BREJNEV VE DURAKLAMA DÖNEMİ Kruşçev’i işbaşından uzaklaştıran parti oligarşisi, onun yerine Leonid Brejnev’i getirdi. Brejnev’in halkla arası iyi, başlıca tutkuları domino ve av olan bir uzlaşma ada­yı olarak seçilmiş olduğu söylenir. Oysa, Brejnev, ken­dinden hiç beklenmeyen siyasal beceriler gösterdi ve 1970 yıllarının ortalarında, karşıtları partinin üst yöneti­minden uzaklaştırılmış, bir tür “mini kişiye tapma” kül­tü, hızla uygulanmaya başlanmıştı. Uzmanlaşma ve akılcılık. ...

GORBAÇOV VE SSCB’NİN SON İÇ BUNALIMI   Gorbaçov, Sovyet sisteminin hastalıkları için hazırla­dığı reçeteye, perestroyka (“yeniden yapılanma”) adı­nı vermişti. Perestroyka, Sovyetler Birliği için zama­nın geçmekte olduğu duygusuna, “ya şimdi ya da hiç” duygusuna dayanıyordu: Ya sosyalizmin vaat ettikleri­ne ulaşılacak ya da SSCB, önemsiz bir “üçüncü sınıf” devlet durumuna düşecekti. Perestroyka’nın en çarpıcı öğesi, glasrıost (“açıklık”) anlayışıydı. Rusça “ses” sözcüğüyle ilgili ...

soy gazlar Periyodik çizelgenin 0 grubunda yeralan elementleri belirten kimya terimi. Fiziksel ve kimyasal özellikleri büyük ölçüde birbirine benzeyen soy gazlar (asalgaz­larda denir), atom sayılarıyla helyum (2), neon (10), ar­gon (18), kripton (36), ksenon (54) ve radondur (86). Hep birlikte atmosferin, yer yüzeyine yakın kesiminde yalnızca % 1 hacmini oluştururlar. Kimyasal açıdan ele alındıklarında, büyük bir kimyasal eylemsizlik içinde ol­dukları ...

soyut sanat XX. yy’da ortaya çıkan, gerçekliği betimlemeyi ve hare­ket noktası almayı reddeden sanat akımı. Soyut sanat, figüratif sanat gibi dış dünyayı belirlemek, ona öykün­mek ya da onu yeniden üretmek çabasında değildir. Bi­çimlerin yaşamında gerçek bir kopmayı temsil eder. 1908-1910 yıllarına doğru, çeşitli ülkelerde çeşitli res­samların aynı zamanda, yalnızca resmi ilgilendiren so­runlara eğilip, resimle ilgili olmayan her şeyin kaldırıl­masını istemelerinin ...

söğüt Sögütgiller ailesinden, 300’e yakın türü bulunan, yap­raklarını döken ağaç cinsi. Avustralya ve Güneydoğu Asya dışında dünyanın her yanında yetişen söğüt cinsi (Bil. a. Salix) üyeleri, genellikle su kıyılarında ya da ba­taklıklarda yetişirler; bazı türleriyse tayga ve tundra böl­gelerinde bitki örtüsünün önemli bölümünü oluşturur. Meyveleri kapsül biçiminde, tohumları uzun tüycüklü, çiçekleri silindirimsi ağaçlardır. Başlıca türleri arasında ılıman bölgelerde yetişen aksöğüt ...

Sökmen, Tayfur Hatay cumhurbaşkanı ve Türk siyasetçisi (Gaziantep 1892-İstanbul 1980). Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra İskenderun sancağı Fransızlar tarafından işgal edilince ilk direnme hareketini örgütleyenler arasında yeralan Tayfur Sökmen, Fransızlar tarafından ölüm cezasına çarptırılınca, Adana’ya kaçtı ve İskenderun ve Havalisi Müdafaai Hukuk Cemiyeti’ni kurarak, başkanlığını üst­lendi. 1934’te Gaziantep milletvekilliğine seçilip, Hatay Fransız egemenliğinden çıkarak bağımsız devlet haline gelince, Hatay cumhurbaşkanı oldu ...

