AYDIN

AYDIN; Ege bölgesinde “Efeler Diyân” olarak tanınan
ve dünyânın en iyi incirinin yetiştiği şirin bir
vilâyetimiz. Ege denizi, Muğla, Denizli, Manisa ve
İzmir ile çevrilidir. Türkiye’nin en dağlık illerinden
biridir. 37°30′ ve 38°03′ kuzey enlemleri ile 27°00′
ve 28°57′ doğu boylamları arasında yer alır.
Ege bölgesinde, İzmir’den sonra en kalabalık
vilâyettir. Trafik kod numarası (09)’dur.
İsminin Menşei
Selçuklu beylerinden Menteş Bey, târihî “Tralles”
şehrini ele geçirerek “Güzelhisar” ismini verdi.
Bilâhare burası Aydınoğullarınm eline geçti.
Aydmoğlu Mehmed Bey bu şehri çok güzel îmâr
ettiği için “Aydın’ın Güzelhisar’ı” denmeye başlandı.
Bu sebepten zamanla yalnız “Aydın” ismi
kullanıldı.
Târihi
Aydm’ın târihi oldukça eskidir. M.Ö. 3000 ve
2000 yılları arasında Orta Asya asıllı ilk Oğuz
Türkleri Ege adaları, Makedonya, Mora Yarımadası
ve Anadolu’nun Ege sâhillerine, bu arada Aydın’a
da geldiler. Nitekim 11. asırda gelen Oğuz
Türkleri Aydın’ı ele geçirdiklerinde Türkçe konuşan,
bâzı Türk örf ve âdetlerini devâm ettiren, fakat
Hıristiyanlaşmış Oğuz Türkleri ile karşılaştıklarında
çok şaşırdılar. Zamanla bunların mühim
kısmı Müslüman oldu. Aydın gibi Ege adalarının
ilk sâkinleri de daha sonra benliklerini kaybeden
Orta Asya asıllı Türklerdir. Aydın kalesini
ilk olarak Argoslar kurdular.
Anadolu’da ilk siyâsî birliği kuran Hitit İmparatorluğu
Aydın’ı ele geçirdi. Burası, Hititler
zamânmda (M.Ö. 2500 senelerinde) çok gelişti.
Daha sonra sırasıyla Frikya Krallığı, Lidya Krallığı,
Persler, Makedonya Kralı Büyük İskender
tarafından ele geçirildi (M.Ö333). Şehir, İskender’in
ölümünden sonra Şelevkoslar (Asya İmparatorluğu)
Bergama Krallığı ve M.Ö. 130 senesindeILIN KIMLIGI
/üzölçümü : 7870 km2
Nüfusu : 824.816
İlçeleri : Merkez, Bozdoğan, Buharkent,
Çine, Germencik, İncirliova, Karacasu, Karpuzlu,
Koçarlı, Köşk, Kuşadası, Kuyucak, Nazilli, Söke,
Sultanhisar, Yenihisar, Yenipazar.
Roma İmparatorluğunun eline geçti. M.S. 395’te
Roma İmparatorluğu bölününce, Aydın, Doğu Roma
İmparatorluğunun payına düştü.
Daha sonra Kutalmışoğlu Birinci Süleymân
Şah, Aydm’ı fethetti. Fakat bir müddet sonra Haçlı
seferlerinden faydalanan Bizanslılar, şehri tekrar
geri aldı. Selçuklu uç beylerinden Menteş Bey,
1280’de Aydm’ı tekrar fethederek, Sasa Beye verdi.
Aydmoğlu Mehmed Bey 1310’da Aydm’ı Sasa
Beyden geri aldı.
İzmir ve Aydın, Aydmoğullan (Aydın Türkmen)
Beyliğinde bulunuyordu. Başşehirleri Ödemiş
yakınındaki “Birgi” idi. 1335’e kadar İlhanlIlara
tâbi olarak varlıklarını sürdürdüler. İlhanlIların
zayıflamasından istifâde ederek bağımsızlıklarını
kazandılar. Birinci Murâd Han zamânmda
Osmanlı hâkimiyetine girdiler. 1390 senesinde
Sultan Yıldırım Bâyezîd Han zamânmda Osmânlı
Devletine katıldılar. 1402 Ankara Savaşından
sonra Aydmoğlu Cüneyd yeniden bağımsızlık peşinde
koştu. Fakat 1426’da öldürülünce bu teşebbüs
de sona erdi. Aydm’da, Selçuklu devri (1186-
1300), Aydmoğullan (1300-1426) ve Osmanlı
devri (1426-1922) târihleri arasındadır.
Aydın, Osmanlı devrinde, merkezi Kütahya’da
bulunan Anadolu beylerbeyliğinin (eyâletinin) 14
sancağından (vilâyetinden) biriydi. 1811’de eyâlet
merkezi, 1830’da tekrar sancak oldu. Birinci Dünyâ
Harbini müteâkip 27 Mayıs 1919’da Yunan or-.
duşu Aydm’ı işgâl etti. Mert ve kahraman yöre
halkı 57. fırkaya katılarak Yunan kuvvetlerini 30
Haziran 1919’da Aydın’dan çıkardılar. Takviye
alan Yunan kuvvetleri yeniden saldırarak 4 Tem-,
muz 1919’da şehri tekrar işgâl etti. 7 Eylül 1922’de
işgâlden kurtuldu. Yunanlılar kaçarken Aydın’ı tamâmen
yakıp yıktılar.
