Kalınbağırsak. Arta kalan besin maddesi, incebağırsak- tan kalınbağırsağa (ya da kalınbağırsaklar; kolon), sıvı biçiminde girer. Kalınbağırsaklar besindeki sıvıyı ve elektrolitleri emip, katılaşmış bir dışkı kitlesi oluşturur. Dışkının, kalınbağırsağın en alt noktası olan gödenba- ğırsağından (düzbağırsak; rektum) dışarı atılmasını anüs (makat) büzücü kası denetler. Kabızlık, çoğunlukla yetersiz miktarda lif ve sıvı alınmasından kaynaklanan yaygın bir şikâyet konusudur. Buna karşılık süreğen kabızlık, yaşlılarda kalınbağırsak kanserinin bir belirtisi olabilir ve mutlaka, değerlendirme yapılmasını gerektirir.
Kalınbağırsak kanseri, “polip” adı verilen iyicil urlardan gelişir; düzenli tıp incelemeleriyle ve poliplerin kanserleşmeden alınmasıyla önlenebilir. Tedavisi, kanserli bölümün ameliyatla çıkarılması ve kalan kalınbağırsak bölümlerinin birbirine dikilmesidir. Gödenba- ğırsağının en alt bölümünde kanser oluşmadıkça, ko- lostomi (bağırsaktan dışa açılan bir delik açılması) çok ender gerekir. Gödenbağırsağı kanamaları, kalınbağırsak urlarının belirtilerinden biri olabilir; ama kanamalar çoğunlukla, kabızlıkla ilgili basurdan (hemoroit) ya da
anüs çatlaklarından (anüs mukozasında yırtılmalar) kaynaklanırlar. Basur da, kabızlık da, sıcak suya otur- ; ma, dışkı yumuşatıcılar kullanımı ve beslenme rejimin- : de lifli besinlere ağırlık vermekle, tedavi edilirler.
İshalli gödenbağırsağı kanamaları ivegen ya da süreğen kalınbağırsak iltihabından ya da kolitten (kalınbağırsak iltihabı) kaynaklanabilirler. İvegen kolit, Shigella ya da Campylobaktergibi bakterilerin yol açtığı çoğunlukla kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır. Süreğen ya- ralaşmalı kolit, ciddi sakatlığa yol açan, özel bakım gerektiren ve hastalıktan yıllarca sonra artan kalınbağırsak kanserine dönüşme tehlikesi taşıyan bir hastalıktır.
Aşırı duyarlı kalınbağırsak sendromu belki de mide- bağırsak şikâyetlerinin en yaygın nedenidir. “Spastik kolon” diye de adlandırılan bu durum, kilo yitimine, kanamaya ya da kalınbağırsak iltihabının öbür belirtileri olmaksızın birbirini izleyen ishale ve kabızlığa, karın kramplarına, şişkinliğe neden olabilir. Çoğunlukla stresle ve belirli besinlerin alınmasıyla (alevlenen bağırsakların düzenli kasılmalarındaki bozukluklardan kaynaklandığı sanılmaktadır.
Kalınbağırsak çeperlerinde çok sayıda küçük çıkıntıların bulunduğu divertikülöz, yaşlılarda çok sık görülen bir durumdur ve aşırı duyarlı bağırsak sendromuna benzer belirtilere neden olabilir. Bu çıkıntılar (ya da di- vertiküller), enfeksiyon (divertikül iltihabı ya da diver- külit), çok şiddetli gödenbağırsağı kanaması gibi ciddi ihtilaflara yol açabilir (Ayrıca Bk. BAĞIRSAK; BASUR; DİVERTİKÜLÖZ; KABIZLIK).
. Poliplerin kolonoskopi sırasında çıkarılması (polipektomi), kalınbağırsak kanserinden korunmada önemli bir yöntemdir.