asalak hastalıkları
Asalakların yol açtıkları çeşitli hastalıklara verilen genel ad. Asalaklık bitki ve hayvan dünyasında çok sık rastlanan bir yaşama biçimidir. Asalakların 1OO’den çoğu insanlarda ciddi hastalıklara yol açarlar. Bazıları Eski- çağ’dan bu yana bilinen bu hastalıklar, özellikle çocuklar ile tropikal ve astropikal bölgelerde yaşayan insanlar için sürekli bir tehlike oluştururlar. Dünyadaki insanların oldukça büyük bir oranı, kalıcı olarak, çeşitli derecelerde asalak hastalıkları çekmektedir. Daha kesin bir tanımla, enfeksiyona yol açan bütün organizmalar (Bk. ENFEKSİYON HASTALIKLARI) birer asalak olarak düşünülebilir. Ama terim, klasik olarak, bakteri ve virüslere oranla daha büyük olan hastalığa yol açıcı organizmalar için kullanılır. Asalak canlılar üç büyük grupta İncelenire Birhücreliler; çeşitli kurtlar ve şeritler; eklembacaklılar. Birhücreli asalaklar, amipler öbeğinden kamçılıları, kirpiklileri ve sporluları içerir. Birhücrelilerin bedendeki etkisi gerçek asalak hastalıklarını oluşturur.
Buna karşılık uyuzböceği, kene ve tahtakurusu, bit, pire, sivrisi nek, çeçesineği gibi eklembacaklılar, bedende asalak yaşayan, ama kendileri hastalığa yol açmayıp, bedeni zayıflatan, başka hastalıkların bulaşmasına yol açan bir öbek olarak ele alınabilirler. Daha çok salgın hastalıkları inceleyen bilimin konusu olan bu organizmalar, birhücreliler gibi asalakların yol açtıkları çok sayıda ciddi hastalıkta taşıyıcı rolü oynarlar. Birhücrelilerin yol açtıkları başlıca hastalıklar arasında balantidiyaz, amipli dizanteri, kala-azar, layşmanya hastalığı, sıtma, toksoplazma hastalığı, trianosoma hastalığı, bilharziya hastalığı, şistozoma hastalığı, vb. sayılabilir. Eklembacaklıların ısırmasıyla bulaşan hastalıklar arasında çeçe sineğinin taşıdığı uyku hastalığı, sivrisineklerin taşıdıkları sıtma, pirelerin bulaştırdığı layşmanya hastalığı ve kala-azar sayılabilir.
Asalak hastalıklarının öbür bulaşma yolları asalağa göre değişir. Sözgelimi trişinoza yol açan Trichinella spiralis, besinle bulaşan insan asalaklarındandır. Besinler hazırlanırken ve pişirilirken alınacak uygun önlemlerle bunlardan korunulabilir. Çeşitli kurtlar, şistozoma- lar ve yuvarlak solucanlar toprak ve su yoluyla insan bedenine girer, birçok hastalığa yol açarlar. Toksoplazma pormal olarak kedigillerde ve kemirci hayvanlarda yaşar; bu hayvanların ısırması ya da tırmalamasıyla insana geçer.
Ancylostoma duodenale ve Necator americanus kancalıkurtları, insanda yaşayan asalaklardır. Yaşama çevrimleri topraktaki {A) ve insandaki (B)evreleri içerir. Bu asalakların yerleştikleri kişinin dışkısında bulunan yumurtalar^),\48 saat içinde açılırlar ve hastalık yapmayan çubuk biçimi kurtçuklar (2)gelişir. Bunlar başka bir insanda hastalığa yol açabilecek iplik biçimli kurtçuklara (3) dönüşür; kurtçuklar deriyi geçtikten sonra kan dolaşımına girer (4) ve akciğerlere taşınır {5). Öksürmeyle boğaza ve yemek borusuna geçip, bağırsaklara ulaşır ve sivri dişli ağızlarıyla (D; C ‘deki iplik biçimi kurtçuk ağzıyla karşılaştırın) bağırsak çeperine yapışan erkek (6) ve dişi (7), erişkin biçimine dönüşürler. Erişkin kancalıkurt insan kanında yaşar ve konağın dışkısıyla dışarı atılarak binlerce yumurta\{8) oluşturur.