Fizikî Yapı
İl topraklarının % 64’e yakını dağlarla, % 15’i
platolarla, % 21’i ovalarla, dağ ve platoların çoğu
ormanlarla kaplıdır. ;
Dağları: Büyük Menderes Nehrinin meydana,
getirdiği geniş ve bereketli vâdinin kuzeyinde bu;
lunan Aydın Dağları, İzmir’in Küçük Menderes’
Ovası ile Aydm Ovasını ayırır. Başlıca dağları)^
Oyuk1 Dağı (1479 m), Samsun Dağı (1237 m);,y
Madrah Dağı (1618 m), Gökbel Dağı (1412 m),”
Beşparmak Dağı (1350 m), Cevizli Dağı (1819
: m), Bey Dağı (1674 m)’dır. , J , – V
Ovaları: Aydm Ovası 24 bin. km2 olup çok be–
reketlidir. Büyük Menderes Nehrinin binlerce senedir
taşıdığı alüvyonlu topraklar, ovanın verimini
artırmaktadır: Denizden yüksekliği 40 metredir*;
“Köçarlı”, “Çerkeş”, “İncirli” ve “Söke” ovalan*
Aydm Ovasının birer parçalarıdır. “Çine Ovası” ise
Büyük Menderes Nehrine dökülen çsıy^ye derelef;
rin meydana getirdiği vadilerdir. c
Akarsular: İlin en büyük ve önemli akarsuyu Büyük
Menderes Nehridir. 307 kilometrelik bu nehrin-170 kilometresi Aydıridan geçerek denize dökülür. İlin
diğer irili ufaklı 50 kadar çay, dere ve dereciklerinin
hepsi Büyük Menderes’i besler. Tarımda, sulama işlerinde
bu nehirden büyük ölçüde istifâde edilir. Büyük
Menderes dışındaki başlıca akarsuları, Çine Çayı,
Karasu, Akçay ve Dandalas Çayıdır.
Göller: Aydın’ın tek tabiî gölü Bafa Gölüdür.
Aydın ile Muğla arasında 60 kilometrekarelik bir
göldür. Eski çağlarda Ege Denizinin bir körfezi
olan Bafa Gölü, Büyük Menderes Nehrinin taşıdığı
toprakla denizden tamâmen irtibatı kesilmiş ve
zamanla tatlı su gölü olmuştur. Göl; sazan, levrek,
kefal ve yılan balığı bakımından zengindir.
“Kemer Barajı gölü”, Akçay üzerindedir. 750
milyon m3 su birikir. Buradaki hidroelektrik santralında
senede 150 milyon kilovat saat elektrik
enerjisi üretilir.
İklim ve Bitki Örtüsü
Akdeniz iklimi hüküm sürer. Yazları sıcak ve
kurak, kışları yağışlı ve ılık geçer. Senelik sıcaklık
ortalaması 17-18°C’dir. Kuzey rüzgârları sebebiyle
Akdeniz bölgesine göre daha serindir. Senelik
yağış miktârı 580-1000 mm arasındadır.
Yüzölçümünün % 40’a yakını orman ve makilerle
kaplıdır. Ormanlarda her çeşit ağaç bulunur.
Meşe, çınar, kızılçam, karaçam, fıstıkçamı, ıhlamur,
kuruyemiş, delice, dişbudak, defne ve kestâne
oldukça fazladır. Ovalarında ise her çeşit meyva,
sebze ve tarım ürünleri yetişir. 806 bin 715 hektar
mer’a ve çayır, 250 bin hektar orman, 6722 hektar
göl ve bataklık ile, 109 bin 600 hektar tarıma müsâit
olmayan toprak mevcuttur.
Ekonomi
Ekonomisi tarım, tarıma dayalı sanâyie ve turizme
dayanır. Nüfûsun % 1 Yi tarımla uğraşır.
Ulaşım kolaylığı, iklim ve tabiî güzelliklerin ve târihî
eserlerin çok olması sebebiyle turizm oldukça
gelişmiştir.
Tarım: Ovalan çok bereketlidir. Modem tanm
araçları, gübreleme ve sulama ile verim daha da
artmıştır. Türkiye’de incir üretiminde birinci, pamuk
ve zeytin üretiminde İkincidir. Başlıca tarım
ürünleri saf pamuk, çiğil pamuk, buğday, arpa,
patates, ayçiçeği, mısır, tütün ve susamdır.
Aydın’da meyvecilik ve sebzecilik çok önemlidir.
Tarıma elverişli arâzinin yarısı meyve ve
sebzecilik için ayrılmıştır. 2,5 milyon incir, 15
milyon zeytin, 1 milyona yakın turunçgil ağacı
ile meyvecilik oldukça ileridir. Senede 110 bin
ton incir, 110 bin ton zeytin ve 45 bin ton üzüm elde
edilir. Ayrıca bâdem, ceviz, armut, kavun, karpuz,
kestâne, vişne, kiraz, kayısı, erik, elma, antep
fıstığı ve her çeşit meyve yetişir.
Sebzecilik, seracılık ve turfanda sebzecilik çok
gelişmiştir. Seralar, jeotermal enerji ile ısıtılmaktadır.
Senede ortalama 25 bin ton pırasa, 25 bin
ton lahana, 60 bin ton patlıcan, 120 bin ton domates,
60 bin ton biber ve 40 bin ton soğan yetiştirilir.
Dünyânın en lezzetli inciri Aydm’da yetişir. Sarılop,
gökiop ve karazaplak, sultan lop, ak lop,
ballı lop, aydın lopu ve şekerli lop cinsleri vardır.
Endüstri bitkilerine ayrılan alanlar, hubûbat zirâatine
ayrılan alanlardan daha fazla yer tutar. Bu
özellik Türkiye’nin başka hiçbir ilinde görülmez.Hayvancılık: Bitki örtüsü ve iklimi bakımından
hayvancılık gelişmiştir. Fakat mer’alar gittikçe
azalmaktadır. Koyun, kıl keçisi ve sığır beslenir.
Arıcılık gelişmekte olup, arı kovan sayısı 70 bine
yükselmiştir. Tavukçuluk da bâzı bölgelerde
önem arz etmektedir.
Ormancılık: Tomruk, sanâyide kullanılan direk
ve 40 bin ster (1 ster, 1 m3 kesilmiş odun yığını)
yakılacak odun elde edilir. Ormanlar dağınıktır.
Her sene altı milyona yakın çam ve diğer ağaç fidanı
dikilmektedir.
Mâdenler: Mâden bakımından zengin değildir.
Sâdece az miktarda linyit ve zımpara taşı çıkar.
Bundan değirmen taşı îmâl edilir. Civa, antimon,
baryum, demir, kuvars, amyant, magnezyum ve
talk mâdenleri bulunmuş fakat işletilmemektedir.
Enerji: Sıcak yeraltı suları seracılıkta kullanılır.
