siroz Karaciğer hücrelerinin yıkımıyla ve karaciğer işlevleri­nin bozulmasıyla nitelenen karaciğer hastalığı. Hangi nedenlerden kaynaklanırsa kaynaklansın, karaciğer hücrelerinin ilerleyici yıkımıyla sonuçlanan siroz, ge­nellikle belirti vermeden gelişir. Sonra, karaciğerin bü­yümesiyle, karaciğer hücrelerinde bozuklukla, karaci­ğer içinde sertleşmeyle, karaciğer iltihabı belirtileriyle ortaya çıkar. Daha sonra karaciğer küçülür ve kapıtop- lardamarı basıncı yüksekliği ile ağır karaciğer yetersizli­ği belirtileri gözlenir. Karaciğer toplardamarında basınç artışı da dalak ...

Sisam Ege denizinde Yunanistan’a bağlı ada. Türkiye kıyıları açığında yeralan Sisam’ın (Yunanca Samos) yüzölçümü 502 km2, nüfusu 41 850’dir; uzunluğu 42 km’yi, genişli­ği 19 km’yi bulur. Büyük bölümü tepeler ve dağlarla (Kerketeos dağında yükselti 1 433 m’yi bulur) kaplıdır. Başlıca gelir kaynağını tarım (zeytin, pamuk, tütün, şa­raplık üzüm yetiştiriciliği) oluşturur. İ.Ö. XI. yy’da eski Yunanlıların yerleştikleri Sisam adası, sırasıyla eski ...

sismograf Deprem dalgalarıyla (Bk. DEPREM) yayılan çok küçük yer hareketlerini ölçmede kullanılan aygıt. Sismograflar (depremölçer, depremyazarda denir), genellikle, elek­trikle indüklenebilen bir metal ile metali çevreleyen bir bölümden yapılmışlardır; son derece duyarlıdırlar ve kayıtları doğrudan banda alabildikleri gibi, bilgisayar­larla çözümleyebilirler. Deprem dalgalarını her yönde ölçecek bir sigmograf yapmak olanaksızdır. Ama bir deprem gözlemevinde, yer hareketlerinin düşey ve ya­tay yönlerdeki bileşenlerini kaydetmek ...

sistit İdrar kesesinin iltihaplanması. Tek başına ortaya çıkabi­len ya da idrar yollarındaki bir hastalığın belirtisi olabi­len sistit (idrar kesesi iltihabı da denir), çoğunlukla bir bakteri enfeksiyonunun sonucudur; idrardaki kalsiyum fosfat billurcularının sonucu da olabilir. Çoğunlukla kadınlarda, özellikle de gebelik sırasında görülür. Bazı ilaçlardan da kaynaklanabilir. Başlıca belirtileri idrar çı­karırken ağrı, sık sık idrara çıkma, idrarda irin ya da kan bulunmasıdır. ...

SİVAS Cumhuriyet döneminin başlarında Sivas kentinin 30 000’i bulmayan nüfusu (1927 sayımında 29 700 nüfus), kentin demiryoluyla Ankara’ya (1930) ve Karadeniz kı­yısındaki Samsun’a (1932) bağlanmasından sonra arta­rak, 1950’de 50 000’i (52 000), 1965’te 100 000’i (108 000), 1990’da 200 000’i aştı (221 512). Günümüzde Sivas kentinin eski çekirdeği, Tavra su­yunun iki kıyısında yeralır. Vilayet konağı önündeki meydan ve bu meydana ...

Sivas Kongresi Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcında, Erzurum Kongre- si’nden sonra Sivas’ta toplanan kongreye verilen ad. Kurtuluş Savaşı içindeki son ulusal kongre olan ve Tür­kiye Büyük Millet Meclisi’nin kurulmasına yönelik çalış­maları hızlandıran Sivas Kongresi, 4 Eylül 1919’da 25’e yakın (sayıları sonradan katılanlarla 38’e yükseldi) dele­genin katılmasıyla başladı. İtilaf Devletleri ile Elazığ vali­si Ali Galip’in önleme çabalarına karşın, çalışmalarını başarıyla sürdürerek, yeni bir ...

