Atatürk Araştırma Merkezi

Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu’na bağlı, tüzelkişiliğe sahip kültür kurumu. Kuruluşu 17 ağustos 1983. Merkezin belli başlı görevleri, Atatürk’ün kişiliğini, ilkelerini, inkılaplarını, Atatürkçü düşünceyi aydınlatacak, değerlendirecek bilimsel araştırmalar yapmak ya da yaptırmak; devlet ve toplum hayatına Atatürkçü düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılâplarını egemen kılmaktır. Araştırma Merkezi’nin üyeleri, bu merkezin organlarını oluşturan, hizmet ve faaliyetlerinde görev alan kişilerdir. Atatürk Araştırma Merkez’inin üç türlü üyesi vardır: Aslî üye, şeref üyesi, haberleşme üyesi. Kuruluş döneminde yirmi aslî üye vardır. Yüksek Kurul kararıyla, ihtiyaç ve gelişmelerin gerektirdiği durumlarda bu sayı kırka çıkabilir. Aslî üyelerden on kişi, yüksek öğrenimli, yönetim deneyimi olan, devlet memuru olabilecek nitelikte adaylar arasından AKDTYK Yüksek Kurulu’nca seçilir, öteki on kişi ise, Merkez*in amaçlarının gerçekleştirilmesinde yararlı olabilecek öğretim elemanları arasından YÖK’çe seçilir. Aslî üye sayısı de-ğiştirilse bile bu oran saklı tutulur.
Aslî üyeler, altı yıl süreyle görev başında kalır.
A. A. Merkezi’nin şeref üyeleri şunlardır: M. Kemal Atatürk, 2549 sayılı Devlet Mezarlığı Kanunu’na göre Atatürk’ün en yakın silah arkadaşı olarak belirlenen İstiklâl Harbi komutanları (t. İnönü, F. Çakmak, Org. Nurettin, Y. Ş. Subaşı, F. Al-tay, A. F. Cebesoy, K. Karabekir, K. Özalp, C. C. Toydemir, i. Çalışlar, A. N. Gürman, K. Orbay, S. Omurtak, N. Eldeniz, Ş. N. Gökberk, A. H. Ayerdem, N. Solok, K. inanç. M. K. Dalbaşar, N. Tınaz, K. Sami, ö. H. Bıyıktay, A. Derviş, K. Sevüktekin. O. N. Koptagel, R. Sakarya, Y. i. Met, M. S. Erçetin, H. N. özsu, R. Bele, S. Uke. S. Adil, M. Bakü. M. S. Kula, H. Karsıalan, A. Koval, A. Atlı, A. Z. Soydemir, Alb. ^Mümtaz, Alb. Ali, A. örgüç, R. Çiyiltepe, – E. S. Boral, i. Çolak. M. F. Bulca, M. N. Conker, M.
H. Conk, H. Akmansu. M. Nazım, M. N. Hendek). A. Araştırma Merkezi’nin haberleşme üyeleri şunlardır: Üniversitelerin A-tatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi enstitülerindeki öğretim elemanları, Türk Silahlı Kuvvetleri ile Emniyet teşkilâtına bağlı olanlar da dahil, yükseköğretim kurumla-rında Atatürk ilkeleri ve inkılâp tarihi dersi öğretim elemanları, ortaöğretimde gö-
revli cumhuriyet tarihi ve inkılâp tarihi dersi öğretmenleri, Atatürkçü düşünce, A-tatürk ilkeleri ve inkılâpları konularında çalışmaları ve yayınlan bulunan türk veya yabancı uyruklu gerçek veya tüzel kişiler. A. Araştırma Merkezi’nin başkanı, tutum ve davranışları ile Atatürkçü düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılâplarını benimsediğini, eserleriyle veya eğitim ve öğretim veya diğer hizmet alanlarındaki çalışmalarıyla kanıtlamış, yüksek öğrenimli, devlet memuru olabilecek nitelikteki adaylar arasından AKDTYK Yüksek Kurulu’nun görüşü alınarak başbakanın önerisi üzerine müşterek kararla atanır. A. Araştırma Merkezi’nin Bilim Kurulu, başkan, başkan yardımcısı ve aslî üyelerden oluşur.
A. Araştırma Merkezi Yürütme Kurulu, başkan, başkan yardımcısı ve Bilim Kuru-lu’nun asli üyeleri arasından seçeceği dört üyeden oluşur. Seçilen üyeler müşterek kararla atanır ve üç yıl süreyle görev başında kalır.
Araştırma Merkezi’nde idari ve mali işlerin yürütülmesi ve yönlendirilmesiyle görevli kişi A. Araştırma Merkezi Sekreteri’
dir. (M)
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürkçü düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılâplarını, türk kültürünü, tarihini ve dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak, yaymak ve yayınlar yapmak amacıyla Ankara’da kurulan yüksek kültür kurumu. Kuruluşu 17 ağustos 1963.
Türk Dil* Kurumu ile Türk Tarih* Ku-rumu’nun çalışmalarını siyasal etki ve tartışma ortamından kurtarma zorunluluğu, özellikle 1961 Anayasası döneminde zaman zaman kendini hissettirdi. Ayrıca, Atatürk ilke ve inkılâplarının topluma yeterince be-nimsetilemediğini kabul eden 12 Eylül 1980 yönetimi; 1982 Anayasası’nda TDK ve TTK’yı da bünyesine alan, Atatürk ilke ve inkılâplarını araştırma alanı edinen Atatürk Araştırma Merkezi ile Atatürk Kültür Merkezi’ni de kapsayan bir yüksek kurum oluşturulmasını öngördü.
Danışma Meclisi’nde uzun süre görüşülen ve 17 ağustos 1983’te yürürlüğe giren bir kanunla (11 ağustos 1983 tarih ve 2876 sayılı), Atatürk’ün manevi himayelerinde, cumhurbaşkanının gözetim ve desteğinde, başbakanlığa bağlı olarak etkinlik yürütecek Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu resmen kuruldu. Kanunda Yüksek Kurum’un kamu tüzelkişiliğine sahip olduğu, her biri ayrıca tüzelkişiliğe sahip dört kurumdan ibaret olduğu belirtildi. Bu dört kurum şunlardır: Atatürk* Araştırma Merkezi (Ek 2), Türk* Dil Kurumu (Ek 2), Türk* Tarih Kurumu (Ek 2) ve Atatürk* Kültür Merkezi (Ek 2).Sözü geçen kanunla ihdas edilen Atatürk Uluslararası Barış ödülü (Ek 2) için başvuru makamı da AKDTYK’dır. ödülün başvuran adaylardan hangisine verileceğini belirleyecek olan Atatürk Uluslararası Barış ödülü kurulu, AKDTYK Yüksek Kurulu’na dışişleri bakanı ve cumhurbaşkanı tarafından seçilen üç üyenin katılmasıyla oluşur. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, şu organlardan oluşmaktadır:
1) Yüksek Kurul. Başbakanın ya da görevlendireceği devlet bakanı ve başbakan yardımcısının başkanlığında genelkurmay başkanı veya genelkurmay ikinci başkanı, tanıtma ve enformasyon işlerinden sorumlu devlet bakanı, milli eğitim bakanı, kültür ve turizm bakanı, gençlik ve spor bakanı, Milli Güvenlik Kurulu genel sekreteri, YÖK başkanı, Yüksek Kurum başkanı ile cumhurbaşkanının seçeceği dört ü-yeden oluşur. Cumhurbaşkanı, gerekli gördüğü durumlarda. Yüksek Kurul’a başkanlık eder. Başbakanın gerekli gördüğü durumlarda TRT genel müdürü, başbakanlık tanıtma müsteşarı ile öteki kamu kurum ve kuruluşlarının yetkilileri, Yüksek Kurul toplantısına katılırlar, ancak oylamaya katılmazlar. Yüksek Kurul, yılda iki kez toplanır. Başbakanın her çağrısı üzerine olağanüstü toplanabilir.
2) AKDTYK‘ Başkanı. Tutum ve davranışlarıyla Kurum’un kanunda belirlenen a-maçlarını ve ilkelerini benimsemiş, kişilikleri bakımından Kurum’un hizmet ve faaliyetlerini verimli kılacak bilimsel ve kül-
türel niteliklerini kanıtlamış, yükseköğrenimli, devlet memuru olabilecek nitelikte, Yüksek Kurul’un görüsünü alarak başbakanın göstereceği Uç aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından seçilip atanır.