Kemer hidroelektrik santralı vâsıtasıyla senede
150 milyon kilovat saat, muhtelif küçük enerji
santrallarmda beş milyon kilovat saat elektrik
enerjisi istihsâl edilmekte olup, enterkonnekte sisteme
bağlıdır.
Sanâyi: Aydın’da tarıma dayalı sanâyi daha gelişmiştir.
Yağ ve sabun, konserve ve dokuma fabrikaları
vardır. Başlıcaları Söke İplik Fabrikası,
Nâzilli İplik Fabrikası, Nâzilli Basma Fabrikası ve
Aydın Tekstil İplik Dokuma İşletmesidir. Bunların
dışında Koçarlı Alüminyum Profil ve Boru Fabrikası,
oto yedek parçaları ve dondurma makinası
îmâl eden fabrikalar, tarım âletleri, çimento, tuğla,
kiremit ve mobilya îmâl eden işletmeler mevcuttur.
Ulaşım: Ege sâhilini tâkip eden E-24 karayolu
Aydm’dan geçer. Aydın komşu il merkezlerine
asfalt yollarla bağlıdır. Aydın’ı ilçe ve köylere
bağlayan yollar oldukça kalitelidir. Denizli, Aydın,
İzmir demiryolu vardır. Aydın’a âit Kuşadası limanına
büyük yolcu gemileri yanaşabilir. Ayrıca
bu limanda yüzlerce yat barınır.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Aydın ilinin toplam nüfûsu 1990 sayımına göre,
824.816 olup, bunun 384.711’i ilçe merkezlerinde,
440.105’i köylerde oturmaktadır. Yüzölçümü
7870 km2 olup, nüfus yoğunluğu 105’tir.
Örf ve âdetler, folklor: Efe ve zeybeklere âit
oyun, türkü ve bunlara âit yiğitlik hikâyeleri, Aydm’a
âit folklorün temeli olmuştur. Efe ve zeybeklerin,
mahallî halkın kendine mahsus bir giyim
ve kuşamı vardır.
Halk şâirlerinden meşhûrları: Köşkdereli Fethi,
Âşık Ömeri, Kuloğlu ve Visâli’dir. Aydın, zengin
folkloru, gelenek ve görenekleri ile Ege’nin
seçkin bir ilidir. Bunlar Oğuz Türklerine kadar
dayanır. Güreş bilhassa köylerde yaygındır.
Yetişen meşhûrlar: Âşık Ömer 18. asırda yaşamış
halk şâiridir. Demirci Mehmed Efe, İstiklâl
Savaşı kahramanlarındandır. Adnan Menderes
1950-1960 arasında başbakanlık yapmıştır. Ondördüncü asırda yaşamış olan tıp bilgini Hacı Paşa,
15. asırda yaşamış Molla Yegan ile Muslihiddîn
Mustafa Çelebi, 17. asırda yaşayan İshâk Hoca
Ahmed Efendi, 19. asırda yaşayan Kuyucaklızâde
Âtıf Mehmed Efendi, Aydın’ın yetiştirdiği
büyük âlimlerdendir.
Eğitim: Aydın’da okuma-yazma oranı yüksektir.
Bu oran % 80’in üzerindedir. Lise sayısı
24, Teknik ve Meslek Lise sayısı 28’dir.
İlçeleri
Aydın ili, Merkez (Aydın), Bozdoğan, Buharkent,
Çine, Germencik, İncirliova, Karacasu, Karpuzlu,
Koçarlı, Köşk, Kuşadası, Kuyucak, Nâzilli,
Söke, Sultanhisar, Yenihisar, Yenipazar ilçelerinden
meydana gelmiştir.
Merkez: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
165.712 olup, 107.01 l’i ilçe merkezinde, 58.701’i
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 34,
Dalaman bucağına bağlı 9, Umurlu bucağına bağlı
15 köyü vardır.
İlçe topraklarının kuzeyi, yüksekliği 600-1000
m civârında olan dağlarla kaplıdır. Güneyinde ise,
doğu-batı istikâmetine akan Büyük Menderes Irmağının
havzası yer alır. İlçeye bağlı yerleşme
merkezlerinin büyük çoğunluğu bu havzada kurulmuştur.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri buğday, arpa, darı, baklagiller, pamuk ve
tütündür. Meyvecilik ve sebzecilik ilçe ekonomisinde
önemli yer tutar. İncir, zeytin ve üzüm, yetiştirilen
başlıca meyvalardır. İlçede tarıma bağlı
sanâyi gelişmiştir.ilçe merkezi Büyük Menderes Ovası ile Aydm
Dağları arasında Tabakhâne deresinin getirdiği
alüvyonlar üzerinde kurulmuştur. Şehrin merkezi
Ramazan Paşa Câmiinin bulunduğu meydan kabûl
edilir. İzmir-Denizli karayolu ve demiryolu ilçe
merkezinden geçer.
Bozdoğan: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
34.429 olup, 8.034’ü ilçe merkezinde 26.395’i
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 42
köyü vardır. Yüzölçümü 849 km2 olup, nüfus yoğunluğu
4 l’dir.
İlçe toprakları Büyük Menderes Vâdisine bağlanan
Akçay Ovası ile bunu doğu ve batıdan çeviren
dağlardan meydana gelir. Karıncalı ve Madran
dağlan arasında akan Akçay, ilçenin en önemli
akarsuyudur. Akçay üzerinde kurulmuş olan
Kemer Baraj Gölünün bir bölümü ilçe topraklarında
yer alır. ;
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tanm ürünleri
pamuk, susam, kendir, tütün, tahıllar, baklagillerdir.
Meyvecilik ve sebzecilik gelişmiştir.
Üzüm, incir, zeytin ve elma en çok yetiştirilen meyvalardır.
İlçede tuğla ve tanm âletleri üreten küçük
işletmeler vardır. El dokumacılığı gelişmiştir.
İlçe merkezi Madran Dağı eteklerindeki iki
tepe üzerinde kurulmuştur. İlçe; içinden güneybatı,
kuzeydoğu istikâmetinde geçen küçük bir dere
vâdisi boyunca gelişmektedir. Bozdoğan belediyesi,
1886’da kurulmuştur. İl merkezine 76 km
mesâfededir.