sömürgecilik Zenginlik ve güç kaynağı olarak görülen ülkeleri ele ge­çirerek yönetmeyi ve iktisadi, siyasal çıkarlar sağlamayı öngören öğreti. Sömürgeciliğin ilk örneklerine İ.Ö. II. binyılda Fenikelilerde, daha sonra da eskiYunanlılar ve Romalılarda1 rastlanmakla birlikte,gerçek anlamda sö­mürgecilik, Amerika’nın bulunmasıyla (1492) başladı. Yeniçağ’ın iki büyük sömürgeci devleti İspanya ve Portekiz, 1494’te (Tordesillas bölüştürmesi) Papa Ale- xander Vl’nın bu iki devletin dünyayı 46° boylamından ...

sözlük

Spallanzani, Lazzaro İtalyan biyoloji bilgini (Scandiano, Modena yakını 1729-Pavia 1799). 15 yaşında Reggio’da cizvitlerin ya­nında belagat ve felsefe öğrenimi gören Lazzaro Spal­lanzani, papaz olduktan sonra Bologna Üniversitesi’ne geçti. Akrabası ünlü fizikçi Laura Bessi’nin etkisiyle bili­me yönelip, Reggio, Modena ve Pavia üniversitelerin­de biyoloji dersi verdi. Kurbağagillerde üreme meka­nizmasını ilk olarak eksiksizce açıklığa kavuşturup, ilk yapay döllenmeleri (1777) gerçekleştirdi; dokuların so­luma olayını ...

Spencer, Herbert İngiliz filozofu (Derby 1820-Brighton 1903). Babası hasta olduğu için, 1833’te amcalarından birinin yanma gönderilen Herbert Spencer, 1837’de Stephenson’un yönettiği demiryolu şirketinde çalışmaya başlayıp, bir yandan da kendi kendini yetiştirdi. 1835’ten sonra peş peşe yayınladığı yapıtlarıyla evrimci öğretisini açıkla­yıp, sağlığı bozulunca İsviçre, Fransa, İtalya, Mısır ve ABD’ye yolculuklar yaptı. Darvvin’in evrimci felsefe, özellikle de evrimci ahlâk konusunda öncülerinden saydığı ...

sperma Omurgalılarda sperma hayvancıklarını içeren ve ka­mıştan boşalan sıvı. Prostatın ve erkeğin üreme siste­minde yeralan öbür organların salgılarından oluşan sperma,_ sperma hayvancıklarının (Bk. SPERMA HAY­VANCIĞI) yaşamasına elverişli bir ortam oluşturur; içerdiği früktoz, sperma hayvancıkları tarafından ener­jiye dönüştürülür. Sperma, ayrıca, dölyatağını henüz tam olarak bilinmeyen bir biçimde etkileyen başka maddeler de içerir

sperma hayvancığı Dişilerdeki yumurtanın erkekteki karşılığını belirten te­rim. Erbezleri çok sayıda sperma hayvancığı (sperma hücresi de denir) üretirler. Bir sperma hayvancığındaki kafa, içinde normal kromozom sayısının yarısı bulunan bir çekirdeği içerir. Kafaya bağlı kuyruk, sperma hay­vancığının yumurtaya doğru ilerlemesini sağlar. Yu­murta çeperini yalnızca bir tek sperma hayvancığının kafası deler ve yumurtayı döller. Döllenmeden sonra, yumurtanın gelişme süreci başlamış olur.

Sperry, Roger W. ABD’li sinir biyolojisi uzmanı (Hartford, Connecticut 1913). Chicago Üniversitesi’nde hayvanbilim öğrenimi gören Roger VVolcott Sperry, aynı üniversitede, Sinir Hastalıkları Enstitüsü’nde ve Kaliforniya Teknoloji Ensti- tüsü’nde çalıştı. Beynin büyümesiyle ve çalışmasıyla il­gili çalışmalara önemli katkıda bulunup, özellikle bey­nin iki yarıküresinin işlevlerinin farklı olduğunu ortaya koyarak, 1981’de Nobel Fizyoloji ve TıpÖdülü’nüDa- vid Hubel ve Torsten VViesel’le paylaştı.

