TARİH Traklar tarafından kurulan (Sardica ya da Serdica), İ.S. II. yy’da bir Roma kolonisine dönüşen (Ulpia Serdica) Sofya, III. yy’da Dacia Mediterranea eyaletinin merkezi oldu. 809’da Bulgarlar tarafından alınıp, adı Sredede (ya da Sredets) çevrildi. XIV. yy’da adı Sofya’ya (merke­zindeki Sveta Sofiya [Ayasofya] kilisesinin adından) dö­nüştürülüp, 1413’te Osmanlılar tarafından fethedildi. Niş Savaşı sırasında Haçlı ordusu tarafından ele geçirilip (1443), Murat ...

soğuk savaş İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ABD ve müttefiki Batı Avrupa ülkeleri ile SSCB ve öbür komünist ülkeler ara­sındaki stratejik ve siyasal savaşıma verilen ad. 1948- 1963 arasındaki döneme damgasını vuran soğuk sava­şın yerini, 1963’ten başlayarak ABD ile SSCB arasında nükleer denemelerin sınırlanması konusundaki anlaş­manın imzalanmasından sonra, yavaş yavaş “yumuşa­ma” diye adlandırılan dönem almış, Stratejik Silahların Sınırlandırılması (SALT) antlaşmalarından sonra ...

Sokrates Eski Yunan filozofu (Alopeke, Attike İ.Ö. 470’e d.-Atina 399). Heykelci Sophroniskos ile ebe Phainarete’nin oğ- Eski Yunan filozofu Sokrates, gerçeğe yalnızca ortak bir çabayla ulaşılacağına inandığından, karşılıklı konuşmalara dayanan, “zihinleri doğurtma” adını verdiği tekniğiyle, konuştuğu kişinin içindeki gerçeği doğurtmayı amaç almıştır. Düşünceleri günümüze, Eflatun, Ksenophon ve Aristoteles’in yapıtları aracılığıyla kalmıştır. lu olan Sokrates (Sokratda denir), başlangıçta babası gi­bi heykelcilikle ...

SOKULLU MEHMET PAŞA dostu Kriton’un kaçma önerisini kabul etmeyerek, dostlarının arasında, ruhun ölümsüzlüğü üstüne bir ko­nuşmadan sonra baldıran zehiri içerek öldü. Sokrates, yazmayıp, çevresindeki kişilerle konuşa­rak öğrettiğinden, felsefesiyle ilgili bilgiler Eflatun’un, Ksenophon’un, bir ölçüde de Aristoteles’in yapıtların­dan elde edilmiştir. Ama Eflatun, hocasına onda bulun­mayan bir metafizik mal etmiş, felsefeden çok askerliğe yönelik bir kişi olan Ksenophon’sa, zaman zaman tuhaf soruların ...

Sokullu Mehmet Paşa Türk devlet adamı (Sokol, Bosna 1505-İstanbul 1579). Bosna’da devşirilip, Enderun’da yetişen, çeşitli görev­lerden sonra, IBarbaros Hayrettin Paşa ölünce kaptanı- deryalığa getirilen (1546) Sokullu Mehmet Paşa, Rume­li beylerbeyliğine atanıp (1549), Erdel seferiyle görev­lendirildi (1551). 80 000 kişilik bir orduyla Slanka- men’den yola çıkıp (7 Eylül 1551), Erdel’e girerek, 12 kaleyi ele geçirdi. Eğri kalesi almamadan kış bastırınca orduyla ...

Soljenitsin, Aleksandr Rus yazarı (Rostov-na-Donu 1918). Küçük yaşta öksüz kalan Aleksandr Soljenitsin (tam adı Aleksandr İsayeviç Soljenitsirfdh), 1939’da Moskova’ya giderek üniversi­tede edebiyat ve felsefe derslerine girdi. İkinci Dünya Savaşı’nda çarpışıp (1941-1945), topçu, subaylığına yükseldi. 1945’te bir arkadaşına yazdığı bir mektupta Stalin’i eleştirmesi ve mektubun ele geçmesi üstüne, Doğu Prusya’da tutuklanıp, sekiz yıl çeşitli toplama kamplarında kaldı. 1953’te cezasını tamamlamasına karşın, ...

