AY’IN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

Ay’ın yüzeyi, 1609’da Galilei’nin ilk gözleminden bu yana teleskopla sürekli olarak incelenmiştir. Ay yüzeyinin ilk ayrıntılı haritalarından biri Polonyalı gökbilimci Jo- hannes Hevelius’un Selenographia (1647; Ay Coğrafyası) adlı yapıtında yer alır. İtalyan Cizvit gökbilimci Giovanni B. Ricci- oli Almagestum novum (1651) adlı kitabında Ay yüzeyindeki koyu bölgeleri deniz olarak gösterdi ve bu bölgelere Yağmur Denizi (Mare Imbrium) ya da Kevser Denizi (Mare Nectaris) gibi düşsel adlar verdi. Bugün Ay’ın yüzeyinde hiç su bulunmadığı bilindiği halde deniz (Latince mare, çoğul maria) teriminin kullanılmasına devam edilmektedir. Bu ilk yapıtların yayımlanmasını izleyen yıllarda daha ayrıntılı haritalar ve sonunda fotoğraflar ortaya çıktı. Yer’den orta boy teleskoplarla Ay yüzeyindeki 100 m çaplı kraterler görülebilir. Yer’den ancak çapı 500 m’den büyük kraterlerin fotoğrafı çekilebildiği halde,
27 Ay
uzay araçlarından 1 m’lik ayrıntılar belirle- nebilmektedir. Ay’ın yerden görünmeyen yüzünün ilk fotoğrafları Ekim 1959’da insansız bir Sovyet uzay aracı olan “Luna 3” tarafından çekildi. Bu fotoğraflar Ay’ın arka yüzünün yüzde 70’ini kapsıyordu ve nitelikçe pek üstün değildi. Arka yüzün tümünün fotoğraflarıyla bir bölümünün nitelikli ve ayrıntılı fotoğrafları sonraki yıllarda gönderilen iki Sovyet uzay aracı tarafından çekildi. Arka yüzde dikkati çeken en önemli özellik, denizlerin görünen yüze oranla çok daha az sayıda oluşuydu. Ay’a çarparak iniş yapan insansız bir uzay aracından, inişten hemen önce televizyon görüntüleri alınması, ilkin Temmuz 1964’te gerçekleştirildi. “Ranger 7” adındaki ABD aracı, Ay’a çarpmadan önceki 13 dakika içinde Yer’e 4326 televizyon fotoğrafı gönderdi. Böylece yaklaşık 50 cm’lik ayrıntılar belirlenebildi. Araştırmalarda bundan sonraki adımı Ay’a yumuşak iniş yapan insansız araçların panoramik ve yakın plan fotoğraflar göndermesi oluşturdu. Bu araçlarca Ay toprağının taşıma dayanımının cm2 başına en azından birkaç kg olduğu da belirlendi. Yumuşak iniş yapan birçok araç, insanlı araçların inmesine uygun olacak yerlerin yakından incelenmesi ve toprağın analizi gibi görevleri yerine getirdi. 20 Temmuz 1969’da Sessizlik Denizi’nde (Mare Tran- quillitatis) Ay’a inen ilk insanlı araç “Apollo ll”deki ABD’li astronotlar yaklaşık 22 kg toprak ve kaya topladılar ve iki saat boyunca birçok fotoğraf çektiler. Aynca Ay yüzeyine Güneş rüzgârını incelemek üzere aygıtlar, bir sismometre ve Yer’den gönderilecek laser ışınlarını geri gönderecek yansıtıcılar yerleştirdiler. Ay’ın yüzeyini ve yapısını incelemek üzere başvurulan başka yöntemler arasında kızılötesi ve morötesi fotoğraf çekimi, Ay’dan yansıyan ışığın kutuplanma miktarının ve açısının belirlenmesi, Ay yüzünün kızılötesi ışınımının ölçülmesi, radyo ve radar dalgalarının Ay yüzünden yansıtılması, Ay’m saldığı gama ve X ışınlarının tayf analizleri ve Ay’ın kütleçekimi alanının yerel değişimlerinin saptanması sayılabilir.