ASETİLEN

A S E T İLEN ; Alm. Acetylen, Fr. Acetylene, İng.
Acetylerıe. Alkin diye adlandırılan doymamış hidrokarbon
âilesinin ilk ve en önemli üyesi. 1836’da
Edmond Davy tarafından keşfedildi. Formülü C2H2
veya açık olarak HC”CH’tır. Karbonlar arasındaki
bu üç bağ, alkinlerin karakteristik özelliğidir.
Asetilen, renksiz ve yanıcı olup, karakteristik kokuya
sâhiptir. Molekül ağırlığı 26,02 g olup, molekülünün
% 7,75’i H2 ve % 92,25’i karbondur. Basmç
altında ve düşük sıcaklıkta sıvılaştınlabilir. Asetilen
molekülü yüksek enerjiye sâhiptir. Elementlerine
aynşırken verdiği ısı 54.800 kaloridir. Durgun halde,
özellikle basmç altında, çok tehlikelidir. Basmç
altında patlama ve parlama tabiatından dolayı asetilen
özel kaplarda taşınmalıdır. Böyle olursa tehlike
en aza indirilmiş olur. Taşıma işinin emniyetli olması
için çeşitli metodlar geliştirilmiştir.
Metodlardan birinde asetilenin taşındığı silindirik
kap içerisine porözlü (sünger gibi) katı
bir madde konur. Bu sûretle silindirik kabın herhangi
bir yerinde gazın toplanmasının önüne geçilmiş
olur.
Başka bir metod ise, bir çözücüde çözülerek taşınmasıdır.
Çözücü olarak aseton kullanılır. Aseton
kendi hacmi kadar asetilen çözer. Bu teknikle
asetilen 17-18 atmosfer basmç altında emniyetle taşınabilir.
1891 yılında F.F.H. Moisan, kalsiyum
karbit (CaC2)’in elektrik fırınlarında geniş ölçüde
elde edilmesini geliştirdi. Böylece Asetilen bol
miktarda elde edilmeye başlandı. Asetilen elde
etmek için kalsiyum karbid su ile muâmele edilir:
CaC2+2H20 fi Ca(OH)2+C2H2
İkinci Dünyâ Savaşından sonra başka önemli
metodlar da geliştirildi. Bunlardan biri, tabiî veya
petrolden elde edilen hidrokarbonların takribi
1500° C’lik fırınlardan geçirilmesi ile asetilen elde
edilmesidir:
C2H6 fi C2H:, + 2 H2
Kullanılışı: Asetilen az oksijenle yakılırsa isli,
yeterli oksijen ile karıştırılıp yakılırsa parlak
bir alev verir. Bu özelliğinden dolayı da eskiden
aydınlatmada kullanılırdı. Bu gün asetilenin aydınlatmada
kullanılması yok gibidir. Saf oksijen
ile beslenen hamlaçlarda 3000°C’lik alev elde
edilir ki, bu alev metallerin kaynak yapılmasında
ve demir kütüklerin eritilerek kesilmesinde
kullanılır.
Reaksiyona girme bakımından ve ucuz oluşu
sebebiyle bir çok organik maddelerin elde edilmesinde
asetilen kullanılır. Elektrik enerjisi fazla,
petrol rezervleri az olan ülkelerde asetilen hammadde
olarak tercih edilen bir materyaldir. Ençok
kullanıldığı alanlardan birisi aset aldehit elde
edilme işlemidir.
Asetilen su ile, civa sülfat ve sülfürik asitin katalitik
etkisiyle aset aldehidi verir.C2H2+H2O
(H 2s o 4)
(H2s o 4 -► c h * – c;
p
H
Aset aldehit oksidasyonundan da asetik asit elde
edilir.
Asetilenden, etil alkol, vinil esterleri, vinil
eterler, butadien, halojenlendirilmiş bileşikler, akrilonitril
(vinilsiyanür) elde edilir.
Elde edilen küçük moleküllerin her birinden
büyük moleküllü (polimer) fiber, plastikler, sentetik
kauçuklar, lastikler ve ilaçlar elde edilir