Solomon Adaları Büyük Okyanus’ta adalar üstünde kurulu ülke. Büyük Okyanus’un batı kesiminde kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda 1 500 km boyunca uzanan, yedi büyük ve çok sayıda küçük adadan oluşan Solomon adaları­nın, en kuzeydeki adalarının (Papua-Yeni Gine’ye bağ­lıdırlar) dışında kalanlarını içeren Solomon Adaları, İn­giliz Commonvvealthü üyesi bağımsız bir devlettir. YÜZEYŞEKİLLERİ, TOPLUM YAPISI VE EKONOMİ Adalarının büyük bölümü yanardağ kökenli, dağlık ve ormanlarla kaplı ...

TARİH VE DEVLET YAPISI I568’de İspanyol denizcisi Alvaro de Mendana de Neyra’nın ulaştığı ve Kudüs’teki Süleyman tapınağının yapımında kullanılan altınların buradan getirildiğini sandığı için İspanyolca Süleyman anlamında “Solo­mon” adını verdiği adalara, yerli halkın savaşçılığı ne­deniyle Avrupalılar uzun süre yerleşemediler. Sonun­da, takımadanın güney adaları 1893’te İngiltere’nin hi­maye bölgelerinden biri haline getirildi. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan İngiliz egemenliğine karşı muhalefet hareketi, ...

Solon Atinalı devlet adamı (İ.Ö. 640’a d.-İ.Ö. 558). Yunanis­tan’ın “yedi bilge”sinden biri olan Solon, bir süre İo- nia’da yaşayıp, Attike’ye dönünce (İ.Ö. 612), Sala- mis’in ele geçirilmesi kararını aldırdı (bu seferde, ordu­ya Solon’un komuta ettiği sanılır). Arkhonluğa getirilip (İ.Ö. 594), birçok yasa (Solon yasaları) çıkardı. Bu top­lumsal ve iktisadi önlemlerine, Atina demokrasisini dü­zenleyen siyasal reformlar da ekledi: Bir senato kurul­ması; ...

soluk borusu Memelilerde gırtlağın altından başlayarak yemek boru­sunun önünde aşağı doğru uzanan, silindir biçiminde, kassı-zarsı boru. İnsanda erkekte 22 cm, kadında 16 cm kadar uzunlukta olan soluk borusunun iç yüzü, yabancı cisimleri ciğerlerden uzağa sürükleyecek biçimde dal­galanan tüycüklerle kaplı ve nemlidir. Çeperlerindeki 12-16 kıkırdak yapılı halka, açık kalmasını ve ezilmesini önler. Soluk borusu, alt bölümünde, 4. sırt omuru dü­zeyinde, sağ ...

solungaç Suda yaşayan hayvanların çevrelerindeki sudan oksijen almalarını sağlayan organı belirten hayvanbilim terimi. Kan dolaşım sisteminin bir uzantısı olan ve oksijen özümleyen alanı genişletmeye yarayan solungaçlar, omurgasızların çoğunda kalın, ibik gibi birer çıkıntı ha­lindedirler. Büyük boyutlu omurgasızlarda, sözgelimi ikiçenetlilerdeyse, gelişmiş ve karmaşık yapılıdırlar. Ba­lık gibi omurgalılarda, solungaçlar, “solungaç yuvası” adı verilen gövde boşluğu içinde, çevreden korunmuş­lardır. Solungacın bir solunum organı ...

solunum sistemi Havayla yaşayan canlılarda, enerji oluşturmaya yara­yan fiziksel ve kimyasal işlemleri gerçekleştiren sistem. Havayla yaşar (aerob) bir organizmanın, yaşam işlevle­rini sürdürebilmesi için çevresindeki havadan ya da su­dan oksijen alması gerekir. Oksijen (02) alış ve hücresel atık ürünü karbon dioksidi(C02)çevreye salış sürecine, “solunum” adı verilir. Birhücreli çok küçük bir organiz­ma, edilgin yayınım aracılığıyla hücre zarından yeterli miktarda oksijen alabilir ve ...

DERİ, SOLUNGAÇLAR ve AKCİĞERLER Başarılı bir biçimde evrim geçirmiş bütün solunum sis­temlerinde, ortak bazı özellikler bulunur. Bunların bi­rincisi, kan ile dış ortam arasında etkili gaz yayınımına (difüzyona) olanak veren, damar bakımından son dere­ce zengin, büyük ve ince bir solunum zarıdır. İkincisi, beden dokularına yeterli oksijeni taşıma ve oradan kar­bon dioksidi alma yeteneği bulunan dolaşım sistemidir. Üçüncü özellik, bu sistemlerde, solunum ...

