AY’DAKİ OLUŞUMLAR

KRATERLER. Ay’daki en dikkat çekici oluşumlardan biri olan kraterler, daire biçi Yer’e çarpmasına pek seyrek tanık olunur. Bu yüzden, çarpma kuramı volkanik etkinlik kuramından çok sonra ortaya çıktı. Yakın zamanlara değin yeryüzündeki pek az kraterin göktaşı çarpmasıyla oluştuğu kanısı yaygındı; bugün çarpma krateri olduğu kabul edilen pek çok krater, jeologlarca volkanik olarak nitelenegelmişti. Ay kraterlerinin genellikle daire biçimli olması, ancak pek seyrek rastlanabilecek tam düşey çarpma durumları dışında, bu kraterlerin meteor çarpması sonucu oluştuğu olasılığını ortadan kaldırıyordu. Oysa günümüzde büyük hızla yüzeye çarpan bir meteorun, geliş açısı çok eğimli bile olsa, dairesel bir krater oluşturabileceği kabul edilmektedir. Bu kabul çarpma kuramının temelini oluşturur. Yer ve Ay yüzeyindeki kraterlere ilişkin çok sayıda veriyi toplayıp çözümleyen Ralph Baldwin, Ay kraterlerinin büyük bir bölümünün çarpma sonucu oluştuğunu öne sürdü. Daha sonra, düzgün denizlerin, büyük kraterlerin tümünün ve küçük kraterlerin çoğunun çarpmayla oluştuğu; çarpmayla ortaya çıkan havzayı kaplayan lavların sonradan havzanın sınırlarım aşarak düzgün olmayan denizleri oluşturduğu görüşüne varıldı. Ay’daki oluşumların ortaya çıkışına ilişkin pek çok ayrıntı ve kimi önemli sorular hâlâ çözüm beklemekteyse de, günümüzde Ay yüzünde hem çarpma kökenli, hem de volkanik kökenli oluşumların varlığından artık kuşku duyulmamaktadır.