SİVRİSİNEKGİLLER 111 ğünün bütün ülkeyi ve ulusu kapsayacak biçimde de­ğiştirilerek kabul edilip, adının Anadolu ve Rumeli Mü- dafaii Hukuk Cemiyeti’ne dönüştürülmesi; Erzurum Kongresi’nde ulusal sınırlar konusunda alınan kararın yeniden onaylanması; geçici bir hükümet kurma kararı alınması; 9 kişilik Heyeti Temsiliye üyelerinin sayısının 16’ya çıkarılması; Batı Cephesi komutanlığına Ali Fuat Paşa’nın atanması; padişah tarafından dağıtılan İstanbul meclisinin acele toplanması isteğinin tekrarlanması; ...

Sivastopol Ukrayna’da kent. Kırım yarımadasında, Karadeniz kıyı­sında yeralan Sivastopol’ün nüfusu 356 000’dir. Balık­çılık sanayisi, şarap fabrikaları, vb. bazı sanayi kollarının da gelişmiş olmasına karşın, her şeyden önce, Ukrayna donanmasının (eski SSCB donanması) merkezidir. Doğal bir liman oluşturan derin ve uzun (6 km) bir haliç kıyısında yeralan Sivastopol, Eskiçağ’da bir ticaret merkezi olarak eski Yunanlılar tarafından kuruldu. yy’da Kırım Savaşı sırasında, ...

Sivastopol Savaşı Kırım Savaşı sırasında Sivastopol kenti çevresinde yapı­lan çarpışmalara topluca verilen ad. Osmanlı devleti, İngiltere, Fransa ve Sardinya ittifakı ile Rusya arasındaki Kırım Savaşı’nın başlamasından kısa süre sonra, İngiliz, Fransız, Osmanlı donanması ve orduları, Rus kuvvetle­rinin merkez ağırlık noktası olan Kırım yarımadasındaki Sivastopol’ü kuşattılar (Eylül 1854). Sivastopol’ü kuşat­madan kurtarmak için yola çıkan Menşikov komutasın­daki Rus ordusunun Balaklava ve İnkerman’da ...

sivrisinekgiller İkikanatlılar takımından, 1 600’ü aşkın türü bulunan si­nek ailesi. Dünyanın hemen her yanında yaşayan sivri­sinekgiller (Bil. a. Culicidae) ailesi üyeleri, ince yapılı, uzun bacaklı, üstünde tüyler ve pullar bulunan ince ka­natlı sineklerdir; iki kanat arası açıklıkları 3 mm -15 mm arasında değişir. Uzun duyargalarında sarmal biçimin­de sarılmış tüyler yeralır. Ağızları, delmeye ve emmeye elverişli bir değişiklik geçirmiştir ve türlerin ...

Siyah Müslümanlar Siyah Müslümanlar hareketinin önderi Elijah Muhammad. Özellikle ayrılıkçı ve siyahlara ekonomik bağımsızlık tanınması ağırlıklı bir öğretiyi savunan Muhammad’ın ölümünden (1975) sonra, hareket yön değiştirmiş ve 1985‘te oğlu tarafından dağıtılmıştır. Black Muslims) hareketi, özellikle Fard’ın ölümünden (1934) sonra yerine geçen Elijah Muhammad’ın yöneti­minde gelişti ve yandaşlarının sayısı 200 000’e yaklaştı. 1947’de, cezavevindeyken harekete katılan Malcolm X, serbest bırakıldıktan sonra, ...

Siyah Panterler ABD’de siyahlara özgürlük isteyen hareket. 1966’da Oakland’de Huey P. Nevvton ve Bobby G. Seale tara­fından kurulan Siyah Panterler (İngilizce Black Pant- hers) hareketi, bir yandan üyelerine beyaz polislerin baskılarına karşı silahlanmak çağrısı yaparken, bir yan­dan da siyahların mahallelerinde okullar ve dispanser­ler açtı. Üyelerinin polisle silahlı çatışmalara girişmele­rinden sonra, 1974’te bir sokak kavgasından ötürü ci­nayetle suçlanan önderlerinden Huey P. ...

Siyam kavgacıbalığı Cennetbalığıgiller ailesinden balık türü. Anayurdu Tay­land (eski Siyam) olan, dünyanın her yanında akvar­yumlarda beslenen Siyam kavgacıbalığının (Bil. a:Betta splendens) adı, 2 erkeğin karşılaştıkları zaman biri ölün­ceye kadar dövüşmelerinden kaynaklanır. Doğada ha­vuzlarda, sulama kanallarında, mendereslerin durgun sularında yaşar; sıtma taşıyıcı sivrisineklerin larvalarını yiyerek önemli bir yarar sağlar. Yaşadığı sular genellikle oksijen bakımından yetersiz olduğundan, solungaçları­nın üstündeki birsolunum organıyla soluk ...