. İKİYAŞAYIŞLILAR İkiyaşayışlılar solunum için, deriden ve akciğerlerden, iribaşlar ve semendergiller gibi bazılarıysa solungaçlar­dan yararlanırlar. Bir türde genellikle yaygın olan sis­tem, o türün çevresine dayanır. Sözgelimi, temelde su­ya bağımlı bir ikiyaşayışlı olan sukertenkelesi, oksijeni­nin %75’ini derisi aracılığıyla, geri kalan %25’ini de ak­ciğerleri aracılığıyla sağlar. Ağaçkurbağasıysa, oksijeni­nin %75’ini akciğerleri aracılığıyla, geri kalan %25’iniy- se derisi aracılığıyla sağlar. Karakurbağasının solunu­mu, akciğerlerinin şişmesini ...

SÜRÜNGENLER Sürüngenler, temelde akciğer solunumu gerçekleştirir­ler. Bu yüzden, akciğerlerinde gaz alışverişine uygun büyük bir iç yüzey vardır. Esnek teller ve düz kas telleri, akciğerin şişmesini ve sönmesini kolaylaştırır. Karmaşık solunum yolları, bir soJuk borusu ile bronşlardan olu­şur. Sürüngenlerde serlunum pompası, ağız boşluğu kullanılarak değil, akciğerlerdeki hava basıncının, at-   (Solda) İnsanın temel solunum organları, akciğerlerdir. Soluk almayla hava, soluk borusuA ...

MEMELİLER Memeliler, soluk borusundan, bronşlardan ve akciğer hava keseciklerinde sonlanan yaygın bronşçuklardan oluşan çok gelişmiş bir solunum sisteminden yararlanır­lar. Hava kesecikleri, aşağı yapılı omurgalılarınkine oranla çok daha küçüktür; bunun sonucu olarak, gaz alışverişi için önemli miktarda daha büyük bir nispi yü­zey alanı vardır. Akciğerlerin şişmesi, solunum kasları­nın kasılmasıyla sağlanır. Solunum kasları kasıldıkların­da, göğüs boşluğunu genişleterek akciğer içi basıncını alçaltır ve ...

KUŞLAR Kuşların solunum sistemi, yüksek metabolizma hızına, uçma nedeniyle yüksek enerji harcanmasına ve büyük yükseltilerde yeterli oksijen sağlama gereksinmesine, başka hiçbir canlıda rastlanmayan bir kusursuzlukla Uyum sağlamıştır. Aşağı yukarı sürekli bir gaz alışverişi sağlayan bu sistem, ısıl düzenleme ve iletim bakımın­dan da önem taşır. Sistem, iki akciğer ile iki uzun hava kesecikleri dizisinden oluşur. Göğüs ve karın boşlukla­rının büyük bir ...

YÜZEYŞEKİLLERİ, İKLİM VE DOĞAL KAYNAKLAR Somali toprakları, iki temel bölgeye ayrılabilir: Kuzey kesimdeki çöl; güney kesimdeki kıyı ovaları ve yaylalar. Kuzey kesimdeki çöllerle kaplı ovalar bölgesi, bir dizi tepeden sonra, yükseltileri Surud Ad’da 2 408 m’yi bu­lan Ogo ve Migiurtinia dağlarına ulaşır. Bu dağların gü­neyinde, Ogo yaylası, Haud yaylası adı verilen otlaklar bölgesine kadar yayılır. Güney kesimde, kumluk ve ku­rak ...

TOPLUM YAPISI VE EKONOMİ Somalililerin yaklaşık %70’i göçebedir ve sürüleriyle Somali, Kenya ve Etyopya’da dolaşırlar. Halkın aşağı yukarı tümü Somali dili (1972’de yazıya uygulanmıştır) konuşur; Arapça da yaygın biçimde kullanılır. Halkın aşağı yukarı tümü sünni müslümandır. Eğitimin ücretsiz ve zorunlu olmasına karşın, okuma yazma oranı düşük­tür. Sağlık hizmetleri de gelişmemiştir. Başlıca dışsatım maddesi, göçebelerin yetiştirdiği hayvanlar ve hayvancılık ürünleridir; tarım ...

sombalığı Alabalıkgiller (Salmonidae) ailesinden balık türü. Atlas okyanusu, Baltık denizi ve Kuzey denizinde yaşayan sombalığı ya da somon (Bil. a. Salmo solar), koni biçimi iri dişli, geniş ağızlı bir balıktır. Irmaklarda ürer; büyü­yen yavrular denize göçüp, 1-4 yıl süreyle denizde ya­şadıktan sonra, güneşe bakıp yön saptama yoluyla, doğdukları ırmağın ağzını bularak, bol akıntılı, zengin oksijenli yukarı kesimine dönerler. Dişinin dipteki ...