Buharkent: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
11.119 olup, 5795’i ilçe merkezinde, 5404’ü
köylerde yaşamaktadır. Merkeze bağlı 8 köyü vardır.
Kuyucak ilçesine bağlı bir bucak merkeziyken,
19 Haziran 1987’de 3392 sayılı kânunla ilçe merkezi
hâline getirildi.
İlçe toprakları Menderes Vâdisinde yer alır.
Genelde düz olan toprakların kuzeyinde bulunan
Karlıkdede Tepesi (1724 m) en yüksek noktasıdır.
İlçe topraklarını, doğu-batı istikâmetinde akan
Büyük Menderes sular.
Ekonomisi tanma dayalıdır. Başlıca tanm ürünleri
pamuk, incir, üzüm, çiğit, buğday ve zeytindir.İlçede tanm ürünlerini işleyen atölyeler vardır. İlçe
merkezinin doğusunda yer alan Kızıldere köyü
yakınında bulunan jeotermal alanda, Türkiye’nin
ilk jeotermal santralı kurulmuştur. 1984’ten beri
elektrik enerjisi ve kuru buz üretilmektedir.
İlçe merkezi Aydm-Denizli karayolu üzerinde
kurulmuştur. Aydm-Denizli demiryolu ise, ilçenin
doğusundan geçer. İlçe olmadan önce ismi Çukurdağ
bucağı ve bucak merkezi Burhâniye iken,
ilçe olurken jeotermal yataklarından dolayı Buharkent
olarak değiştirilmiştir. İlçe belediyesi
1954’te kurulmuştur.
Çine: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
54.188 olup, 15.201’i ilçe merkezinde, 38.987’si
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 55,
Akçaova bucağına bağlı 10 köyü vardır.
İlçe toprakları, Çine suyu ile kollarının suladığı
ova ile güneydoğu ve batıda 200-300 m yükseklikte
yaylalarla kaplıdır. Menteşe Dağlarının doğu
ve batı kolları ilçe topraklarını engebelendirir.
Dağlardan kaynaklanan birçok dere, Çine Çayına
karışır. En yüksek noktası Madranbaba Dağı (1792
m)dır. Madranbaba Dağı ormanlarla kaplıdır, İlçe
topraklarında zımpara ve kristal kuvars yatakları
olduğu tesbit edilmiştir.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri; pamuk, tütün, zeytin ve buğdaydır. Hayvancılık
bâzı köylerde önemli ekonomik kaynak
teşkil eder. Yerfıstığı üretimi giderek yaygınlaşmaktadır.
Zeytinyağı ve sabun atölyeleri ile çırçır,
dokuma ve tarım araçları fabrikaları başlıca sanâyi
‘kuruluşlarıdır. Dağlık bölgelerde işletilen kireç
ocakları vardır.
İlçe merkezi Madran Dağının güneybatı eteklerinde
kurulmuştur. Aydm-Muğla yolu üzerindedir.
Çevresinde bağlık ve bahçelik alanlar yer alır.
İl merkezine 45 km mesâfededir. Çine belediyesi,
1888’de kurulmuştur.
Germencik: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
45.907 olup, 12.285’i ilçe merkezinde,
33.622’si köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa
bağlı 17, Ortaklar bucağına bağlı 12 köyü vardır.
Yüzölçümü 404 km2 olup, nüfus yoğunluğu 116’dır.
İlçe toprakları Büyük Menderes Havzasında
; yer alır. Kuzeyden Aydın dağları, batıdan Durmuş
Dağı ile çevrilidir. Aydın dağlarından doğan
irili ufaklı birçok akarsu, Büyük Menderes Nehrine
katılır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri buğday, pamuk, zeytin, incir, susam ve
; meyan köküdür. Tahin, helva, zeytin ve susam yağı
fabrikaları, incir işletmeleri, pamuk çırçır fabrikalar
tuğla ve kiremit ocakları, un fabrikaları ve
buz fabrikası başlıca sanâyi kuruluşlarıdır. t ■
İlçe merkezi İzmir-Ay dm karayolu üzerinde
kurulmuştur. İl merkezine 21 km mesâfededir. İzmir-Aydın demiryolu ilçenin kuzeyinden geçer.
Germencik belediyesi 1914’te kurulmuştur.
İncirliova: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
35.242 olup, 15.870’i ilçe merkezinde 19.372’si köylerde
yaşamaktadır. Merkeze bağlı 19 köyü vardır.
İlçe topraklan genelde düz olup, İncirli ovasında
yer alır. Kuzey kesiminde kalan dağlık bölge çok
yüksek değildir. İlçe topraklanndan doğan küçük
akarsular Büyük Menderes Irmağına karışır.
Ekonomisi tanma dayalıdır. Başlıca tanm ürünleri,
buğday, arpa, üzüm, pamuk, tütün, incir ve zeytindir.
İlçede tarıma bağlı sanâyi kuruluşlan vardır.
İlçe merkezi, İzmir-Ay din karayolu üzerinde
kurulmuştur. İzmir-Aydın demiryolu ilçe merkezinden
geçer. Merkez ilçeye bağlı bucak iken,
1987’de ilçe merkezi oldu. İl merkezine 9 km mesâfededir.
Karacasu: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
22.801 olup, 5282’si ilçe merkezinde, 17.519’u
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 27,
Yenice bucağına bağlı 3 köyü vardır. Yüzölçümü
781 km2 olup, nüfus yoğunluğu 29’dur.
Ortasında Dandalaz Çayı akan ilçe topraklan,
kuzeyden Menderes Ovasına açılır. Diğer üç tarafı
dağlıktır. En yüksek noktalan Akdaş Tepesi (1891 m)
ve Karlı Tepedir. Akçay üzerinde kurulan Kemer Baraj
Gölünün bir kısmı ilçe sınırlan içinde kalır.
Ekonomisi tanma dayalıdır. Başlıca tanm ürünleri
buğday, arpa ve üzümdür. Aynca az miktarda mısır,
pamuk, incir ve zeytin yetiştirilir. Üretim düşükolduğundan, ilçede el sanatları gelişmiştir. Dokumacılık
ve deri işlemeciliği en yaygm el sanatlarıdır.
Dağlık kesimlerde hayvancılık ve ormancılık yapılır.