Spielberg, Steven ABD’li sinema yönetmeni (Cincinnati, Ohio 1947). Su- garlandExpress (Sugarland Ekspresi, 1974) adlı televiz­yon filmini çeken Steven Spielberg, 1975’te çektiği De­nizin Dişleri ya da Jaws’tan başlayarak, her biri gişe re­korları kıran filmleriyle, “sinemanın dâhi çocuğu” diye anılmaya başlandı: Üçüncü Türden İlişkiler (Close En- counters of the Third Kind), E. T. (1982), Kamçılı Adam (İndianaJonesandtheTempleof Doom, 1984), Güneş İmparatorluğu (Empire ...

Spinola, Antonio Sebastiao Ribeiro de Portekizli subay ve siyasetçi (Estremoz 1910). İç savaşta (1936-1939) Franco’nun saflarında savaşan. Antonio   Sebastiao Ribeiro de Spinola, Portekiz’in Gine valiliğin­de (1968-1972) ve Genelkurmay ikinci başkanlığında (1974) bulundu. “Denizaşırı topraklar”ın sorunlarını si­yasal yönden çözümlemeyi öneren bir kitap yayınla­yınca emekliye ayırılıp (25 Nisan 1974), bir darbe yapa­rak (25 Nisan 1974) kendini cumhurbaşkanı ilan ettirdi (15 Mayıs). ...

Spinoza, Baruch HollandalI filozof (Amsterdam 1632- Lahey 1677). En­gizisyondan kaçarak Hollanda’ya sığınmış bir İspanyol Düşünce özgürlüğünün ilk savunucularından biri olan XVII. yy. filozofu Baruch Spinoza, i656 ‘da Amsterdam’da Yahudi dininden çıkarılmış, o tarihten sonra, parasal sıkıntılar içinde yaşamasına karşın, hiçbir koruyuculuk ya da görev kabul etmemiştir. Yahudi ailesinin oğlu olan Baruch Sp\r\oza(Benedictus de Spinoza da denir), babasının isteğiyle hahamlık öğ­renimine ...

Spontini, Gaspare İtalyan bestecisi (Maiolati, Ancona 1774-ay.y. 1851). Ailesi rahip olmasını istediği için, evden kaçarak bir ak­rabasının yanına sığınan ve ondan ilk müzik derslerini alan Gaspare Spontini, birkaç yıl Napoli Konservatuva- rı’nda okuduktan sonra, Roma’ya giderek ilk operasını sahneye koydurmayı başardı. Palermo, Roma, Vene­dik ve Marsilya’da birçok fars besteledikten sonra, Pa­ris’e yerleşip, ilk yapıtları ilgi görmeyince, imparatoriçe Josephine’in müzik yönetmenliğini ...

SRİ LANKA DEMOKRATİK SOSYALİST CUMHURİYETİ GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 65 610 km2. Baş­kenti ve en büyük kenti: Colombo (623 000 nüf.; 1991    tah.). TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1992 tah.): 17 600 000; nüfus yoğunluğu: Km2‘ye 268,3 kişi. Nüfus dağılımı (1992): Kentlerde %22; kırsal kesimde % 78. Yıllık nüfus artış hızı (1992): % 1,5. Resmî dilleri: Seylanca, Tamilce, İngilizce. Başlıca din­ler: Buddhacılık, hindu ...

SRİ LANKA ve doğu kesimleri kaplayan “kurak” bölgedeyse, yılın yalnızca üç ayında 0   500 mm’nin biraz üstünde yağış alınır. Uzun yağışsız dönemler nedeniyle, “kurak” bölgede, yağışlı bölgede­ki sık bitki örtüsüne rastlanmaz. Kıyı ovalarında yıllık sı­caklık ortalaması 28 °C’tır. Sri Lanka’da grafit ile safir ve yakutu içeren değerli taşlar dışında yeraltı gelir kaynağına rastlanmaz. Top­rakları, tropikal ölçülere göre son derece verimlidir. ...

Stâel, Madame de Fransız kadın yazar (Paris 1766-ay.y. 1817). Maliye ba­kanı Necker’in kızı olan Madame de Stâel (asıl adı Stâel- Holstein Baronu Cermaine Neckefdir), 1786’da Pa­ris’teki İsveç büyükelçisi Baron Stael- Holstein’la evle­nip, ayni yıl Sophie ou les Sentiments Secrets (Sophie ya da Gizli Duygular) adlı yapıtını yayınladı. Edebiyatçı­lardan çok siyasetçilerin toplandığı bir salon açıp, kral­lık yönetimi devrilince, Savaş bakanı Narbonne ...