AĞIRLIK

Bir cisme etki eden yerçekimi kuvveti. Ağırlık bir kuvvet olup; kg-kuvvet, gr-kuvvet, dyn ve newton birimleri ile ifâde edilir. 1 kg-kuv- vet= 1000gr-kuvvet=9,81 newtondur. 1 gr-kuvvet= 981 dyn’dir. Ağırlık, kuvvet ölçen âletlerle, yâni dinamometrelerle ölçülür.
Ağır silahlardan bazuka (üstte). Bir Afganlı mücâhit modern roketatarıyla Rus tanklarına nişan alıyor (altta).
Yerçekimi kuvveti, ekvatordan kutuplara doğru gittikçe artar. Yeryüzü seviyesinden yükseklere çıktıkça da yerçekimi kuvveti azalır. Bu sebepten dolayı da bir cismin ağırlığı sabit değildir. Gerçekte bu değişmeler çok azdır. Ekvatordaki ağırlığı 97,8 kg-kuvvet olan bir cisim, kutupta 98,3 kg-kuvvet yâni 0,5 kg-kuvvet daha ağır gelir. İstanbul’da deniz kenarındaki ağırlığı 98 kg-kuv- vet olan bir cisim, yerden 32 km yükseklikte 97 kg- kuvvet gelir. Ağırlık ve kütle, farklı iki kavramdır ve farklı birimlerle ölçülürler. Kütle ile ağırlık kavramları
Yeni Rehber Ansiklopedisi 223
arasında bir bağıntı mevcuttur. Ağırlık P, kütle m, yerçekimi ivmesi g ile gösterilirse, bu bağıntı: P=mg şeklinde ifâde edilir. Bir cismin ağırlık merkezi: Bir cismin en küçük parçalarına etki eden yerçekimi kuvvetlerinin bileşkesi, o cismin ağırlığını verdiği gibi, bu bileşkenin tatbik noktası da, cismin ağırlık merkezini verir. Homogen olmak şartıyla bâzı geometrik şekillerin ağırlık merkezleri şöyledir: 1) Dikdörtgen, kare, paralelkenar ve eşkenar dörtgende; köşegenlerin kesiştiği nokta. 2) Dâire ve kürede, merkez. 3) Silindirde, eksenin ortası. 4) Üçgende, kenar ortayların kesiştiği nokta. Ağırlık merkezinin tâyinini ilk defâ ele alan, Müslüman astronomi âlimlerinin büyüklerinden Ebû Sehl Kûhî’dir. (1014 senesinde vefât etmiştir.) Basınç ve ağırlık merkezlerinin hesaplanmasında geometrik metodları kullandı. Ebû Sehl’in bu konudaki çalışmaları, ondan asırlar sonra 19. yüzyılda A.F. Mâbius tarafından ele alınmıştır. Günümüzde özellikle Batı bilim dünyâsında ve onların tesiri altında kalan Doğulularda yaygın olan kanâate göre ünlü yerçekim kânunu, İngiliz bilim adamı Newton tarafından keşfedilmiştir. Hâlbuki, bu mevzûda ilk defâ fikir ortaya atıp, incelemelerde bulunan İslâm âlimi Bîrûnî’dir (973- 1049). Bu husûsu bilim târihçisi Kari Boyer de, History of Mathematics adlı eserinde açıkça îti- râf etmektedir. Yine İslâm âlimlerinden Hâzinî (1118-1155), Bîrûnî’nin yerçekimi konusundaki araştırmalarını geliştirerek, çekim kuvvetinin dünyânın merkezine olan uzaklıkla değiştiğini buldu. Böylece bir cismin, dünyânın merkezine olan uzaklığı değiştiğinde ağırlığının da değişeceğini ifâde etti. Hatta Mîzân-ül Hikme isimli eserinde, düşmekte olan cismin hızı, aldığı yol ve geçen zaman arasındaki münâsebet üzerinde de geniş inceleme ve araştırmalarda bulundu. Bütün bunlar, İslâm âlimlerinin, asırlar önce, değerli birer ilim hazînesi olan pek çok eser ortaya koyduklarını göstermektedir.