bu mübarek Ramazan olmasıdır. Çünkü Ebubekir Efendi’nin de, Müderris Mahmud Efendi’nin de çocukları, babalarının ölümünden sonra Efendi soyismini kullanmayı tercih etmişlerdir. Böylece iki Efendi ailesi zamanla, özellikle de Güney Afrika’daki ırkçı politikaların yürürlükte olduğu dönemde birbirlerine karışmıştır.

Bu şekilde, iki Osmanlı âliminin çocukları farklı ailelerden gelmelerine rağmen halk arasında aynı aile olarak addedilmişlerdir. Bundan dolayı,

1978 yılında Güney Afrika’nın meşhur gazetelerinden birisinde Bo-Kaap Müzesi’nin açılışı müjdelenerek Ebubekir Efendi’nin şahsî kimliğinden ve kültürel mirasından bahsedilmektedir. Hâlbuki, Wale Sokağı’ndaki binanın Müderris Mahmud Efendi’nin oğlu Muhammed Derviş Efendiye kaldığı ve daha sonra onun oğlu Münir Mahmut Bey’e intikal ettiği ve bu hanenin hükümet tarafından el konularak müze yapıldığı, arşiv kayıtlarıyla sabittir.

2012 yılında vefat eden Münir Mahmut Bey’in tek oğlu ve Efendi soyismini taşıyan tek ferdi Netri Efendi ise şimdilerde, büyük dedesi Müderris Mahmud Efendi’nin, bu unutulan Osmanlı âliminin mirasına sahip çıkmak için mücadele ediyor. Kendisiyle birçok defa görüştüğümüz,

Güney Afrika’daki iki ayrı Efendi ailesinin sürekli karıştırıldığını dile getiren Netri Efendi, günümüzde Bo-Kaap Müzesi olan evde doğduğunu söylüyor. Apartheid Rejimi’nde Wale Sokağı’ndaki evlerinden çıkarılarak melez bölgesine gönderildiklerini, evleri ırkçı hükümet tarafından Bo-Kaap Müzesi yapıldığı halde dedelerine ait eşya ve kitapların zamanla oradan alındığını ve müzenin ne İslâmî ne de büyük dedesi Mahmud Efendi ile hiçbir bağlantısı olmayan eşyalarla doldurulduğunu ifade ediyor.

Osmanlı ulemasının Ümit Burnu’ndaki hizmetlerinin bir neticesi olarak Efendi aileleri ile ilgili Güney Afrika Müslüman toplumunda anlatılagelen birçok hikâye ve hadise mevcuttur. Öyle ki bu iki Efendi ailesinin hizmetleri bir yana, dünyanın bir ucundaki varlıkları ve gözle görülür hizmetleri, Osmanlı Devlet-i Aliyyesi’nin son dönemlerinde dahi hassasiyetini göstermeye kâfi misallerden birisidir. Güney Afrika’da Seyyid Müderris Ebubekir Efendi (ELEmcedî) ile başlayan İslâmî hizmetler, Müderris Hacı Mahmud Efendi ve oğlu Muhammed Derviş Efendi’yle Birinci Cihan Harbi’ne kadar sürdürülmüş ve harp dolayısıyla sekteye uğramıştır. Halen Bo-Kaap Müzesi olarak faaliyette olan 71 numaralı evin, Türk hükümeti vasıtasıyla Osmanlı-Afrika ilişkilerinin bir nişanesi olarak, Müderris Hacı Mahmud Fakih Efendi adına yeniden düzenlenmesi, iade-i itibar adına tarihî bir sorumluluk olarak önümüzde durmaktadır.

Bu müzenin belediyeye devredilmesi, İslâm kültüründen bî-haber müze personeli ve Efendi ailesinden bağışlanan hususî eşyanın talan edilmesi, bölgedeki Müslümanları da rahatsız etmektedir. Tarihin tozlu sayfalarından çıkarıp ortaya koyduğumuz ve belgelerle izah etmeye çalıştığımız köklü tarihimize dair hakikatler, biz tarihçilere yeni araştırmalar için yol gösterdiği gibi umarız ülkemizdeki yetkililere de aynı manada ve bilinçte hizmet şuuru verir.