3) Yönetim Kurulu. Yüksek Kurum baş-kanının başkanlığında, başkan yardımcısı, cumhurbaşkanınca seçilen üç üye ve bağlı kuruluşların (AtatUrk Araştırma Merkezi. Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve AtatUrk Merkezi) balkanlarından oluşur. Yönetim Kurulu ayda iki kez toplanır. Yüksek Kurum başkanının gerekli gördüğü durumlarda olağanUstü toplantı yapar.
4) Denetim Kurulu. Yüksek Kurum balkanının önerisi üzerine ikili müşterek kararla atanan bir başkan ve iki üyeden oluşur. Denetleme Kurulu, bağlı kuruluşların bütçe uygulamaları ile mali ve idari işleri denetler.
AKDTYK’nm belli başlı gelir kaynaklan: Başbakanlık bütçesine ner yıl» Yüksek Ku-rum için konacak ödenekler, TDK ve TTTC’ nun Atatürk’ün vasiyetine dayalı gelirleri, döner sermaye kârları, bağışlar, yardımlar vb. (M)
Atatürk Uluslararası Banş ödülü, dünyada barış, dostluk ve iyiniyetin yerleşmesine ya da yaygınlaşmasına emeği geçen gerçek ve tüzel kişilere verilmek üzere 1983’te ihdas edilen devlet ödülü. AtatUrk rölyefi bulunan bir plaket, para ödülü ve bir özel rozetten oluşur. Yılda bir kez verilir. ödül için aday gösterilecek kimselerin saptanmasında ve değerlendirilmesinde ırk, renk, dil, din vb. aynmı yapılmaz.
En geç 31 aralık tarihine değin, AtatUrk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu’nâ başvuran kişiler ödül için aday olmaya hak kazanır.
Bu ödüle, cumhurbaşkanının, TBMM baş-kanınm, ödül kurulu üyelerinin, Birleşmiş Milletler genel sekreterinin, Türkiye’deki yabancı misyon şeflerinin, daha önce aynı ödülü almış kimselerin ve ödül kurulunun belirleyeceği diğer kişilerin, diledikleri kimseyi aday gösterme haklan vardır. Adayların eserleri, hizmet ve faaliyetleri, AtatUrk Uluslararası Barış ödülü Kurulu tarafından değerlendirilir. Bu kurul, AtatUrk Kültür, Dil ve Tarih YUksek Kurumu Yüksek Kurulu’na dışişleri bakanı ile cumhurbaşkanı tarafından aynca seçilen Uç U-yenin katılmasıyla oluşur. AKDTYK, Yüksek Kurulu başkanı, ödül Kurulu’nun da başkamdir. Kurul’daki değerlendirmeden sonra ödUle layık görülen aday, cumhurbaşkanı onayladıktan sonra en geç 23 nisanda ilan edilir, ödül, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı’nda düzenlenecek bir törenle cumhurbaşkanı ya da görevlendireceği bir kimse tarafından kazanana verilir. (M)
Atatürk Kültür Merkezi, Ankara’da, A-tatürk Kültür. Dil ve Tarih Yüksek Kurumu’na bağlı ve tüzelkişiliğe sahip olarak kurulan kültür kurumu. Kuruluşu 17 a-ğustos 1983. Merkezin başlıca görevleri şunlardır: Türk edebiyatının, sanatının, folklorunun, töre ve geleneklerinin tarih ve gelişmelerini incelemek, araştırmak yaymak ve yayımlamak; Türk kültürünü tanıtmak; aynı amaçlarla faaliyet yapan yerli ve yabancı kişi ya da kuruluşlarla işbirliğinde bulunmk. AtatUrk Kültür Mekezi’ nin Üyeleri, merkezin organlarını oluşturan, onun hizmet ve faaliyetlerinde görev alan kimselerdir. Merkez’in üç türlü üyesi vardır: Aslî üye, şeref üyesi, haberleşme ü-yesi. Merkez’in kuruluş döneminde yirmi aslî üyesi vardır. İhtiyaç ve gelişmelerin gerektirdiği durumlarda AKDTYK, YUksek Kurulu’nun karanyla üye sayısı kırka çıkarılabilir. Aslî üyelerin yarısı AKDTYK, Yüksek Kurulu, ötelfi yansı da YÖK tarafından seçilir. Aslî üyelik süresi altı yıldır. AtatUrk KUltür Merkezi”nin Mustafa Kemal AtatUrk dışındaki şeref üyeleri, Merkez’in etkinliklerine önemli maddi ve manevi destek sağlayan Türk ve yabancı uyruklu kişiler arasından Merkez başkanının Önerisi, Yürütme Kurulu’nun oluru ve Bilim Kurulu’nun kararı ile seçilir. Şeref üyeleri, Bilim Kurulu’nun toplantılarına katılır, ancak oylamaya katılmaz. Haberleşme üyeleri. Türk Silahlı Kuv-
sanat, eğitim, endüstri, tarım vb. alanlarda Cumhuriyet Türkiyesi’nin çağdaşlaşma yolunda ulaştığı düzey tanıtıldı.
Çeşitli resmî ve özel kurumlarca 96 kompozisyon, 97 şiir, el sanatlarından halk o-yunlarina kadar çeşitlenen 47 yarışma, 10 büyük defile düzenlendi. Ayrıca Güzel Sanatlar genel müdürlüğü ve çeşitli kurumlarca 102 resim yarışması yapıldı.
Konya Turizm derneğince, Atatürk’ün babası Ali Rıza Bey adına cirit oyunları, at yarışları, annesi adına Zübeyde Hanım gül yarışması düzenlendi. Başarılı kooperatif yöneticileri ve en başarılı köy muhtarları ödüllendirildi.
19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı çok görkemli törenlerle kutlandı. Çanakkale – lntepe gençlik ve izcilik tesisinde «Uluslararası Atatürk’ü Tanıyalım» adıyla çeşitli ülkelerden 520 kişinin katıldığı bir gençlik kampı düzenlendi (2 – 16 temmuz 1981). Aynı tesiste 920 izci ve izci önderinin katıldığı «Atatürk Millî Kampı» açıldı (17 – 27 temmuz 1981).
İlk ye orta dereceli okullar, üniversite, a-kademi ve yüksek okullar arasında halk o-yunları yarışmaları düzenlendi.
Ayrıca 100. yıl uluslararası spor yarışmalarında Devlet Başkanlığı Türkiye turu, masa tenisi turnuvası, Uluslararası Atatürk bisiklet, cimnastik, halter, bayanlar-arası voleybol, Atatürk boks turnuvası. Avrupa Basketbol yarı final şampiyonası, Uluslararası Asya – Avrupa maratonu ve yüzme müsabakaları ile Bursa’da Balkan Kayak şampiyonası ,İzmir’de Balkan Yaş Grupları Yüzme şampiyonası yapıldı.
Çeşitli kentlerimizde düzenlenen yurtiçi yarışmalarında binicilik, eskrim, bisiklet, yelken, boks, tenis, atıcılık, judo, kayak, yivli silahlar, hava silahları dallarında etkinlikler gösterildi. Spor kulüpleri, özel ve resmî kurumlar basın yayın organları, üniversite ve yüksekokullar 100. yıl nedeniyle sporun her dalında yarışmalar düzenledi. Ankara’da 100. yıl spor tarihi mezesi açıldı (20 mayıs 1981).
• 100. yılda tamanılanamayıp 1982 yılında da sürdürülen başlıca çalışmalar:
a) Atatürk’ün Nutuk adlı eseri, konuşulan dile çevrilerek üç cilt halinde bastırıldı.
b) Yerli ve yabancı basında çıkan Atatürk’ le ilgili yazı, makale, dergi, kitap vb. yayınların bibliyografik derlemesi yapılarak Türk Tarih Kurumu’na teslim edildi.
c) İstanbul, Ankara, İzmir’deki üniversitelerin yetkili öğretim üyeleri ve Genelkurmay, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu temsilcilerinin işbirliğiyle Atatürk’ün çok yönlü kişiliği, ilke ve devrimleri hukuk, kültür, eğitim, bayındırlık, tarım ve sanayileşme alanlarında Atatürk döneminde yapılan atılımları konu alan yazı ve makaleler hazırlatıldı.
d) 1981 yılında yerli ve yabancı basında çıkan yazıların 12 kitapta toplanması kararlaştırıldı.