Siyam kedisi Uzakdoğu kökenli, kısa tüylü kedi ırkı. Kaslı bedenli ve çevik, ince bacaklı, ince-uzun kuyruklu olan Siyam ke­disinin yüzü, bacakları ve kuyruğu koyu esmer, geri ka­lan bölümü kreme çalan kızılkahverengidir; gözleri ko­yu mavi renklidir. Yavruları külrengi doğar; renkleri bü­yüdükçe değişir.

siyaset bilimi Otoriteyi, iktidarı ve bunların gerçek dünyadaki uygula­mayla (özellikle hükümet konusunda) ilgili fiili ilişkileri­ni inceleyen bilim dalı. Siyaset biliminin alanı, çeşitli uz­manlar arasında tartışma konusudur. Bunların bazıları, siyaset biliminin inceleme alanının, kurumların işleyişi olduğunu (bu durumda siyaset bilimi, özellikle bu ku­rumlan incelemekle yükümlü kamu hukukunun karşısı­na çıkarılmaktadır) ileri sürmekte, bazıları da “iktidar” olgusunun ortaya çıktığı bütün örgütlenme biçimleri­nin, siyaset ...

siyatik Omurlararası diskin baskı altında kalması sonucunda si­yatik siniri kökünün tahrişine halk arasında verilen ad. Siyatik (siyatik ağrısı da denir), büyük siyatik çentiğin­den geçerek leğenden çıkıp, önce kabaet içinde uylu­ğun arka yüzünde ilerleyerek dizardı çukuruna inen, o noktada iki kola (daha aşağıda her biri iki dala ayrılır) ay­rılarak, aşağı doğru inen siyatik sinirinin (ya da büyük si­yatik siniri), Be4-Be5 ya ...

Siyavuşgil, Sabri Esat Türk şairi ve yazarı (İstanbul 1907-ay.y. 1968). İstiklal Lisesi’ni bitiren (1926) Sabri Esat Siyavuşgil, İstanbul Hukuk Fakültesi öğrencisiyken Fransa’ya felsefe öğre­nimine gönderildi. Dönüşünde İstanbul Edebiyat Fa­kültesinde Umumi Psikoloji doçentliğine (1933) ve profesörlüğüne (1942) yükseldi. İlk şiirlerinin ardından Yedi Meşale topluluğuna katı­lan (1928) Sabri Esat Siyavuşgil, daha sonra şiiri bıraka­rak (1936) ruhbilim, eğitim, folklor konularında çalış­mış, Yeni Sabah ...

Siyonizm Filistin’de bir Yahudi devleti kurma amacı güden hare­ket. Yahudi halkının Filistin’e dönme umudunun uzan­tısını oluşturan, Yahudilerin İ.Ö. VI. yy’da Babil’den sü­rülmeleriyle başlayan Siyonizm (adı, Musa’nın Tanrı buyruklarını aldığı Kudüs’teki Sion adlı tepeden kay­naklanır), çağlar boyunca dönem dönem alevlenip, yy’da yeniden canlandı ve Rusya’daki Yahudi düşmanlığından kaçan Harkovlu gençler, Filistin’de bir Yahudi kolonisi kurdular. Yüzyılın sonunda, Theodor Herzl’in çabaları ve ...

Siyular Kuzey Amerika’da Kızılderili halk. Kuzey Amerika’nın batı kesimindeki büyük ovalarda, Atlas okyanusu böl­gesinde ve Mississippi’nin aşağı kıyılarında yaşayan Si­yular (İngilizce 5/oux), Beyazların birçok soykırım girişi­mine uğradılar. 1890’da VVounded Knee’de büyük öl­çüde yok edilmelerinden sonra, ABD ve Kanada’daki çeşitli Kızılderili rezervlerine dağıtıldılar. Günümüzde toplam nüfusları 70 000 dolayındadır.

skandiyum Geçiş elementleri grubundan kimyasal element. Sim­gesi Sc, atom sayısı 21, atom ağırlığı 44,956 olan skan­diyum, hafif bir metaldir (yoğunluğu 3); 1 541 °C’ta er­gir. Bu özelliklerinden ötürü uzay araçları yapımında kullanılır. Bilinen onbir izotopundan yalnızca biri doğa­da bulunur.