Kiremit ve testi üreten, zeytin ve incir işleyen
işyerleri, un değirmenleri ve hızar atölyeleri başlıca
sanâyi kuruluşlarıdır. İlçe topraklarında kükürt ve
zımpara taşı yatakları mevcuttur.
İlçe merkezi Karıncalı Dağı eteklerinde Dandalaz
Çayı Yâdisinde kurulmuştur. İl merkezine 88
km mesâfededir. Karıncalı Dağının doğu yamaçlarında
bulunan yaylalar meşhurdur. Eski ismi Yenişehir
olan ilçe gelişmemiş bir kasabadır. İlçe
belediyesi 1903fte kurulmuştur.
Karpuzlu: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
14.248 olup, 2644’ü ilçe merkezinde 11.604’ü
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 18
köyü vardır. Çine ilçesine bağlı bir bucak iken,
1990’da ilçe merkezi oldu.
İlçe topraklarının güneyinde Gökbel Dağı, batısında
Batı Menteşe Dağları, kuzeyinde Subice
Dağının etekleri, bu dağların arasında kalan düzlüklerden
meydana gelir. Düzlüklerin ortasında
Karpuzlu Barajı vardır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri pamuk, tütün, zeytin ve buğdaydır. Hayvancılık
bâzı köylerde önemli gelir kaynağıdır.
İlçede zeytinyağı ve sabun atölyeleri, çırçır fabrikaları
vardır.
İlçe merkezi Batı Menteşe Dağlarının eteklerinde
Karpuzlu barajının kuzeybatı ucunda yer
alır. İlçe belediyesi 1971’de kurulmuştur.
Koçarlı: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
39.103 olup, 10.108’i ilçe merkezinde, 28.995’i
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 37,
Çakırbeyli bucağına bağlı 8 köyü vardır. Yüzölçümü
471 km2 olup, nüfus yoğunluğu 85’dir.
İlçe topraklarının büyük bir kısmı Büyük
Menderes vâdisi içinde kalır. Güney bölümünde
Beşparmak Dağları yer alır. Büyük Menderes Irmağının
getirdiği alüvyonlardan meydana gelen
Koçarlı Ovası, ilçenin en önemli tarım alanıdır. İlçe
topraklarını Büyük Menderes ve Çine Çayı
sular.Ekonomisi tarıma dayalıdır. Pamuk, zeytin,
tütün ve baklagiller başta gelen tarım ürünleridir.
Ayrıca mısır, buğday, üzüm, incir, ayçiçeği, arpa ve
yerfıstığı yetiştirilir. Dağlık kesimlerde hayvancılık
yapılır. Çırçır ve zeytinyağı fabrikaları başlıca sanâyi
kuruluşlarıdır. İlçe topraklarında uranyum
yatakları mevcuttur.
İlçe merkezi ovada Koçarlı Çayı ile İlhanlı
Çayı arasında kurulmuştur. Zamanla Koçarlı Çayının
iki yakasına yayılmıştır. İl merkezine 22 km
mesâfededir. İlçe belediyesi 1946’da kurulmuştur.
Köşk: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
22.843 olup, 6022’si ilçe merkezinde, 16.821’i
köylerde yaşamaktadır. Merkeze bağlı 23 köyü
vardır. Merkeze bağlı bucak iken, 9 Mayıs 1990’da
3644 sayılı kânunla ilçe oldu.
İlçe topraklarının kuzeyinde Aydın Dağlarının
uzantıları, güneyinde ise Büyük Menderes Ovası
yer alır. Dağlardan kaynaklanan sular, Büyük Menderes
Nehrine dökülür.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Verimli Menderes
Ovasında yetiştirilen başlıca tarım ürünleri buğday,
arpa, darı, pamuk ve tütündür. Meyvecilik ve sebzecilik
gelişmiş olup, incir, zeytin ve üzüm, yetiştirilen
başlıca meyvalardır. Zeytinyağı fabrikaları,
çırçır atölyeleri ilçenin başlıca sanâyi kuruluşlarıdır.
İlçe merkezi Büyük Menderes Ovasında Aydm-
Nazilli karayolu üzerinde kurulmuştur. Aydın-
Nazilli-Denizli demiryolu ilçe merkezinden
geçer. İl merkezine 19 km uzaklıktadır.
Kuşadası: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
43.636 olup, 31.911’i ilçe merkezinde, 11.725’i
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 5,
Davutlar bucağına bağlı 2 köyü vardır. Yüzölçümü
264 km2 olup, nüfus yoğunluğu 165’tir.
İlçe toprakları, Kuşadası Körfezinin doğu ve
güneydoğusundaki kıyı ovası ile, gerisinde kalan
alçak yaylayı kaplar. İlçenin doğusunda Gümüş
Dağı, güneyinde ise Samsun Dağları yer alır.
Ekonomisi turizm ve tarıma dayalıdır. Ege sâhilinde
çok güzel manzaralı, târihî eserler bakımından
zengin ve tabiî kumsallara sâhip bir ilçedir.
Kıyılar boyunca, otel, motel, tâtil konut siteleri,
tâtil köyleri ve pansiyonlar yer alır. Dilek yarımadasında
10.985 hektarlık alan millî park olarak
ayrılmıştır. Türkiye’nin en önemli turizm merkezlerinden
olan ilçede modem bir yat limanı da
vardır. Turizm gelişmeden önce ilçe sebze ve meyvecilik
alanı idi. Tarım alanlarının turistik tesis yapılması
yüzünden, tarım üretimi azaldı. Başlıca tarım
ürünleri zeytin, buğday, mısır, incir, turunçgiller
ve arpadır. İlçe topraklarında zımparataşı
yatakları mevcuttur.
İlçe merkezi, Kuşadası körfezi kıyısında kurulmuştur.
Yazın nüfûsu bir kaç kat artar. İl merkezine 69 km mesâfededir. Kuşadası, nefis bir denizi,
hârikulâde manzarası ile ideâl bir dinlenme
yeridir. Altmkum (Didim) tabiî plajı çok güzel
olup, denizi berraktır. İlçe belediyesi 1879’da kurulmuştur.