• Yurtdışı kutlama çalışmaları: Paris’te toplanan UNESCO’nun 20. genel kurulunda 1981 yılının Atatürk yılı olarak kutlanmasına oybirliğiyle karar verilmişti (27 kasım 1978). (Bu karar da göz önünde tutularak yurt dışı kutlama çalışmaları üç başlık altında düzenlendi:
1) Dünya’da 100. yıl: 100. yıldönümü nedeniyle birçok yabancı devlet adamı mesaj yayınladı. Birleşmiş Milletler’de yapılan bir törende, Devlet başkanı Org. Evren’in «Birleşmiş Milletlere Atatürk Armağanı» Genel Sekreter Dr. Kurt VValdheim’e verildi (30 eylül 1981). 100. yıl dolayısıyla çeşitli’ ülkelerde sergiler, gösteri, festival,, toplantı, konferans, anma toplantı ve geceleri, radyo konuşması, spor gösterileri, fuarlar, sempozyumlar düzenlendi vc yazılar yayınlandı.
Ayrıca yurtdışında Atatürk fotoğrafları, resim ve pul sergileri, müzik ve folklor gösterileri düzenlendi.
2) Unesco Çalışmaları: Atatürk’ün kişiliğini, devrimlerini, eğitim, bilim ve kültür a-lanındaki görüşlerini dünya kamuoyuna tanıtmak amacıyla. T.C. hükümetinin işbirii-ğiyle bir kollokyum ve UNESCO genel merkezinde «Türk Kültür Günleri» düzen
lendi. Ayrıca Paris’te fotoğraflarla Atatürk ve Türkiye, Seramik, çağdaş türk resmi, eski el sanatları, türk giysileri ve PTT’ nin 1923 – 1981 yılları arasında çıkarttığı pulları kapsıyan sergiler açıldı. Seramik dışındaki sergiler UNESCO’dan sonra Was-hington’daki Türk haftası için ABD’ye gönderildi.
Devlet sanatçılarından bir grubun resitali ve oda orkestrası konserleri. Turizm ve Tanıtma bakanlığı Halk Oyunları topluluğunun, devlet ve özel tiyatro sanatçılarımızın oyunları sahnelendi.
UNESCO genel merkezinde düzenlenen u-luslararası sempozyumda sunulan tebliğlerin çeşitli dünya dillerine çevrilmesi kararlaştırıldı.
3) Türk işçilerinin yoğun olduğu ülkelerde ve Kıbrıs’ta kutlamalar: Yurt dışındaki vatandaş ve soydaşlarımızın yoğun bulunduğu bölgelerdeki temsilciliklerimizin düzenledikleri kültür etkinlikleriyle, bunların ulusal kültürle ilişkileri, Atatürk ilkelerine bağlılıklarını korumaları amaçlandı. Kıbrıs Türk Federe Devleti’nde de çok yönlü ve geniş kapsamlı kültür etkinlikleri düzenlendi. KTFD’nin çeşitil kentlerinde Atatürk’e ait kitap, fotoğraf, resim sergileri tertiplendi, Atatürk kitaplığı, Atatürk çocuk parkı kuruldu, okullarda sergiler, kültür ve bilgi yarışmaları, özel radyo ve televizyon programları, film gösterileri, konferans, a-çık oturumlar, müzik ve folklor geceleri, spor yarışmaları düzenlendi.
TRT, Türk sanat ve halk müziği topluluğu, müzik vc tiyatro toplulukları Kıbrıs’ta temsiller verdiler. (M)
Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santralı, Urfa kentinin 70 km kuzeybatısında yapımı süren baraj ve hidroelektrik santralı. Temeli 1981’de atılan tesisin, bütünüyle 1991’de bitirilmesi öngörülmektedir. Bitirildiğinde yararlan yalnız Güneydoğu A-nadolu’da değil tüm Türkiye’de görülecek olan tesis, su taşkınlarını önleme, sulama ve elektrik enerjisi üretme amaçlarına hizmet edecektir.
Türkiye’nin su kaynaklarından üretebileceği ,enerji miktarı 100 milyar kWs olarak tahmin edilmektedir. Bugüne kadar bunun ancak yüzde 10’undan yararlanmayı sağlayan tesisler gerçekleştirildi. Atatürk Barajı vc Hidroelektrik Santralı tamamlandığında bu oran iki katına çıkacaktır. Bugün kuru tarım yapılan 10 milyon dönümlük Aşağı Fırat ovaları Atatürk Barajı gölüyle sulanacak: bu sayede tarım ürün-
leri çeşitlenecek ve üretim büyük ölçüde artacaktır. Bu proje, Türk ekonomisini güçlendirme yolundaki en büyük atılımdır. Tesis şu ana yapılardan oluşacaktır:
• Baraj: Kaya dolgu tipinde ve 184 m yüksekliğinde, (Keban’dan ve Oymapmar’-dan sonra Türkiye’nin en yüksek barajı); dolgu hacmi 82 milyon m3 (dünyanın dördüncü büyük dolgu barajı).
• Santral: 258 m uzunlukta, 53 m genişlikte (bir futbol sahasının iki katı) ve temelinden çatısına 34 m yüksekliğinde tasarlanan santral binasında her biri 300 000 kWs gücünde sekiz türbin-jeneratör grubu bulunacak, toplam 2 400 MW güç ile Atatürk Hidroelektrik Santralı dünyanın sayılı hidroelektrik santrallarından biri ve Türkiye’nin en büyük hidroelektrik santralı olacaktır. Bu santralın yılda üreteceği 8 900 milyon kWs elektrik enerjisi, TEK elektrik iletim sistemi ile tüm Türkiye’ye dağıtılacaktır.
• Basınçlı borular: Her türbin – jeneratör grubu için bir tane olmak üzere sekiz basınçlı boru vardır. Bunların her biri ortalama 600 m uzunlukta ve 7 m iç çaptadır.
• Sulama yapısı: 70 m yüksekliğinde ve 520 000 m3 hacminde beton ağırlık tipinde büyük bir barajdır.
• Dolusavak: 154 m uzunluğunda ve 56 m yüksekliğinde, suyun rahat akmasını sağlayacak biçimde beton ağırlık tipinde bir barajdır. Tepesinde 16 m genişlikte vc 17 m yükseklikte altı çelik kapak vardır. Otomatik kaldırma tertibatı ile istenildiği kadar açılabilen bu kapaklar tam açılırsa dolusavaktan (baraj gölü en yüksek düzeyde iken) saniyede 16 800 m3 su boşalabilir. Dolusavağın kanalı 450 m uzunluktadır.
• Çevirme tünelleri: Baraj gövdesinin ve santralın yapımı sırasında Fırat’ın uzaktan akmasını sağlayacak 8 m iç çaplı, 1 326,
1 367 ve 1 396 m uzunlukta üç beton kaplama tünellerdir, inşaat bitince bunlar kapatılarak baraj gölü doldurulmaya başlanacaktır.
• Şalt sahası: 175 m X 410 m boyutlarında bir alanı kaplayacak ve üretilen elektrik c-nerjisini TEK şebekesine vermeye yarayacaktır.
