ASANSÖR

A SA N SÖR ; Alm. Aufzug, Lift (m), Fr. Ascerıseur,
İng. Lift. İnsanları veya yükleri, yüksek veya
alçak yerlere dikine indirip çıkarmaya yarayan
ve bir platform kabinden meydana gelen makine
düzeni. Çok eski çağlarda bile insanlar ağır
yükleri kaldırmak için makinelerden yararlanma
yoluna gitmişlerdir. Romalı Mimar Vitarius’un
M.Ö. 26’da yazdığı eserden anlaşıldığına göre,
milâttan 236 yıl önce Roma’da yük kaldırmak için
bir takım makinalardan yararlanılmaktaydı. Bunun
gibi Roma İmparatorlarının saraylarında da inerçıkar
dolaba benzer yapılar vardı.
On sekizinci yüzyılda, Velayer adında bir
Fransız mimarı, “Uçan Mobilya” adını verdiği bir
aracı insanların istifâdesine sundu. Bu araç bir
karşı ağırlık vasıtasıyle dengede tutulmaktaydı.
Hareket etmesi için de bir kölenin veya uşağın
kolu çekmesi gerekiyordu. Edoux adında bir Fransız
mühendisi de 1867’de yeni tür bir kaldırma makinası
yaptı ve buna “asansör” adını verdi.
Asansör, kullanılış biçimlerine ve gâyelerine
göre yük ve insan asansörleri; el, hidrolik, hidro
elektrik ve elektrik asansörleri gibi çeşitlere ayrılır.
Hidrolik asansör: Hidrolik asansörler, sıvı
basıncı ile çalışmaktadır. Odacık, kalın bir piston
üzerine oturtulmuştur. Piston kolu, binânın yüksekliği
kadar yerin altına sokulmuş bir silindirin
içine girer. Silindire güçlü pompalarla sıvı gönderilir
ve piston yukarı doğru yükselmeye başlar.
Asansör aşağıya indirilmek istendiğinde pistonüzerindeki sıvı basıncı azaltılır. Hidrolik asansörler,
pek yüksek binalarda kullanılmamaktadır.
Elektrik gücü ile işleyen asansörlerin gelişmesiyle
bunlar önemini kaybetmiştir.
Elektrikli asansör: Elektrik gücüyle işleyen
çeşitli büyüklük ve güçlerde olan çok geniş
kullanım alanı bulan makinalardır. Bunların sâyesinde
90-95 katlı, hatta daha yüksek binaların
en üst katlarına kadar kısa bir süre içinde çıkılabilmektedir.
Bu elektrikli asansörlerin mekanizması
oldukça basittir. Hesaplar ve uygulamalar
sonucu çapı ve mukavemeti tesbit edilmiş bir çelik
halatın ucunun biri asansör odasının tavanına,
bir ucu da karşı ağırlık adı verilen bir demirden
ağırlığa bağlanmaktadır. Çelik halat, boşluğun
tepesinde bir takım makaralardan meydana gelen
bir palanga sistemi içinden dolaşır. Bunun ağırlığı
aşağı-yukarı asansör odacığının ağırlığı kadardır. Karşı ağırlık sayesinde, motora binen yük
hafifler. Karşı ağırlık ile asansör hemen hemen
dengede durur.
Asansör odacığına girilip kapılar kapandıktan
sonra, çıkılmak istenen katın düğmesine basıldığında
elektrik motoru harekete geçer. Halatların
üzerine dolandığı planga sistemindeki makaralar
döner. Halat dönmesiyle, asansör boşluktan
yukarıya doğru çekilmiş olur.
Elektrikli asansörlerde her türlü kazâ ihtimaline
karşı çeşitli tedbirler alınmıştır. Asansörün
halatlarının kopması durumunda, kılavuz
raylara yakın olan çelik pençeler, otomatik olarak
yerlerinden fırlayarak içinde, odanın gidip
geldiği boşluğun çevresindeki dikey rayları tutar.
Ayrıca bundan başka odacığın alt kısmına düşüşteki
sertliği gidermek maksadıyla içinde yağ
bulunan çelik pistonlu silindirler de yerleştirilmiştir.