Kuyucak: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
32.583 olup, 7779’u ilçe merkezinde, 24.804’ü
köylerde yaşamaktadır. Merkeze bağlı 8, Horsunlu
bucağına bağlı 11, Pamukören bucağına bağlı 3
köyü vardır.
İlçe topraklarının güneyi ovalık, kuzeyi ise
Aydın Dağlarının uzantıları ile kaplıdır. İlçenin
güneyinden Menderes Irmağı geçer. Dağlardan
kaynaklanan sular, dereler hâlinde Büyük Menderes
Irmağına karışır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım
ürünleri zeytin, buğday, pamuk, üzüm ve çiğittir.
Pamuk, çırçır, zeytinyağı fabrikaları ilçenin başlıca
sanâyi kuruluşlarıdır. İlçe merkezi Menderes Ovasında,
Aydın-Denizli karayolu üzerinde kurulmuştur.
Aydın-Denizli demiryolu ilçe merkezinden
geçer. İl merkezine 56 km mesâfededir. 1953’de ilçe
merkezi olan Kuyucak ilçesinin belediyesi
1903’te kurulmuştur.
Nazilli: 1990 sayımına göre toplam nüfusu
121.762 olup, 80.277’si ilçe merkezinde, 41.485’i
köylerde yaşamaktadır. Merkeze bağlı 57 köyü
vardır. Yüzölçümü 664 km2 olup, nüfus yoğunluğu
183’dür.
İlçe topraklarının kuzeyinde Aydın Dağları,
güneyinde Karıncalı Dağı, orta kesiminde ise Büyük
Menderes Ovası yer alır. Dağlardan kaynaklanan
sular, Büyük Menderes ve Akçay’a katılır. İlçede
yer alan dağlarda meşe, ardıç, kızılçam ve karaçam
ormanları bulunur.
Ekonomisi tarım ve sanâyiye dayalıdır. Başlıca
tarım ürünleri incir, üzüm, narenciye, zeytin, pamuk,
arpa, buğday ve meyan köküdür.
Sümerbank basma fabrikası, otomatik dondurma
fabrikası, çırçır ve küçük dokuma atölyeleri
başlıca sanâyi kuruluşlarıdır.
İlçe merkezi, Büyük Menderes Ovasının orta
kesiminde, ırmağın kuzeyinde kurulmuştur. İzmir-
Aydm-Denizli kara ve demiryolu ilçenin ortasından
geçer. Bu yolların kuzeyindeki bölümüne Yukarı Nazilli,
güneyindeki bölümüne Aşağı Nazilli denilmektedir.
Nüfus bakımından, il merkezinden sonra
en kalabalık ilçedir. İl merkezine 45 km mesafededir.
İlçe belediyesi 1867’de kurulmuştur.
Söke: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
119.750 olup, 50.866’sı ilçe merkezinde, 68.844’ü
köylerde yaşamaktadır. Merkeze bağlı 16, Güllübahçe
bucağma bağlı 4, Bağarası bucağma bağlı 20
köyü vardır.
İlçe topraklarının doğu ve güneydoğu bölümünde
Beşparmak dağları, kuzey ve kuzeybatıbölümünde Samsun dağı, batısında ise, Söke ovası
yer alır. İlçe topraklarını sulayan Büyük Menderes
Irmağı, ilçenin batısından denize dökülür.
Menderes Irmağının deltasının kıyısında, nehrin
önü kapanmasından dolayı meydana gelen Deringöl
ve Dil Gölü lagünleri vardır. Bafa Gölünün
batı bölümü ilçe sınırları içinde kalır. Dağların
yüksek kesimlerinde kızılçam ormanları vardır.
Ekonomisi tarıma dayalıdır. Ormancılık, balıkçılık,
turizm ve sanâyi kuruluşları ekonomide
önemli yer tutar. Başlıca tarım ürünleri pamuk,
incir, zeytin, tütün, buğday, mısır, ayçiçeği ve narenciyedir.
Çimento fabrikası, yağ fabrikaları, tarım
araçları, tuğla ve kiremit fabrikaları başlıca sanayi
kuruluşlarıdır. Dokuma ve kereste atölyelerinin
bulunduğu küçük sanâyi sitesi vardır. İlçe topraklarında
demir, çimento hammaddesi, mermer,
linyit ve zımpara taşı yatakları vardır.
İlçe merkezi Söke Çayının iki yakasında, Samsun
Dağı eteklerinde kurulmuştur. Söke Ovasmdan
elde edilen ürünlerin pazarlandığı önemli bir ticâret
merkezidir. İlçe, Ortaklar’dan ayrılan bir hat ile İzmir-
Aydın demiryoluna bağlanır. İzmir’i, Bodrum
ve Milas’a bağlayan karayolu ilçe yakınlarından geçer.
Eşsiz tabiî güzelliklere sâhip ilçe kıyılarından
en önemli çıkıntı Dilek yarımadasıdır. Bu yarımadada
yer alan ulusal parkın, güney bölümü ilçe
sınırları içinde kalır. İl merkezine 50 km mesâfededir.
İlçe belediyesi 1891 ’de kurulmuştur.
Sultanhisar: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
22.550 olup, 6170’i ilçe merkezinde, 16.380’i
köylerde yaşamaktadır. Merkez bucağa bağlı 7,
Atça bucağma bağlı 5 köyü vardır. Yüzölçümü
267 km2 olup, nüfus yoğunluğu 84’dür.
İlçe topraklarının kuzeyinde Aydın Dağları,
güneyinde ise Büyük Menderes Ovası yer alır. İlçe
topraklarından kaynaklanan sular, Menderes
Nehrine karışır. Başlıca akarsuları Atça ve Malgaç
dereleridir. Köyler daha çok Aydın Dağları yamaçlarında
topianmıştır.Ekonomisi tarıma dayalıdır.
Başlıca tarım ürünleri zeytin, üzüm, incir, çiğit
ve pamuktur. Tarıma bağlı sanâyi gelişmiştir.
Çırçır atölyeleri ve zeytinyağı fabrikaları başlıca
sanâyi kuruluşlarıdır.
İlçe merkezi İzmir-Aydın karayolu üzerinde,
Büyük Menderes Ovasının kıyısında kurulmuştur.