• Site: İnşaat sırasında inşaatı yönetenleri ve ailelerini, inşaat bittikten sonraysa Atatürk Barajı ve Hidroelektrik San^li-nin personelini barındıracaktır
Atatürk Barajı yapım alanı
VnU, İM t orstrt ı MEYİ) 1 \ •
ATATÜRK

ATATÜRK

100. yıl dolayısıyla Zeytinburnu’da dikilen ATATÜRK h«yk«li (1981)
yerel ve uluslararası kültür, sanat, folklor, müzik, tiyatro, turizm ve çocuk şenlikleri düzenlendi. Ulusal bayramlar ve kurtuluş günlerinde Atatürk’ü anma törenlerine ö-zel bir önem verildi; günün anlamını belirten yarışmalar, sergiler ve toplantılar düzenlendi. İstanbul’da Atatürk Kültür merkezinde, Samsun, Erzurum, Konya, Diyarbakır, Adana, Kahramanmaraş, Gaziantep, İzmir, Edirne, Kars’ta birer btiyük konser, Ankara’da marşlar ve Türk müziği konseri, Atatürk ve Türkiye sergisi, Devlet Halk O-yunları topluluğu gösterileri yapıldı. İstanbul’da yapılan Uluslararası Askeri Bandolar festivaline Pakistan, Ürdün, Federal Almanya, ABD askerî bandolarıyla Türk Kara, Deniz, Hava kuvvetleri ve Jandarma Genel Komutanlığı bandoları katıldı. İzmir’de kırka yakın Avrupa ve İslâm ülkesinin çağrıldığı bir Atatürk Moda festivali düzenlendi. Uluslararası İstanbul festivalinde ünlü Bolşoy balesinin de katıldığı sanat gösterileri yer aldı.
• Sanat etkinlikleri: Atatürk’ün doğumunun 100. yılında sanat (.alışmalarına da ö-nem verildi, yurt ölçüsünde yaygınlaştırıldı. Tanınmış sanatçılara 100. yılı simgeleyen 100. yıl amblem, afiş, pul ve rozetleri hazırlattırılarak bastırıldı. İbrahim Çallı, Fey-haman Duran, Arthur Kampf gibi ressamların hazırladığı Atatürk portrelerinden yaptırılan roprodüksiyonlar yurt içinde ve dışında dağıtıldı. Bu arada devlet başkanı Kenan Evren tarafından aşağıdaki sanatçılara «100. Yıl Hatıra Plaketi» verildi (5 ocak 1981): Bedia Muvahhit, Vasfi Rıza Zo-bu (tiyatro), Necil Kâzım Akses, Cemal Reşit Rey, Ahmet Adnan Saygun, Münir Nurettin Selçuk (müzik), Cevat Dereli, Eşref üren (resim), ZühtÜ Müritoğlu (heykel), Arif Hikmet Koyunlu (mimarlık). 1981 süresince Atatürk’ün sanata verdiği değeri ve çağdaş sanatlarımızın ulaştığı düzeyi belirten resim, heykel, fotoğraf, seramik, grafik sergileri açıldı. Bu sergiler Anadolu’nun çeşitli kentlerine ve dış ülkelere de gönderildi. Aynca İstanbul D. Güzel Sanatlar akademisinde 100. yıl sanat bayramı düzenlendi (eylül 1981). Ankara’da açılan (nisan
1981) «Atatürk ve Türkiye» konulu sergi Batı Almanya’ya gönderildi. Mayıs ayında 37 ilimizde de bu tür büyük sergiler açıldı. İzmir’de Ege, Erzurum’da Atatürk, Ada-na’da Çukurova, IstanbuPda Boğaziçi, Ankara’da Ankara üniversitelerinde ve Kara Harp Okulunda belgelerle Atatürk fotoğraf sergileri açıldı. Millî Eğitim bakanlığınca 67 ile gönderilen fotoğraf sergileri düzenlendi. Bu arada minyatür, hat, tezhip, çini gibi geleneksel ve çeşitli el sanatlarımızın çağdaş uygulaması niteliğinde sergiler ve Ankara’da «Uluslararası Atatürk ve Türkiye Sergisi» açıldı (aralık 1981). Dil ve Tarih – Coğrafya fakültesinde sergilenen Kurtuluş Savaşı belgeleri kitap haline getirildi. Cumhuriyet dönemi pullan tla 100. yıl anı-
sına İstanbul AKM’de sergilendi. 100. yıl millî tanm «hayvancılık, gıda maddeleri sergileri de ilgiyle izlendi.
Ülkemizin tanınmış ressamlarına ısmarlanarak yaptırılan «Kurtuluş Savaşı ve Atatürk Devrimleri» konulu tablolar Ankara Resim ve Heykel müzesinin 100. yıl galerisinde sergilendi. Ressamlarımız arasında düzenlenen «Yurtta Sulh, Cihanda Sulh» konulu resim yarışması büyük ilgi çekti.
Ayrıca Basın – Yayın genel müdürlüğünce bir «Türkiye albümü» hazırlandı; tanınmış fotoğrafçılarımızın eserlerini içeren «Fotoğrafçılarımızın Gözüyle Atatürk Türkiyesi» birçok yerde sergilendi.
Çizerlerimiz arasında bir «Türkiye karikatür», seramik sanatçılarımızın katıldığı «Çağdaş seramik» yarışmaları düzenlendi. Mâliyece satışa sunulan 100. yıl altını büyük ilgi gördü. Genelkurmay tarafından subay ve astsubayların yakalarına takılan 1Q0. yıl armağan rozeti yaptırıldı.
Müzik dalında da çeşitli etkinlikler yer aldı. Tanınmış bestecilerimizden A. Saygun, C. R. Rey, N. Kodallı, S.’ Kalender ve H. Şimşek’e Atatürk marşları . bestele 11 iri İdi. Bu marşların orkestrasyonu – kalk Recep Arman tarafından yapıldı.
TRT müzik dalında çeşitli yarışmalar açtı. Aynca Cumhurbaşkanlığı,1 İstanbul ve İzmir Devlet Senfoni orkestraları, devlet sanatçıları ve ünlü solistlerimiz yurdun çeşitli yerlerinde ve ordu merkezlerinde konserler verdi. Oda orkestrası, türk ve halk müziği konserleri, öğrenciler için eğitici konserler, halk ozanlarının katıldığı «Aşıklar bayramı»nda yarışmalar düzenlendi. Atatürk devriminin önemli kazançlarından birini oluşturan çağdaş müzik yapıtlarımız, Avrupa orkestraları tarafından çalınarak radyo ve televizyonlarda en önemli etkinliklerden biri oldu. Devlet Sanatçısı Hikmet Şimşek’in Berlin, Münih, Hannover, Viyana, Romanya, Yugoslavya, Norveç radyo orkestraları vc Prag senfoni orkestrasıyla yaptığı radyo, televizyon yayınlarında Saygun, Erkin, Rey, Akses, Alnar, Tarcan, Kodallı, ve Sun’un 13 eseri çalındı. Bunlardan ikisine solist İdil Biret’le Gülsin Onay da katıldı.
• Sahne sanatları ve folklor: Devlet Tiyatroları ve Devlet Opera ve Balesi genel müdürlüğü, 1981 yılında bütün il ve ilçeleri kapsayan Anadolu turneleri programlayarak 100. yılın anlamına yaraşan oyunlar sahneledi. Yüksek okul ve fakültelerimizin de bu konuda önemli katkısı oldu. Atatürk, Ege, Boğaziçi, Ankara, Hacettepe, Karadeniz, Diyarbakır, Çukurova, Selçuk üniversiteleriyle Deniz ve Hava harpokul-lannın sahneledikleri oyunlar bölgelerinde büyük ilgi gördü. Halb okuluyla Kız Teknik Yüksek öğretmen okulu öğrencilerinin ortaklaşa sergilediği «Onun Ulusu» oyunu sahne çalışmalarının güzel bir örneği oldu. Bu programlarda Türk tarihini, Kurtuluş savaşını ve Atatürk devrimlerini konu alan eserlere geniş yer verildi. Mart ayında başlayan 100. yıl folklor şenlikleri bütün yurtta sürdürüldü. Atatürk’ün anısına Kültür bakanlığının Bursa’da düzenlediği (haziran 1981) folklor kongresi büyük ilgi gördü. Devlet Halk Oyunları topluluğunun Ankara’da yaptığı gösterinin benzeri Avrupa ve Amerika’da da ilgi uyandırdı.
• Atatürk büstleri: Çeşitli illerimizdeki ordu donatım, tamir fabrikaları, demir – çelik tesisleri, devlet demiryolları, Gölcük Tersane komutanlığı gibi askeri ve sivil kuruluşlar tarafından Atatürk yılında 1850 adet büst ve 1 150 mask dökümü yapıldı. Ayrıca T.C. Ziraat bankası 2 200 büst, Emekli sandığı 200 mask, Etibank genel müdürlüğü binlerce Atatürk röliyefi yaptırarak okullara dağıttı.
• Basın – yayın çalışmaları: Resmi ve özel
33 kuruluş tarafından Büyük önder’in yaşamını, tarihsel ve evrensel kişiliğini, ilke ve devrimlerini, kişiliğinin çeşitli yönlerini, söylev ve demeçlerini, anılarını, özel mektuplarını konu alan yüz elliye yakın kitap yayımlandı. Bunların dışında Atatürk’le ilgili fotoğraf, resim, Atatürk ve cumhuriyet anıtlarını, Türk el sanatlarını, içeren albümler, el kitapları, duvar ve masa takvimleri, Atatürk’ün gençliğe hitabesi, O-nuncu Yıl söylevi ve Uç dilde hazırlanan
Atatürk’ü ve ülkemizi tarihiyle, turistik, folklorik özellikleriyle tanıtan broşürler bastırılarak dağıtıldı.
• Askerî çalışmalar: Genelkurmay başkanlığınca hazırlanan program çevresinde bütün askerî birlik ve kurumlarda Atatürk köşeleri hazırlandı, büyük önderi tanıtıcı konferanslar verildi, Atatürk’le ilgili filmler gösterildi. Çeşitli garnizonlarda Türk yapımı silah, araç ve gereçleri sergilendi. Devlet Güzel Sanatlar galerisinde Atatürk ve Kurtuluş savaşıyla, ilgili bir resim sergisi açıldı. Zafer haftası ve 19 mayıs geniş spor şenlikleri, törenler ve yarışmalarla kutlandı. Silahlı kuvvetlerdeki okuma -yazma bilmeyen erlere okuma – yazma öğretildi. Ayrıca Atatürk yılı boyunca, ülkemizin değişik yörelerinde Atatürk’ün anısına otuz sekiz askerî tatbikat yapıldı (o-cak – aralık 1981).
Bütün eğitim kurumlarında, Atatürk ilkele-leri ve devrimlerinden kaynaklanan Atatürkçülüğün benimsenmesi, yabancı ideolojilerin kökten kazınması için her türlü • Önlemler alınmaya başlandı. Okullarda 100. yılın anlamını, Atatürk ilkelerini en iyi biçimde benimsetmek amacıyla film, kültür, sanat, spor dallarında yarışmalar düzenlendi. Okullarda, askerî birliklerde ve spor kulüplerinde gençler arasında birlik, sevgi ve dayanışmayı sağlamak üzere sporun her dalında etkinliklere hız verildi. Gençlik ve Spor bakanlığının eşgüdümü ve Millî Eğitim bakanlığının işbirliğiyle yapılan çalışmalar 1981 yılı sonuna kadar sürdürüldü.
• Bilimsel çalışmalar: Üniveresiteler, bilim ve eğitim kurumlarında Atatürk’ün bilim, teknik, sanat, kültür, askerî, ekonomi, spor, hukuk devrimlerini değerlendiren toplantı ve açık oturumlar, seminer konferans, sempozyumlar, basın toplantıları, kongre – şura ve kurultay çalışmaları yapıldı. ODTÜ, Hacettepe, Ankara, Ege, Diyarbakır, Atatürk, Karadeniz ve Anadolu üniversiteleri kendi bölgelerinde gezici konferanslar düzenlediler. Türkiye İkinci İktisat kongresi İzmir’de yapıldı (ekim 1981). Atatürkçü millî eğitim şûrası, uluslararası genç gazeteciler semineri; tanm, sağlik, millî kültür şûraları, Atatürk bilim ve teknik, uluslararası tekstil, 9. Tarih kongreleri; Uluslararası Atatürk, Atatürk ve devrimleri, Atatürk ve çağdaş Türkiye, Atatürk devrimleri, Atatürk ve Güzel Sanatlar sempozyum-lan, 100. yıl tıp fakültesi kurultayı gibi etkinlikler gerçekleştirildi.
• TRT – basın çalışmaları: TRT yayınla* nnda Atatürk’ün siyaset, sanat, kültür, hu-hukuk, ekonomi, din konulahndaki görüşlerini yansıtan programlar düzenlendi. Bu yayınlarda Atatürk’ten anılar, Beni hatırlayınız, Zaferden devrimlçre, Atatürk’le yolculuk, Atatürk’ün 24 saati, Atatürk ve İstanbul, Atatürk çağı, Yarım yüzyıldan çiz-
giler, Atatürk ve ordu gibi programlarla »’nun etkinliği ve önemi tanıtıldı. «Atatürk’ün nutku», «Anılarla Atatürk», «A-tatürk için yazılanlar», «Millî Mücadele, devrimler ve kurtuluş savaşı» konularını işleyen yapıtlar radyolardaki tiyatro ve arkası yarın gibi dizi programlarda yer alarak ilgiyle izlendi. TRT’nin yurt dışında yaptığı fngiizce, Urduca, Farsça, Arapça, Bulgarca, Sırpça – Hırvatça, Elence, Almanca, Fransızca yayınlarda Atatürk’ü ve Türkiye’yi tanıtan programlar düzenlendi. TV çocuk programları ve müzik yayınlarında da Atatürk ve ilkeleri çocukların anlayabileceği düzeyde işlendi. TRT ve basında Atatürk’ün yakınları ve ünlü kişilerle yapılan programlar ve röportajlar da ilgiyle izlendi.
• Sergiler: 100. yılda düzenlenen resim -heykel ve seramik, fotoğraf, türk el sanatları, para, madalyon, pul ve kitap sergilerinde konu üzerinde aynntılarıyla durularak Atatürk’ün önemi ve tarihsel işlevi belirtildi. Türkiye çapında düzenlenen resim yarışmasında, derece alan yapıtlar An»-kara Resim ve Heykel müzesinde sergilendi (30 ekim 1981).
• Yarışmalar ve gösteriler: Kültür bakanlığı, Güzel Sanatlar akbdemisi, Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek okulu, Ege üniversitesi ve birçok özel kuruluş ülke çapında düzenledikleri Atatürk konulu yarışmalarla
Foto ftiinnyflın vrfiri iMEYPAS >
ATATÜRK
(1981 sonunda hizmete girdi), İzmir Yaşar Holding kültür – sanat ve spor merkezi (1981 sonunda hizmete girdi), Erzurum kültür merkezi (1981’de açıldı) bulunmaktadır. 100. yılda girişilen etkinliklerden biri de Atatürk’le ilgili her tür belge ve döküman toplayacak müzelerin kurulmasıdır. Ankara da I. ve II. Meclis binaları «Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Müzeleri» adıyla hizmete açıldı. Askerî müzeler, resim -heykel ,tabiat, spor, sanayi, eğitim müzeleri gibi değişik amaçlı 37 müzenin yanısıra Kara Harp okulunda yeni bir askerî müze, Eskişehir’de 100. yıl mumya müzesi ve teknik müze kuruldu.
Çeşitli kurum, kuruluş ve kişilerde dağınık biçimde bulunan Atatürk’le ilgili kitap ve belgelerin Millî Kütüphane müdürlüğünde toplanmasına başlandı. Ankara’da inşa e-dilen Millî Kütüphane’nin yeni binasında bir bölüm belgelik olarak düzenlenecek, A-tatürk’e ilişkin araştırma yapmak isteyenlerin hizmetine sunulacaktır. Millî Kütüphane dışında 67 il ve 33 ilçede toplam yüz adet 100. yıl kitaplığı kuruldu. Ayrıca çeşitli özel ve resmî kurumlarda 400 kadar 100. yıl kitaplığı açıldı. 100. yıl nedeniyle Zonguldak (Araplı – Çaycuma), Bolu (Akçakoca), Eskişehir (Sivrihisar), Niğde (Bor), Kırşehir (Kaman), Artvin (Yusufeli) ve Kocaeli’de (Karamürsel) kapalı spor salonları yapıldı.
• Atatürk anıtları: 100. yıl AtatUrk anıtları yapımı bakımından da oldukça verimli oldu, sanat jUrisinin onayı ile Türkiye’de
24 Atatürk anıtı yaptldı. Bunların en önemlileri TBMM Anıtı (Hüseyin Gezer), Millî Eğitim bakanlığında Başöğretmen Atatürk, İstanbul Veliefendi ve Karayolları, Erzurum, Ilıca Atatürk anıtlarıdır. Ayrıca Atatürk Orman Çiftliği (Ankara). Akhisar, Alanya, Artvin, Aydın, Bursa, Büyük-çekmece (İstanbul), Çorum, D. Malzeme Ofisi (Ankara), Elbistan, Hava Harp Okulu (Ankara), Kara Harp Okulu (Ankara), Kars, Kastamonu, Kırıkkale, Kırklareli, Mudanya, Orhangazi, Rize, Samsun (tik Adım), Torbalı, Urla AtatUrk anıtları da anılmalıdır.