İzmir-Aydın demiryolu ilçe merkezinden geçer.
İl merkezine 29 km uzaklıktadır. 1958’de Nazilli’den
ayrılarak ilçe merkezi olmuştur. İlçe belediyesi
1947’de kurulmuştur.
Yenihisar: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
21.233 olup, 11.378’i ilçe merkezinde 9.855’i
köylerde yaşamaktadır. Merkeze bağlı 4 köyü vardır.
Söke’nin Akköy bucağma bağlı bir köy iken,
9 Mayıs 1990’da 3644 sayılı kânunla ilçe merkezi
oldu.İlçe topraklan hafif engebeli olup, genelde düzdür.
Güneyinde Akbük tabiî limanı yer alır. Doğudan
İlbir Dağının uzantıları ilçe topraklarına girer.
Toprakların büyük kısmı yarımada görünümündedir.
Az bir kısmı Menderes Ovasında yer alır.
Ekonomisi tarım ve turizme dayalıdır. Başlıca
tanm ürünleri üzüm, incir, zeytin, pamuktur. Didim
olarak bilinen ve ilçenin güneyinde yer alan
Altın kum plajı çevresinde turistik te’sisler yoğunlaşmıştır.
İlçe merkezi Tekağaç burnunda yer
alır. Belediyesi 1967’de kurulmuştur.
Yenipazar: 1990 sayımına göre toplam nüfûsu
17.630 olup, 8.078’i ilçe merkezinde 9.552’si
köylerde yaşamaktadır. Merkez ilçeye bağlı 13
köyü vardır. Yüzölçümü 180 km2 olup, nüfus yoğunluğu
98’dir.
İlçe topraklarının güney kesimlerinde Madranbaba
dağının etekleri kuzeyinde ise Büyük
Menderes ovası yer alır. Menderes Irmağı ilçenin
kuzey sınırlarını tabiî olarak çizer. Dağlık bölgenin
alçak bölümleri kızılçam, yüksek kesimleri
ise karaçam ormanları ile kaplıdır.
Ekomisi tarıma dayalıdır. Başlıca tarım ürünleri
pamuk, zeytin, üzüm ve incirdir. Ayrıca sığır,
kılkeçisi, koyun besiciliği ve arıcılık yapılır. Un,
çırçır ve zeytinyağı fabrikaları ilçenin başlıca sanâyi
kuruluşlarıdır.
İlçe merkezi Madranbaba Dağının kuzey eteklerinde,
Büyük Menderes Irmağının güney yakasında
yer alır. Kasaba on sekizinci asırda çevre
köylerin pazaryeri olarak kurulmuştur. İl merkezine
40 km mesâfededir. İlçe belediyesi 1871’de kurulmuştur.
Târihî ve Turistik Yerleri
Aydın, târihî eserler ve turistik yerler bakımından
zengindir. Türkiye’nin ve dünyânın ünlü
sayfiye şehirlerinin arasında yer alır.
Üveys Paşa Câmii: Mısır Beylerbeyi Üveys
Paşa tarafından 1568’de yaptırılmıştır. 1899 depreminde
yıkılan câmi, tekrar yaptırılmıştır. Yunan
işgâlinde yanan câmi, 1948’de Vakıflar Müdürlüğünce
tâmir ettirilmiştir.
Haşan Çelebi Câmii (Eski-Yeni Câmii): Mısır
beylerbeyi Üveys Paşanın kardeşi Haşan Çelebi,
1585’te yaptırmıştır. 1899 depreminde minâresi,
Yunan işgâlinde ise câmi harâb olmuştur. Daha
sonra yapılan tâmirât üzerine, Eski-Yeni Câmii
diye anılmaya başlanmıştır. Mermerden yapılmış
minber ve mihrabı çok güzeldir.
Ramazan Paşa Câmii: Beylerbeyi Ramazan
Paşa tarafından 1594’te yaptırılmıştır. 1899 depreminde
minare, mihrab ve minberi yıkılmıştır.
1901’de Sökeli Halil Paşa ilk şeklinden değişik
olarak tekrar yaptırmıştır. Yunan işgâli sırasında direniş
toplantısının burada yapılmış olması yüzünden
Millî Mücâdele târihinde önemli yeri olan câmiişgâl sırasında büyük zarar görmüştür. Daha
sonra Vakıflar Müdürlüğünce tâmir ettirilmiştir.
Ahmed Paşa Câmii (Ağaçarası Câmii): Ahmed
Şemsi Paşa tarafından yaptırılmıştır. Minâresi
kırmızı tuğladan olduğu için Kırmızı minâreli Câmii
olarak da tanınır.
Cihanoğlu Câmii ve Külliyesi: 1756’da Müdenis
Abdülazîz Efendi tarafından yaptırılmıştır.
Türk barok mîmârisinin önemli örneklerinden olan
câmi, Yunan işgâli sırasında tahrip edilmiştir.
1950’den sonra Vakıflar Genel Müdürlüğünce tâmir
ettirilmiştir. Medrese kısmı 1954’te Vakıf Öğrenci
Yurdu yapılmıştır.
Nâsuh Paşa Külliyesi: Aydınlı Nâsuh Paşa tarafından
1708’de yaptırılmıştır. Medrese, küçük bir
mescit ile han ve hamamdan meydana gelmiştir.
Cihanzâde Mustafa Bey Câmii (Çarşı Câmii):
Koçarlı’dadır. On sekizinci asır ortalarında
Mustafa Bey tarafından yaptırılmıştır. Mermer
minberi barok motiflerle süslüdür.
İlyas Bey Câmii ve Külliyesi: Söke’nin Balat
köyü yakınındadır. 1404’te Menteşeoğullanndan İlyas
Bey tarafından yaptırılmıştır. Beylikler dönemi
mîmârî özelliklerini üzerinde toplaması yüzünden
önemlidir. Külliye câmi, medrese ve türbeden
meydana gelir. Türbe harab durumdadır.
Medrese odalarından ise, sâdece doğu yönündeki
bir tânesi kalmıştır.
Mehmed Paşa Kervansarayı: Kuşadası’nda
deniz kıyısındadır. On yedinci asır başlarında Damat
Mehmed Paşa yaptırmıştır. 1966’da tamâmen
onarım gören kervansaray, bugün otel olarak kullanılmaktadır.