• Atatürk evleri. Atatürk’ün kimi /aman kaldığı. Kurtuluş Savaşı’nda karargâh ola-rak kullandığı evler müze durumuna getirildi. 37 yapıdan yıkılmaya bırakılan 26 evin onarımı ve restorasyonu tamamlandı. Selanik, İstanbul – Şişli evleriyle Haymana karargâhının onarımı 1981 yılında bitirildi. Selanik’teki AtatUrk evinin aynısı Ankara’daki AtatUrk Orman çiftliğinde yapılarak Devlet Başkanı Org. Kenan Evren tarafından hizmete açıldı (11 kasım 1981). 100. yılda onanmı ve restorasyonu yapılan AtatUrk evleri şunlardır: Adana, Akşehir, Ankara (Alagöz Atatürk Karargâhı), Bursa, Çanakkale (Eceabat Atatürk Karargâhıı), Denizli, Diyarbakır (Silvan), Erzurum, Eskişehir, İstanbul (Perapalas Atatürk odası), İzmir, Kastamonu, Kayseri, Konya, Mudanya, Samsun, Silifke, Sivas (4 Eylül), Uşak, Yalova AtatUrk evleri ve Yalova’da yüzer köşk.
• örnek cumhuriyet köyleri: Atatürk’ün çağdaş ve ileri bir Türkiye yaratılmasında önemli bir yeri olacağını belirttiği örnek cumhuriyet köyleri altı bölgede uygulanarak yapımları sürdürülmektedir. Bu konuda
6 köy için hazırlanan proje Köy İşleri vc Kooperatifler bakanlığınca uygulamaya konuldu. Bu köylerin okul, sağlık merkezi, cami, kitaplfk, yol vc ağaçlandırma gibi gereksinmeleri de plana alınarak gerçekten örnek olmalarına özen gösterildi. Kurulan örnek cumhuriyet köyleri şunlardır:
1 — Sofular köyü, Baraj köyü (Samsun Çarşamba): Konut ve aile sayısı: 39.
bitişi: 14.1.1982.
2 — Oğuzlar Köyü (Diyarbakır – Bismil):
Konut ve aile sayısı: 62 (göçebe iskânı), bitişi: 15.9.1982.
3 — Göktepe Köyü (Diyarbakır – Çınar):
Molla Polat göçebelik iskânı. Konut
vc aile sayısı: 105; bitişi: 1982.
4 — Ata mahallesi (Mardin – Idil merkez):
Konut ve aile sayısı: 191; (göçebe iskânı), bitişi: 14.12.1981.
5 — Cumhuriyet mahallesi (Elazığ – mer-
kez Sürsülü mah.)
konut ve aile sayısı: 109; (Beritanlı göçebelik iskanı); bitişi: 10.8.1982.
6 — Ata mahallesi (Bursa – Gemlik merkezinde yeni mahalle). Konut ve aile sayısı: 77; bitişi: 1.8.1982.
• 100. yıl okubarı: Atatürk’ün doğumunun 100. yılında Milli Eğitim bakanlığı dışında bazı özel kurum ve şahıslar tarafından 73 ilkokul yaptırılarak hizmete girdi. Bunların illere dağılması şöyledir: Adana (2), Afyon (2), Ağrı, Ankara (4), Artvin, Balıkesir, Bingöl (2), Bitlis, Bursa (2), Çankırı, Çorum, Denizli, Diyarbakır (3), Edirne, Elazığ (3), Erzincan, Erzurum (3>, Hakkâri, İçel, İstanbul, İzmir (4), Kars, Kastamonu (2), Kırklareli, Konya (2), Kütahya, Muğla, Muş, Niğde, Ordu, Rize, Samsun (15), Siirt, Sinop (2), Tekirdağ, Tokat, Trabzon, Tunceli (2), Van. Van’da bir de 100. yıl üniversitesi kuruldu (1982).
• Okuma-yazma seferberliği: 1981 yılında ülkemizde 6 yaştan yukarı genel nüfustan üç milyonun okuma yazma bilmediği konusu, Kutlama Koordinasyon Kurulu başkanlığınca Milli Komite’ye götürüldü. Millî Komite’nin yaptığı toplantıda Millî Eğitim bakanlığınca bütün yutta okuma – yazma seferberliğine girişilmesine karar verildi (kasım 1980). Okuma – yazma seferberliğiyle ifgili Millî Eğitim bakanlığınca hazırlanan programlar ülkede uygulanmaya başladı (23 mart 1981). 1982 yılı sonuna kadar açılan 105 544 kursta, 2 240 099 yurttaş okuma – yazma öğrenerek kursu bitirdi: TV’de başlatılan ve 55 progamlık bir dizi halinde süren okuma – yazma öğretimi büyük ilgi gördü, üç milyona yakın vatandaşın bu öğretimden yararlandığı saptandı.
• 100. yıl bursları: Resmi ve özel kuruluşlar 100. yıl anısına, başarılı öğrencilere yurt içinde ve dışında eğitim ve özendir-, me bursları vererek katkıda bulundu. Devlet Su işleri, Millî Eğitim bakanlığı, MTA enstitüsü, Petrol Ofisi, Sanayi ve Teknoloji bakanlığı, Denizcilik Bankası, Petkim A.Ş. ve Yem Sanayii A.Ş. bu çalışmalara katıldılar ve toplam 69 öğrenciye burs verildi.
• öğrenci yurtları ve spor tesisleri: Sabancı Holding A.Ş. Ankara’da 750 kişilik, Iş Bankası Sivas’ta 800 kişilik, İller Bankası Adana’da 300 kişilik birer öğrenci yurdu yaptırdılar. Gençlik ve Spor bakanlığı tarafından da aşağıdaki illerde 7 spor tesisi yapıldı. Zonguldak (Araplı – Çaycuma), Bolu (Akçakoca), Eskişehir (Sivrihisar), Niğde (Bor), Kırşehir (Kaman), Artvin (Yusufeli), Kocaeli (Karamürsel).
• Sağlık kurumlan ve yetiştirme yurtlan: İzmir’de bin yataklı bir sağlık sitesi, Ege üniversitesi tarafından İzmir – Balçova’da bir Atatürk dispanseri açıldı. Afyon’da travmatoloji hastanesi yapımına başlandı. Ayrıca T.C. Ziraat bankasınca kırk milyon lira harcanarak Bitlis’te bir düşkünler yurdu, Bingöl’de bir yetiştirme yurdu yapıldı.
• Atatürk ormanları vc ağaçlandırma: 100. yıl Kutlama Koordinasyon kurulunca Atatürk ormanları kurulması kararlaştırılarak, bu konu ile Tarım ve Orman bakanlığı görevlendirildi. Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde Atatürk adına 87 orman kuruldu, böylece Atatürk ormanları toplam 128 310 dekara ulaştı. Devlet Başkanı Ev-ren’in Ankara Ahlatlıbel yöresinde ilk fidanı dikmesiyle başlayan çalışmalar sonucunda Atatürk ormanlarına 18 422 500 yeni fidan dikildi (1981). öteki ağaçlandırma uğraşlarıyla birlikte 100. yılda tüm yurtta 113 476 000 fidan dikildi, bu işler için 3 753 672 000 lira harcandı (1981). Genelkurmay başkanlığı Millî Eğitim bakanlığı ve Diyanet İşleri başkanlığı da ağaçlandırma çalışmalarına geniş ölçüde katıldı .Ayrıca A-masya, Ankara, Artvin, Denizli, Kahramanmaraş, Samsun, Sivas illerine bağlı birer köyde «Orman Köylerini Kalkındırma Projesi» uygulaması sürdürüldü. Uygulama sonuçlarına göre gerekli arazi hazırlığı, dikim ve bakım çalışmaları için yıl içinde toplam 312 173 000 lira harcandı.
1981’de kurulan Atatürk ormanlarının illere dağılımı şöyledir:
Adana (Yumurtalık), Adıyaman, Afyon (SincanlI, Sultandağı, Emirdağ), Amasya, Ankara (Çankaya). Antalya (Serik. Manavgat.
Ahmet Y. ATAMSOY
Korkuteli, Gazipaşa, Alanya), Artvin (Ar-havi), Aydın (Kuşadası), Balıkesir, Bingöl.
Bolu (Düzce), Burdur (Bucak, Gölhisar).
Bursa, Çanakkale (Eceabat, Biga), Çankırı.
Çorum, Denizli, Edirne (Lalapaşa, Keşan).
Elazığ (Maden), Erzincan, Erzurum (Oltu,
Aşkale), Eskişehir (Mihalıççık), Gaziantep (Kilis), Giresun (Ş. Karahisar), Gümüşhane, Hatay (Antakya), İsparta, İçel, İstanbul (Sarıyer), İzmir (Karşıyaka), Kahramanmaraş, Kastamonu, Kırklareli (Dere-köy), Kırşehir, Konya (Akşehir,. Beyşehir.
Doğanhisar, Ereğli, Ermenek, Karaman,
Merkez), Kütahya, Malatya, Manisa (Sa-ruhanlı), Muğla (Fethiye, Yatağan), Muş,
Ordu, Rize (Ardeşen), Sakarya, Samsun,
Siirt, Sinop (Boyabat), Sivas, Tokat, Trabzon (Sürmene, Araklı), Tunceli, Urfa, Uşak (Sivaslı), Yozgat, Zonguldak (Bartın, Devrek, Safranbolu, Ulus).
Bu arada Gelibolu yarımadası, Dumlupı-nar Başkomutanlık Meydan muharebesinin geçtiği bölge, Silifke Kıbrıs Şehitliği çevresi, Mersin – Gümüşkum, Heybeliada – De-ğirmenkum, Malatya – Pınarbaşı, Adapazarı – Hasandağı, İzmir Belkahve bölgesi ‘nii’llî park durumuna getirildi.
• Tarım, endüstri ve ekonomiye katkı çalışmaları: 100. yılda Antalya, Hakkâri ve İçel illerine bağlı ilçe ve köylerde 4 adet hidro-elektrik santralı yapıldı. 1981’de programlanan 8 gölet yapılarak sulama hizmetlerine büyük katkı sağlandı.
Yapılan göletler: Adıyaman (Kâhta) 100. yıl, Amasya (Merzifon) 100. yıl, Ankara (Haymana) Egemenlik, Erzurum 23 Temmuz, İstanbul (Beykoz) Cumhuriyet, İzmir (Urla) 9 Eylül, Samsun 19 Mayıs, Sivas 4 Eylül göletleri.
Köy İşleri ve Kooperatifler bakanlığınca Erzurum’un İspir, Aydın’ın Karacasu ilçelerinde tarımsal sulama ve toprak muhafaza çalışmaları yapıldı; Tükiye erozyon haritası tamamlandı. 100. yıl çeşmeleri yolları, su tesisleri gibi kalıcı nitelikte işlerin yapımları için 4,5 milyar lira harcandı.
Bu arada TEK. genel müdürlüğünce Diyarbakır Gaziantep, Mardin, Siirt, Urfa illerine bağlı 10 köye elektrik verildi.
• 100. yıl hizmet kervanı: Kültür, sağlık, Türkkaya ATAÖV tarım, bayındırlık hizmetleri, ilgili uzman
personeli içeren motorize bir kervanla Doğu ve Güneydoğu illerimize bağlı ilçe ve köylere kadar çeşitli kurum ve kuruluşlarca götürüldü. Eneji ve Tabii Kaynaklar bakanlığının yönetiminde yürütülen Atatük ve Enerji kervanı, bu bakanlığa bağlı Petrol işleri, Devlet Su işleri, TEK., TKİ.,
T. Petroleri A.O.’nun katkılarıyla Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Siirt, Urfa il, ilçe ve köylerinde sürdürüldü; çeşitli hizmetler yanında broşür, tanıtıcı film, eğitim araç ve gereçleri dağıtımı yapıldı (4 eylül – 4 ekim 1981).
• 100. yılın odak noktalan: Atatürk yılında bazı günler odak noktası seçilerek, bu günlerde büyük törenler düzenlendi.
5 ocak 1981: devlet başkanı Org. Kenan Evren tarafından Atatürk yılı açıldı. 67 ilden Ankara’ya temsilciler geldi; TBMM anıtının temeli atılarak Atatürk sanat armağanları verildi.
23 Nisan: 22 ülkenin çocukları Ankara’da toplandı, yurt çapında törenler düzenlendi.
Ata’nın doğum günü sayılan 19 mayısta o-lağanüstü törenler düzenlendi; devlet başkanı Evren, Samsun ve Ankara’daki törenlere katıldı. Ankara’da TBMM anıtı açılarak AtatUrk evinin temeli atıldı. 30 ağustos Zafer bayramı da olağanüstü törenlerle kutlandı; Ankara’dan yola çıkan İstiklâl Savaşı birliği 9 eylülde İzmir’e vardı. Cumhuriyet bayramı da görkemli biçimde kutlandı; Ankara’da Atatürk Kültür merkezinin temeli atıldı (29 ekim 1981). 10 kasımda uluslararası iki sempozyum düzenlendi vc Ankara’da Atatük evi hizmete açıldı.
Ankara’da İslâm ülkeleri tarım bakanlarının da çağrıldığı ve tarım ürünlerinin sergilendiği bir Millî Tarım fuarı düzenlendi.
Uluslararası İzmir Fuarı 100. yıl nedeniyle AtatUrk fuarı adıyla açıldı, yerli vc yabancı firmalar pavyonlarında Atatürk köşeleri düzenlediler. •
Atatürk’ün çeşitli illerimize geliş yıldönüm-leıi ve kurtuluş günlerinde, bu kentlerde
71
Fntn V lı..t I MEY İt I V I
ATA
Kenan ATAKOL
Sırrı ATALAY
Sadi Yaver ATAMAN
atları üretimi önemini korudu. Bursa Karacabey Harasinda yetiştirilen cins yarış atlan her yıl açık artırmayla ve yüksek fiyatlarla satılmakta ve alıcı bulmaktadır (Bk. Ek 3)
• At yarışı veya koşusu: say m ai Yarışları Hakkında Kanun’un 7. maddesini değiştiren 2489 sayılı kanunla (1981) müşterek bahis veya yarış piyangosu düzenlemek, bunlara ait her türlü evrakı satmak, dağıtmak, sattırmak ve dağıttırmak yasaklandı. Bu hükme aykırı hareket e-denler hakkında Uç aydan iki seneye kadar hapis ve 5 000 liradan aşağı olmamak üzere para cezası uygulanacağı karara bağlandı. (M) * <
ATA (Mustafa), türk ressamı (Trabzon 1945). DGSA’ni bitirdikten (1970) sonra aynı eğitim kurumunda öğretim görevlisi o-larak çalışmaktadır. İstanbul’da Taksim sanat (1974), Künmal (1976) ve Maçka sanat
(1983) galerisinde kişisel sergiler açtı. Resimlerinde insan, doğa ve yaşam ilişkilerini özgün bir dinamizmle çağdaş bir anlatıma ulaştırmayı amaçladı (Bk. EK CİLT 3’ ATABEK (Erdal), türk hekimi vc yazarı (Adapazarı 1930). Ortaöğrenimini İstanbul’ da Kabataş Lisesi’nde tamamladı. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdi (1955). Aynı fakültede içhastalıklan uzmanlık eğitimi görerek içhastalıklan uzmanı oldu. Uzun süre Sosyal Sigortalar Kurumu Paşa-bahçe Hastanesi’nde hekimlik yaptı (1962-1971). Bir ara Sosyal Sigortalar genel müdürü (1974), sonra Sosyal Güvenlik Bakanlığı müsteşarı oldu (1975). Aynı yıl SSK İstanbul hastanesi sağlık kurulu başkanlığına atandı ve 1982’de emekli oluncaya kadar bu görevde kaldı.