Milet Kervansarayı: On beşinci asırda Menteşe
Beyi İlyas Bey tarafından Milet tiyatrosu
önünde yaptırılmıştır.
Milet (Milmatos): Antik bir şehirdir. Iyonya’nın
meşhûr bir liman şehri idi. Büyük Menderes’in
sürüklediği toprakların denize yığılmasından içerde
kalmıştır. Türklere âit devirde ise Milet’e yakınBalat mühim ticâret merkezi olmuştur. Menteşeoğlu
İlyas Bey’in 1403’te Balat’ta yaptırdığı câmi,
Türk mîmârîsinin en güzel örneklerinden biridir.
Milet’te harâbe hâlinde başlıca kalıntılar; kale liman
âbidesi, liman salonu, hamamlar (Delphinios, Faustin),
stadyum, kilise, agora ve Athane mâbedidir.
Priene (Güüübahçe): Söke yakınlarındadır.
Lidyalılar zamânında kurulmuştur. Başlıca harâbeler;
kale, surlar, su kemerleri, tiyatro, mâbetler
(Mısır, Athena, Büyük İskender Kybele, Demetler),
agora, kilise ve mukaddes evdir. Lidya, Pers ve Roma
devrinin büyük bir şehri idi. En büyük husûsiyeti,
bugünkü modem şehircilik plânlarına göre
inşâ edilmiş olmasıdır.
Tralles (Eski Aydın): Eski Tralles Harabeleri
olarak stadyum, tiyatro, zafer anıtı ve agora bulunmaktadır.
Argoslular tarafından kurulmuştur.
Magnesia: Aydm’a 37 km uzaklıktadır. Üçüncü
asırdan kalma Artemis Mâbedi, yedinci asırdan
kalma surlar ile 15. asra âit câmi vardır.
Nyssa (Sultanhisar): Roma devrine âit kütüphâne,
agora, tünel, mâbed ve Türk devrine âit
eserler vardır.Tepe üzerinde kuruludur.
Afrodisia: Karacasu’nun Gevye köyünde Afrodisia
şehrinin harabeleri vardır. İçinde tapmak ve
tiyatronun bulunduğu şehir, surla çevrilidir. Tapınakta
iyon mîmârîsi hâkimdir.
Didim (Didyma): Yenihisar’da Didyma şehir
harabelerinde Apollon Mâbedi (Güneşe tapanların)
Anadolu’daki en büyük tapmağıdır. Eski çağlarda
falcı ve müneccimlerin merkezi idi.Alabanda: Çine’nin Araphisar köyünde (göl
kenarında) Alabanda Harâbeleri arasında tiyatro,
Apollon Mâbedi bulunur.
Alinda: Çine’nin Karpuzlu köyü yakınlarında
Alinda Hararâbelerinde tiyatro, agora, su yolu ve
sur bulunmaktadır. Karyalılar tarafından kurulmuştur.
Amyzon: Çavdar köyünde Amyzön Harâbeleri
vardır. Roma Mâbedi başlıca târihî kalıntıdır.
Dilek Yarımadası Millî Parkı: On bir bin hektara
yakın bir bölgedir. Bir kısmı Kuşadası, diğer kısmı
ise Söke sınırlan içindedir. Çok zengin bitki örtüsü
yanında târihî eserler de bulunmaktadır.
Madran Dağı: Aydm-Çine yolu üzerinde, ormanı
ve sağlık suları ile ilgi çeken bir yerdir.Tavşanburnu: Söke-Didim arasında orman
içinde bulunan bir mesire yeridir.
Kemer Barajı, Paşa Yaylası, Karacasu, Sultanhisar,
Pınarbaşı ve Tellidede diğer mesire yerleridir.
Aydın Kaplıcası: İl merkezinin doğusundadır.
İkisi kapalı, biri açık üç havuz vardır. Sağlık açısından
büyük bir önemi yoktur.
İmamköy Kaplıcası: Aydın’ın doğusunda
İmamköyü yakınındadır. Böbrek rahatsızlıklarına
faydalı ve ağrılı hastalıklarda yatıştırıcı bir
özelliğe sâhiptir.
Alangüllü Kaplıcası: Germencik ilçesinin 12
km kuzey indedir. Etrafı ağaçlıktır. Kaplıcada 38
oda ve 60 kadar baraka bulunmaktadır. Romatizma ve diğer ağrılı hastalıklar ile deri hastalıklarına
iyi gelmektedir.
Çamur Kaplıcası: Germencik ilçesi yakınlarında
Çamköy civârındadır. Çamur banyoları
ağrılı hastalıklara iyi gelir.
Gümüş Kaplıcası: Germencik ilçesinin batısındadır.
İçme kürlerinin karaciğerin işlevlerini
düzenleyici ve safra söktürücü etkileri vardır.
Banyo ise, deri hastalıkları ve romatizmaya faydalıdır.
Kemer-Sazlık Köyü Kükürtlü Kaplıcası:
Söke ilçesine 9 km uzaklıktadır. Deri hastalıklarına
faydalıdır.
Ortakçı Kaplıcası: Nazilli’nin Ortakçı köyü
yakınlarındadır. İçme kürleri karaciğer ve safra
kesesinin çalışmasını düzenler. Ayrıca vücudun
metabolizma artıklarını temizleme etkisi de vardır.
Kızıldere Kaplıcası: Aydın-Denizli sınırındadır.
Kaplıcada 80-100 yataklı bir otel vardır.
İçme kürleri karaciğer ve safra kesesi üzerinde
olumlu etki yapar. Sindirim sisteminde salgı yapan
dokuların etkinliklerini arttırır. Pankreasın çalışmasını
düzenler.
Kuşadası Kaplıcası: İlçenin 4 km güneydoğusundadır.
Banyo kürleri hareket sisteminin ağrı
ve tutukluk yapan çeşitli hastalıkların iyileştirilmesinde
faydalanılır.
Güzelçamlı İçmesi: Kuşadası’nın güneyinde,
denizin yakınındadır. İçme kürü sürgün ilâcı etkisi
vardır. Mide-barsak sistemine bağlı salgı bezlerinin,
salgısını artırır.