1966’dan bu yana Türk Tabipler Birliği’ nin Başkanı olan Dr. Erdal Atabek, Milliyet ve Cumhuriyet gazetelerinde, sağlık ve sosyal güvenlik konularında yazdığı yazılarla tanındı. «Türkiye’de İlaç Sorunu», «Kürtaj Sorunu», «Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi», «Güvenlik Arayanlar» konulu araştırmalar da yayımlayan Ata-bek’in bir de kitabı var: Alkol ve İnsan(1982)

ATATÜRK. — Atatürk yüz yaşında, A’ tatürk’ün doğumunun 100. yıldönümünü kutlama program ve eylemlerini ifade için kullanılan deyim. Büyük önder Atatürk’ün doğumunun 100. yıldönümünü kutlamak i-için Devlet Başkanı, Genelkurmay ve Millî GUvenlik Konseyi başkanı Orgeneral Kenan Evren başkanlığında bir «Millî Komite» kuruldu (1981). Başbakan Bülent Ulusu, Devlet bakanı Mehmet özgüneş. Millî Savunma bakanı ü. Halûk Bavulken, Millî Eğitim bakanı Haşan Sağlam, KUltUr ve Turizm bakanı ilhan Evliyaoğlu, Genelkurmay II. başkanı Org. Necdet öztorun’un da yer aldığı komitede Ord. Prof. Dr. Sedat Alp (Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Ka-ral), Prof. Dr. Afet inan, Prof. Dr. Ham-za Eroğlu, Prof. Dr. Fahir Armaoğlu, Prof. Dr. Tarık Somer, Prof. Dr. Yaşar Yücel ile gazeteci Metin Toker, eski Devlet bakanı Muhlis Fer, GUzel Sanatlar genel müdürü Mehmet özel de bulunuyordu. Devlet bakanı Mehmet özgüneş’in başkanlığında kurulan 100. yıl Kutlama Koordinasyon kurulu ise Devlet Planlama Teşkilâtı müsteşarı Yıldırım Aktürk, Millî Savunma Bakanlığı mUşteşan Org. Ragıp Uluğ-bay, İçişleri Bakanlıı müsteşan Rıfat Kaplan ve Dışişleri, Maliye, Millî Eğitim, Kültür, Bayındırlık, imar ve İskân bakanlıkları müsteşarlarıyla Ankara Belediye baş-kanından oluşturuldu. Kutlama Koardinas-
Î on Kurulu genel sekreterliğinde ise emek-
i general Sadri Karakoyunlu, GUzel Sanatlar genel MUdürU Mehmet özel, emekli öğretmen albay ismet Gönülal yer aldı. Milli Komite başkanı Org. Kenan Evren, Kutlama Koordinasyon Kurulu başkanlığına gönderdiği 19 ekim 1980 günlü yazısında kutlama çalışmalarının «Türk devrimi-nin, Türk ve insanlık tarihi içindeki yerini ve önemini, bUyüklUğUnü, bUtünleştiriciliğini, milliyetçiliğini, laiklik ve eğitim anlayışını, ATATüRK’Un millî bağımsızlık hareketlerindeki öncülüğünü, dünya görüşünü, insanlık anlayışını ve barışçılığını, devlet a-damlığı niteliklerini belirtmek, yaymak vc yaşatmak için devletimizin bütün olanaklarından yararlanılarak yürütülmesini» istedi. Devlet başkanı Org. Kenan Evren Türkiye BUyük Millet Meclisi’nde yaptığı (5 ocak
1981) konuşmasında, 1981 yılında Atatürk’ü «bugünün dünyasına anlatmak; ilkelerini, devrimlerini ve eserlerini tanıtmak üzere, yurt içinde ve dışında yoğun kültür ve sanat hareketleri, sportif temaslar, basın vc yayın faaliyetleri» planlanmış bulunduğunu belirtti.
Yurt içi kutlama etkinliklerinde 100. yılın kalıcılığını belirleyen çalışmalar arasında kUltür merkezleri, müzeler kütüphane vc belgelikler; Atatürk anıtlan ve Atatürk evleri; örnek cumhuriyet köyleri; 100. yıl okullan, 100. yıl burslan, 100. yıl yurtla-lan spor tesisleri; 100. yıl sağlık kurumla-rı ve yetiştirme yurtlan; tarım, endüstri, ekonomi ve yardım çalışmaları; 100. yıl hizmet kervanı, Atatürk ve enerji kervanı düzenlenmesi saptandı. 2302 ve 2450 sayılı yasa uyarınca kurulması kararlaştırılan Atatürk KUltUr Merkezi’nin Kutlama Koordinasyon kurulunca hazırlıklarına başlandı (16 ocak 1981). Atatürk KUltUr Merkezi’nin ilk aşamada cumhuriyet devri mUzesi, resim – heykel müzesi ve güzel sanatlar galerisi, toplantı salonu, halk o-yunları ve halk müziği çalışma salonları, atölyeler,, depolar ve idare bölümlerinin; ikinci aşamada kongre ve konuk salonları, opera vc bale, tiyatro binaları ve genel hizmetler bölümlerinin yapılması öngörüldü.
Atatürk KUltUr Merkezinin temeli 29 ekim 1981 günU Devlet başkanı Org. Kenan Evren, MGK üyeleri, başbakan Bülent Ulusu ve Danışma Meclisi başkanı Sadi Irmak’ ın katıldığı bir törenle atıldı. 100. yılın kalıcılığını belirleyen yapıtlar arasında Çankırı ve Bolu kültUr merkezi (1981 yılında hizmete açıldı), Muş – Malazgirt kültUr merkezi, Elazığ kültUr merkezi (1982’dc açıldı), Denizli, Bingöl, İstanbul – Kartal Atatürk. İzmir Atatürk kültUr merkezleri

ayarsız ve bakımsız çalışmaları da gerekir.
«Space Telescope»
Uzay astronomisinin önümüzdeki yıllarda Space Telescope sayesinde göıUImemiş bir gelişme göstermesi beklenmektedir. Space Telescope NASA tarafından geliştirilmekledir. Avrupa bu yatırıma yüzde 15 mali katkıda bulunmaktadır. Buna karşılık Avrupa ülkeleri aracın kullanım zamanının yüzde 15’ini kendileri için kullanacaklar. Çapı 2,40 m* uzunluğu 12 m, ağırlığı yaklaşık 9 ton olan bu teleskopun 1983 sonunda Amerikan uzay mekiği tarafından dünya çevresinde 500 km yükseklikte yörüngeye oturtulması tasarlanmaktadır. Palomar dağındaki teleskoptan iki kez daha küçük olmasına karşın, Space Telescope, görülebilir görüntüsel alanda bile çok daha güçlü olacaktır. Çünkü yörüngede, gökyüzünün parazit ışıkları ve havanın karışıklığından kaynaklanan görüntü çalkantıları ortadan kalkmış olacaktır. Bu teleskopun, parlaklığı 29 kadiri aşmayan gök cisimlerini bulup ortaya çıkarabileceği öngörülmektedir. Dolayısıyla, Palomar dağındaki teleskopun fotoğrafını çekebildiği cisimlerden parlaklık bakımından 100 kez daha az parlak cisimleri saptayabilecek demektir. Böylece, bu araç sayesinde, uzay 14 milyar ışık yılı derinliğe kadar araştırılabilecektir. Demek ki, evrenin, bugün yeryüzüne yerleştirilmiş en güçlü teleskopların taraya-bildiklerıpden 350 kat daha geniş bir alanı gözlemlenebilecektir. Bu yeni aracın ayırıcı gücünün 0,08”, yer. saptama kesinliğinin ise 0,01” olması öngörülüyor.
Yerden yönetilecek olan Space Telescope’a. bakım ve onarım amacıyla, ya da hatta bazı yardımcı aygıtlar yerleştirmek üzere, astronotlar da gönderilebilecektir. On beş yıl görev yapmak üzere tasarlanan bu te-eskop, beş yıllık bir çalışma süresi sonunda, genel bakım için mekik aracılığı ile yere indirilebilecek; ardından, iki yıllık bir bakım süresi sonunda yeniden yörüngeye yerleştirilecektir.
Astronomlar, bugün karşılaştıkları başlıca sorunları çözmede kendilerine bu olağanüstü aygıtın yardımcı olmasını beklemektedirler. (L)